Coalitie kan beter in Verenigde Vergadering opereren

ANALYSE - Alexander Pechtold stond in de gangen van de Eerste Kamer te dreigen dat hij zich geen D66-senator kon voorstellen die voor een begroting met bezuinigingen op onderwijs zou stemmen. Tiny Kox en Emile Roemer stuurden gezamenlijk een ingezonden stuk naar de Volkskrant om te dreigen met de bevoegdheden van de volksvertegenwoordiging. En Elco Brinkman heeft al laten weten dat men voor de steun van zijn fractie bij Van Haersma Buma moet zijn. De oppositiepartijen schuiven hun fracties in de Staten-Generaal zo steeds dichter in elkaar. Kan de coalitie dat niet ook doen? Dat kan, maar dat gaat – net als het ontbinden – wel weer over het soort staatsrecht dat in de literatuur constitutional hardball heet.

De Grondwet heeft twee smaken, als het om de volksvertegenwoordiging gaat: Eerste en Tweede Generaal gezamenlijk, of een zogenaamde Verenigde Vergadering. Soms schrijft de Grondwet voor dat een wetsvoorstel wordt behandeld door de Verenigde Vergadering. Dan gaat het vaak om zaken die zo belangrijk zijn dat voorkomen moet worden dat de Eerste en Tweede Kamer tegenover elkaar komen te staan, zoals het instemmen met een door een troonopvolger voorgenomen huwelijk. Soms lijkt de achtergrond meer te zitten in het voorkomen van dubbel werk voor de Koning. De troonrede, bijvoorbeeld, wordt voorgelezen in een bijeenkomst van de Verenigde Vergadering, voor de gelegenheid belegd in de Ridderzaal. In de meeste gevallen zegt de Grondwet er echter niets over. Technisch is het mogelijk een wetsvoorstel niet in te dienen bij de Tweede Kamer, maar bij de Verenigde Vergadering.

Het stilzwijgen van de Grondwet wordt in het staatsrecht al sinds jaar en dag uitgelegd als uitdrukking van de regel dat de Verenigde Vergadering alleen mag worden ingeschakeld als dat uitdrukkelijk is voorgeschreven. Recent werd dat nog bevestigd, toen de Voorzitter van de Verenigde Vergadering aan Wilders weigerde het ESM-verdrag op de agenda van een gezamenlijke bijeenkomst te zetten. Maar het is juist het staatsrecht van deze wat softere soort dat nu door de oppositie massaal bij het grofvuil van de politieke opportuniteit wordt gezet, onder het gezamenlijk aanheffen van het adagium over de Eerste Kamer als ‘politiek orgaan’ en met een strikte lezing van de Grondwet onder de arm. Daar kan de coalitie op reageren door het politieke karakter van de Verenigde Vergadering op te hemelen en erop te wijzen dat de Grondwet het niet verbiedt om een voorstel vanwege politieke redenen naar de Verenigde Vergadering te sturen en aldaar te behandelen. De coalitie heeft alvast een cruciale post in handen: de Voorzitter van de Eerste Kamer is namelijk qualitate qua Voorzitter van de Verenigde Vergadering. En dat is sinds kort de stoere VVD-politica Broekers-Knol.

Zet het ook zoden aan de dijk? De Verenigde Vergadering bestaat uit (150+75=) 225 leden. Daar zitten dan (41+16=) 57 VVD’ers en (38+14=) 52 PvdA’ers in. De acht stemmen die de coalitie in de Eerste Kamer tekort komt, zijn dan geslonken naar vier: in de Verenigde Vergadering kunnen 109 leden met interne sancties bedreigd worden, terwijl 113 stemmen nodig zijn voor een meerderheid. Dit gaat er bovendien vanuit dat de Senatoren er altijd zullen zijn, en dat is nog maar de vraag. Als de regering het wetgevingsprogramma via de Verenigende Vergadering gaat afwikkelen, zal daar de agenda uitbreiden, en zullen de Senatoren vaker naar Den Haag moeten komen. Het is heel goed verdedigbaar dat dit de prijs is die ze moeten betalen als ze zich met de dagelijkse politieke gang van zaken willen bemoeien, maar het is waarschijnlijk niet wat zij hun werkgever verteld hebben toen ze zich kandidaat stelden voor de huidige deeltijdfunctie. Maar zelfs als iedereen komt opdagen, is de instemming van de Staten-Generaal stukken makkelijker te realiseren dan nu. De SGP heeft namelijk precies vier zetels in de Verenigde Vergadering. En die zijn zeer gevoelig voor dingen niet doen die ook geen geld kosten.

Als we Fat Man en Little Boy allebei mogen afwerpen: acht stemmen ophalen met een ontbinding van de Eerste Kamer is vrijwel uitgesloten. Maar het binnen hengelen van vier nieuwe Senaatszetels klinkt al veel overzichtelijker, zeker gezien de toenemende hoeveelheid provinciale PVV’ers die op drift raken. En de Hedwigepolder staat nog droog…