Bos weet het niet

Vandaag plaatsen we een gastbijdrage van Picaro.

De PvdA-top heeft de afgelopen zomer niet op apengapen in de achtertuin gezeten. Integendeel: Wouter Bos, Ronald Plasterk en enkele andere genodigden braken zich het hoofd over die ene, Centrale Vraag: hoe krijgen we de PvdA er weer bovenop? Het ontluisterende, meest gehoorde antwoord: “Ik weet het niet.”

Het is een zomermiddag. In Amsterdam komt de partijtop bijeen om elkaars hersenen te pijnigen. Hoe komt het toch dat de PvdA in de peilingen zo in de put zit? En vooral: wat kunnen ze doen om er weer bovenop te komen?

Het zijn levendige discussies tussen machers, denkers, partijkader, meubilair, wetenschappers, en zij die het meest beklagenswaardig zijn: de frontsoldaten, met Wouter Bos middenin het kruisvuur.

“We moeten politiek maken!” wordt afgewisseld met “ja, maar het maatschappelijk middenveld…” tot “we moeten de bonden weer enthousiasmeren” en gemijmer als “…hoe heeft het toch zo ver kunnen komen…?” Het is bijna twee jaar geleden dat Bos in de inmiddels beruchte documentaire ‘De Wouter Tapes’ verzuchtte dat hij zijn intuïtie was kwijtgeraakt. Dat was tijdens de verkiezingscampagne. Hij voelde de sign of the times niet meer aan, het ging niet goed, de PvdA begon weg te zakken in de peilingen, nadat het diezelfde peilingen 3,5 jaar gedomineerd had.

Wat hij eigenlijk bedoelde te zeggen, was dat hij de connectie met kiezers kwijt was. Hij begreep hen niet meer, en zij keerden zich van hem af. De PvdA verloor de verkiezingen, en sindsdien is het niet meer goed gekomen. Wat was er toch gebeurd?

De analyse was, aan het einde van de dag aan de Herengracht, bijna goed — maar ging niet diep genoeg. Want terwijl de temperatuur in de kamer opliep naarmate de discussie vorderde, zag door de splinters in de ogen niemand de waarheid, die als een paal boven water staat: de PvdA is het slachtoffer van haar eigen succes. Tientallen jaren lang was de boodschap van de PvdA: verheffen en emanciperen, door nivellering en scholing. Nou, dat is gelukt: de arme, ongeschoolde arbeiders zijn niet langer arm meer, maar maken deel uit van de middenklasse, en ze zijn inmiddels geschoold genoeg om te weten dat een hoge belasting hun zuurverdiende centjes afneemt.

En dan is er ook nog een steeds groter wordende groep burgers die de hele boodschap van ‘verheffen en emanciperen’ eigenlijk helemaal niet snapt. Wat valt er nou te ‘verheffen’ of te ‘emanciperen’ – ik ben al goed opgeleid, en ik kan aardig mijn mannetje of vrouwtje staan,
want ik heb rechten en plichten. Dat is zo’n beetje de gedachtengang. “Ideologisch gelul, en ideologie is dood”, is er nog zo één. Het is een euvel dat alle sociaal-democratische partijen in Europa parten speelt.

Dat die rechten en plichten na jaren van strijd mede-gecreëerd zijn door een partij als de PvdA, tja… Dat wordt ten eerste nauwelijks nog aangeleerd tijdens het wekelijkse uurtje Maatschappijleer of Geschiedenis, en ten tweede zijn de mensen die rechten en plichten inmiddels gewoon. Het is een beetje als kleine kinderen die, als je ze vraagt waar kippenvlees vandaan komt, “de supermarkt!” antwoorden. En bovendien: het is niet alsof alleen de PvdA nog opkomt voor die rechten! Integendeel, partijen als het CDA en de VVD, maar ook de SP en zelfs Rita Verdonk en Geert Wilders fluiten hun deuntje mee. Ook zij zien in de peilingen dat een overgrote meerderheid van de kiezers absoluut niet wil dat er aan een verworvenheid als het pensioen op je 65e getornd wordt. Met al die partijen moet de PvdA dus concurreren, en het argument dat jij als enige partij de rechten en verworvenheden waarborgt, helpt niet meer.

