Boekrecensie: Het zand in de machine

Toen de oprichter van het bedrijf waar ik nu al een tijd voor werk, vertrok, deelde hij het boekje Het zand in de machine, Managerscultuur in Nederland van Chris van der Heijden uit. Daarmee gaf hij duidelijk te kennen dat we zijn bedrijf niet te grabbel moesten gooien aan managers, mannetjesmakers en ellenboogwerkers. Nou waren we dat toch al niet van plan, maar zo’n boekje lezen kon vast geen kwaad.

Het boekje zit zo bomvol met interessante zaken dat een uitgebreide bespreking op de loer ligt. Maar aangezien het boekje maar 120 bladzijden klein is, is een te lange bespreking overkill. Kan je beter het boek lezen. En dat laatste is wel aan te raden. Op een vlotte wijze, met verhalen uit de praktijk, beetje wetenschap, wat geschiedenis en wat filosofie wordt het fenomeen “managerscultuur” stevig te kakken gezet. Alle rare, moeilijke en kwalijke aspecten komen langs. En als je het uit hebt, vraag je je af hoe het in hemelsnaam mogelijk is dat er überhaupt managers nog leven. Een volksopstand had allang plaats kunnen vinden waarmee deze hele klasse terstond naar de geschiedenisboeken zou zijn verplaatst.

Echter, het boek maakt ook duidelijk welk een noodzakelijk kwaad een bureaucratie is in een wereld die steeds complexer is en waar men wars is van dictators. Alleen geeft de auteur terecht aan dat we op veel plaatsen doorgeschoten zijn zonder dat we daar nog echt iets aan kunnen doen. Het zit gewoon in ons systeem.
Van de extreme regulering in het regeerakkoord, via de mega-scholen met managers die niet weten wat onderwijs is springt het langs Ford, Huxley en Weber. Hilarische verhalen over vergaderen om het vergaderen over de bespreking van de notulen van de eervorige vergadering. Over managementspeak (bijna hetzelfde als newspeak) met woorden als “streefdoelen”, “kwaliteitszorgmeerjarenplan” en “overlegsituatie”. En over het Anglo-Amerikaanse model versus het Rijnland model. Teveel om op in te gaan.

Hoewel het dus heel vlot en leuk leest, is het wel een rommeltje zonder al te veel lijn. Hoewel hij zichzelf relativeert op een paar momenten, is het wel een erg zwart-wit verhaal geworden. En oplossingen, geeft hij zelf ook aan, zijn niet voorhanden. Al denkt hij dat bewustzijn van het probleem een goed begin is.

Geen perfect boek dus, maar wel een aanrader. Het helpt om af en toe weer even de kromme constructies in de sturing van organisaties te zien. Eigenlijk kan je dit boek het beste lezen nog voor je manager wordt. Daarna is het al moeilijker om zonder in de verdediging te schieten de bladzijden tot je te nemen.
Ik ben het wel heel erg eens met zijn constatering dat vakmanschap onterecht ondergewaardeerd wordt.

Tot slot een lange quote ter leering ende vermaeck:
“Bovendien, erger nog, door te protesteren wordt het probleem vergroot. Want wat gebeurt? Als je niet oppast wordt er van je klacht een project gemaakt en daarvan moet jij, aandrager van het probleem, natuurlijk deel uitmaken. Dat betekent weken-, zo niet maandenlang vergaderen, net zo lang tot er een papier uitrolt dat in een la belandt of er iemand aangesteld wordt om het probleem op te lossen. Als je niet uitkijkt, krijg je die functie zelf en heb je in plaats van één opeens twee problemen.”

Dank John!