Brekend nieuws: van e-nummers krijg je twee hoofden

Laten we het hier eens hebben over inbraakalarms voor auto’s. Een flink aantal daarvan heeft de vervelende gewoonte om midden in de nacht om niks te loeien. Gevolg is dat niemand er meer op let, en dat is vervelend voor de eigenaren van goede alarmsystemen. Het is een beetje als het jongetje dat er een gewoonte van maakte voor de grap “Wolf!” te roepen.

Wat voor inbraakalarms geldt, geldt ook voor waakhonden. Een goede waakhond is er één die aanslaat als er iets aan de hand is, en verder overwegend zijn bek houdt. Als er te veel zenuwenlijders komen die om de haverklap om niks aan het blaffen gaan, is dat buitengewoon vervelend voor de serieuze waakhonden, die dan ook niet meer serieus worden genomen. Daar moest ik aan denken toen Sargasso van de week gemaild werd door FoodWatch, een organisatie die zegt op te komen voor ‘het recht van consumenten op goed en veilig voedsel’ en die daarom misleiding van de kant van producenten aan de kaak wil stellen.

FoodWatch had een tip voor een postje op Sargasso. Er was namelijk iets opzienbarends aan de hand: de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid had gemeld dat slechts 125 van de 900 gezondheidsclaims op 4637 voedselproducten klopten. Er was een link bij.

Bij de tip ging ook een persbericht. Dat betrof een verkiezing die FoodWatch organiseert in samenwerking met VARA’s Kassa. Door een panel van deskundigen onder leiding van Pierre Wind is een shortlist opgesteld van 5 producenten van “misleidende artikelen” waaruit nu het publiek de winnaar van het Gouden Windei mag kiezen. 

Over die verkiezing straks even. De belangrijkste dingen eerst. Om te beginnen maar eens die link naar dat artikel waaruit moest blijken dat van de 900 claims er slechts 125 klopten. Wij bedoelen maar: sensatie! Stop de persen! 

Wie op bovenstaande link heeft geklikt en even heeft doorgelezen, heeft het ook al gezien: dat staat er niet. Wat er wel staat is dat de EFSA ruim 44.000 productclaims van de lidstaten heeft ontvangen, hieruit 4637 generieke claims heeft afgeleid en er daarvan inmiddels 900 heeft beoordeeld in de vorm van 125 rapportages. Verder staat er dat de organisatie hoopt rond eind 2011 over alle 4637 een oordeel klaar te hebben. Over wat er tot nog toe precies al dan niet klopt geen woord. Wel even wat anders, inderdaad.

Maar eens kijken naar dat filmpje dan. Daar wordt de kritische kijker ook al niet onverdeeld vrolijk van, vooral als je een als gewoonlijk behoorlijk opgewonden Pierre Wind (spoel naar 2:03) hoort neuzelen dat de knakworst van Unox “echt gevaarlijk” zou zijn omdat er E451 en E452 in zitten. Dat is totale kolder die louter appelleert aan onderbuikgevoelens van achterdocht jegens “de e-nummers” waarmee “ze” ons proberen te vergiftigen. In werkelijkheid gaat het gewoon om een lijst van door de EU als voedselveilig aangemerkte hulpstoffen. Je kunt een voorstander van het gebruik ervan zijn of niet (ondergetekende eetschrijver is dat in veel gevallen zeker niet), maar “gevaarlijk” is er zeker niet één.

Dat zijn dus twee om niets gillende alarmsystemen in één klap, twee bronnen die zich vanuit een autoriteitspositie bezondigen aan het uitkramen van baarlijke onzin, die door producenten van voedingsproducten zonder enige moeite onderuit kan worden gehaald. En juist dat is jammer: de street credibility van de serieuze kritische voedseljournalistiek loopt een deuk op. Terwijl die tak van journalistiek meer dan genoeg bestaansreden heeft en de deuk volkomen onnodig is. Want er is wel degelijk het nodige aan de hand.

Op zo’n ogenblik pak je de koe bij de horens en doe je wat FoodWatch had moeten doen en heeft nagelaten: op de site van de EFSA even snel gaan turven hoe het nu eigenlijk staat met die claims waar al wél een oordeel over is geveld. Dat is namelijk zonder moeite te vinden en levert een ronduit ontluisterend en ook beslist onrustbarend beeld op. Van de 125 onderzochte generieke claims bleken er:

• 93 geheel ongegrond
• 21 gedeeltelijk gegrond, waarvan 12 met de kanttekening dat het actieve bestanddeel overbodig was binnen een normaal Europees voedingspatroon (van die laatste betrof het in 1 geval een product dat gedeeltelijk buiten de bevoegdheid van de EFSA viel), 2 met de kanttekening dat de claim te weinig specifiek was en 1 met de kanttekening dat het gegronde gedeelte geen gezondheidsvoordeel met zich meebracht
• 11 gegrond, met in 6 gevallen de kanttekening dat het actieve bestanddeel overbodig was binnen een normaal Europees voedingspatroon en in 1 geval de kanttekening dat de claim alleen voordeel bood voor een specifieke doelgroep die niet door de producent gedefinieerd wordt

Over sensationeel gesproken: slechts 11 van de 125 tot nu toe onderzochte gezondheidsclaims kloppen, slechts 4 betreffen een gezondheidsvoordeel zonder enig voorbehoud. Aanzienlijk slechter dan 125 op 900.

Pikant detail: onder de door de EFSA neergesabelde gezondheidsclaims is ook die welke gehanteerd wordt door Actimel van Danone, een gezondheidsdrankje waarvan het ‘werkzame bestanddeel’ Lactobacillus Caseï volgens de EFSA niet doet wat het verondersteld wordt te doen. Precies: dat spulletje haalde de eindronde van bovengenoemde verkiezing. Eigenlijk nogal nutteloos dus om er ook nog eens de kijkers van een consumentenprogramma op tv over te laten oordelen.

Ook hier dringt zich een belangrijker vraag op: wat gaat er met de conclusies van de EFSA gebeuren? Als Europa zijn “best belangrijke” rol speelt, krijgt Danone straks gewoon van overheidswege te horen dat het niet meer mag vertellen dat je van Actimel zo lekker gaat poepen. Gaat dat ook gebeuren? Het zou niet voor het eerst zijn dat Nederlandse controlerende instanties, de VWA voorop, verzuimen af te dwingen dat Europese regelgeving wordt nagevolgd. Een prachtige case voor FoodWatch, en heel wat doeltreffender dan een verkiezing waarin een panel zich eerst ongeloofwaardig maakt door op overspannen toon fabeltjes de wereld in te slingeren of een creatieve interpretatie van een te snel gelezen berichtje op internet.

En als we dan toch bezig zijn: wat gaat het van collectief belastinggeld gefinancierde Voedingscentrum doen met de conclusies van de EFSA? Kennelijk is daar nog niet doorgedrongen dat bijvoorbeeld het werkzame bestanddeel van Yakult volgens de EFSA niet doet wat het Voedingscentrum zegt dat het wel doet, en dat de eveneens door het Voedingscentrum aanbevolen met alfalinoleenzuur verrijkte broodsmeerseltjes voor personen die een normaal Westeuropees voedingspatroon hebben totaal overbodig zijn. 

Laat die instanties eens zien dat je iets van ze verwacht, en maak flink lawaai wanneer ze in gebreke blijven. Daar heeft de consument iets aan. Niet aan loze kretologie en half leeswerk.