Natuurlijk is het wel zo dat al die concurrerende partijen alleen tijdens verkiezingen roepen dat ze die verworvenheden willen waarborgen. Zijn de verkiezingen voorbij, dan wordt er een coalitie gesmeed – en wordt er alsnog gesneden in de verworvenheden. Want de dames & heren politici weten dondersgoed dat het zo niet verder kan. Ze kunnen het alleen niet zeggen. En als een zittend bewindsman, zoals een Piet Hein Donner van het CDA, dan tóch voorzichtig fluistert dat het zo niet verder kan, verandert de top van zijn eigen partij in een stel blaffende slangen die hem terugsissen, uit angst voor de peilingen. Ook zij staren liever als een hert in de koplampen, bang als ze zijn dat beweging hen uit de macht stoot.

Niet alleen is de PvdA het slachtoffer van het eigen succes, het heeft ook last van het GroenLinks-syndroom; op zich best een sympathieke partij met goede ideeën, maar ze is te éérlijk. Te eerlijk om te zeggen dat het zo niet verder kan, en te eerlijk om glashard te liegen, zoals het CDA dat kan tijdens verkiezingen.

De AOW moet misschien gefiscaliseerd worden, omdat hij anders niet meer te betalen is voor toekomstige generaties, zegt de PvdA. “Niets mee te maken”, bromt de geëmancipeerde, verheven arbeider, die van plan is om op zijn 59e met een pot bier in zijn hypotheekvrije achtertuin te gaan hangen. En stemt vervolgens op de schijnheilige honden van het CDA, die in verkiezingstijd met stroop om de mond slijmen dat ze de AOW niet aan zullen raken — ook al willen ze dat stiekem juist wél.

Of hij vlucht in de peilingen naar D66, dat het afgelopen jaar het eigen verkiezingsprogramma wijselijk wat in de luwte houdt. Want daar staan dingen in die de verheven, geëmancipeerde arbeider rechtstreeks in zijn hypotheekvrije biertje raakt. Die hij van D66 sowieso pas na zijn 67e mag gaan drinken.

Of hij vlucht in de peilingen naar de SP, dat heel tactisch niets wezenlijks zegt over hoe de toekomst van Nederland eruit komt te zien, want die alleen maar redeneert vanuit het belang van die verheven, geëmancipeerde arbeider die op zijn 59e… U begrijpt hem.

Maar waar Wouter Bos — en met hem de hele PvdA overigens — de connectie met veel kiezers kwijtraakte, was juist het punt van de bescherming van verworvenheden. Het ging zelfs verder dan dat. Bos was dé oppositieleider, tegen het rechtse afbraakbeleid van Balkenende. Die had beloofd dat zijn hervormingen de mensen alleen maar meer welvaart zouden brengen. Daar waren die mensen het niet mee eens, vooral niet toen hun zorgverzekeringkosten dankzij Balkenende & Co omhoog schoten.

Maar toen het CDA hardop zei dat Bos niet veel anders was dan hen, en toen Bos dat niet rigoreus ontkende – want hij was te eerlijk – straften kiezers hem af. En toen Bos met de Grote Satan in één kabinet ging zitten, en als wisselgeld zelfs instemde met het intact laten van de door de rechtse kabinetten ingezette hervormingen, was de bijnaam ‘Bos de Verrader!’ gegrond.

Maar nog was het niet genoeg. Waren de kosten van levensonderhoud voor burgers door de hervormingen van Balkenende al omhoog gegaan, de PvdA besloot daar – eens in de regering – nog eens een schepje bovenop te doen. Alles waar het CDA Bos tijdens de campagne van beschuldigde, bewees hij zelf; hij was inderdaad een draaikont en ja, hij bleek inderdaad onbetrouwbaar. Want te eerlijk, maar dan toch ook weer draaierig genoeg om uit puur electorale motieven zijn eerlijk gemaakte opmerking weer in te slikken als dat nodig was.

Tegen het einde van de bijeenkomst was het vrijwel iedereen duidelijk dat Wouter Bos zelf geen antwoord heeft op de vraag hoe het tij gekeerd kan worden. Maar er was nog iemand anders aanwezig, iemand die in ieder geval door de buitenwacht gezien wordt als de enige mogelijke opvolger van Bos. Maar het was Ronald Plasterk zelf die, op de vraag ‘wat nu?’, een diepe zucht slaakte, en zei: “ik weet het niet”.