Zo’n elf maanden geleden begon mijn tijdelijke klus in Europa. Met nog twee maanden te gaan tijd om eens terug te kijken.
Vakbonden verliezen wereldwijd al jarenlang positie en waar zij verliezen komt dit rechtstreeks terug in een toenemende macht van werkgevers. Het gezamenlijke hoogtepunt was zo’n veertig jaar geleden toen één uit drie werknemers lid waren tegen één uit zes nu. Er liggen wat gemeenschappelijke trends onder, maar als ik inzoom op drie landen waar ik veel ben geweest ziet het er telkens anders uit.
In Nederland lag het keerpunt rond 1980. De “aan huis” contributie-inning was overgenomen door de bank, het neoliberalisme was in opkomst en onze economie begon te verschuiven naar een diensteneconomie van inlenen en uitbesteden. Sluipenderwijs verloren we organisatiegraad en dus vakbondsmacht.
Zweden en Hongarije
In Zweden was de vakbond sterk verbonden aan de bijna altijd heersende sociaal democraten. Het lidmaatschap was gekoppeld aan de sociale verzekeringen die door de bonden werden geadministreerd (het zgn. Gents model). Daarnaast had (en heeft) Zweden een sterkere industriële basis.
Toen de sociaal democraten moesten inschikken voor een centrumrechtse regering kwam er druk op de Zweedse verzorgingsstaat. Het Gents model werd in 2007 open getrokken en de zeer hoge organisatiegraad kelderde snel (naar een overigens nog steeds benijdenswaardig niveau van 67%). Maar kennelijk was de klap hard genoeg om de positie te verzwakken en stevig in te grijpen in sociale voorzieningen en rechtszekerheid.
Tot de val van de muur was in Hongarije iedereen lid. Met de val van de muur vielen ook vele staatsbedrijven om. Toenemende werkloosheid, grote inkomensverschillen en bittere armoede. De vakbonden moesten hergroeperen, de boedel verdelen en ideologisch “re-branden”. Dat alles ging met horten en stoten en met een dramatisch ledenverlies tot gevolg. Hongarije heeft nu een ultrarechtse regering en vakbonden zijn te zwak om enig tegenspel te bieden.
Keerpunten
Drie verhalen uit verschillende landen en verschillende keerpunten in de geschiedenis maar met een zelfde uitkomst. Dalende organisatiegraad, meer macht voor werkgevers en tot overmaat van ramp kiezen mensen voor regeringen die de machtsbalans verder verstoren.
Te vaak hoor ik in mijn werk: “ja maar…bij ons is het anders”. We cultiveren onze verschillen zodanig dat het samenwerking belet. Als we zouden focussen op de overeenkomsten in het grotere verhaal, een gezamenlijk narratief zouden ontwikkelen en samen te strijde zouden trekken, dan kunnen we nog winnen. Als we verschillen blijven cultiveren dan kunnen we niet zo lang van nu “Bij ons was het anders” op de grafsteen van de vakbeweging beitelen.
Reacties (19)
Ik mis de oorzaak ‘automatisering’ in het verhaal.
Vanaf de jaren 80 ging de automatisering in versnelling en verdween de ‘arbeid’ die we kenden sinds de eeuwen ervoor. Mensen hadden ander of geen werk en voelden de noodzaak tot organisatie minder. De arbeidsethiek veranderde.
Het poldermodel werd de grote leugen in een veranderende wereld.
En nu zitten we in een wereld waar minder klassieke arbeid is en de bonden moeten andere rollen vervullen. Rollen die niet door henzelf en niet door hun ‘arbeiders’ worden begrepen.
Waarom zijn robots geen lid (of deel) van de vakbonden en verdienen die geen geld voor de werkelozen om het basisinkomen te bekostigen?
Het blijft vreemd om te zien hoe mensen tegenwoordig en masse hun krachten bundelen om via groupon oid iets goedkoper te kunnen kopen wat ze niet echtnodig hebben, terwijl het één vuist maken als het om inkomen gaat steeds minder nodig wordt geacht.
Eddy, misschien kom je er nog over te schrijven, maar ik mis ook iets. Het lijkt er op alsof op veel plekken mensen echt erachter komen dat ze slaven zijn geworden en dat het zich aan het vertalen is in opkomende politieke bewegingen met ballen zoals die van Bernie Sanders maar ook van Jeremy Corbyn. Op zo een moment zou je willen dat vakbonden klaar staan om een rol te spelen. Naar mijn inschatting is een belangrijke reden in Nederland voor de teloorgang de hoge mate van “infighting” in de FNV geweest. Alle energie die besteed wordt aan het elkaar het leven zuur te maken kan immers niet besteden om gezamenlijk een vuist te maken. En als vakbond lijkt de FNV ook geen manieren te kunnen vinden om kwetsbare werkers aan je te binden. De teloorgang was inderdaad al eerder ingezet, maar is naar mijn gevoel veel dieper dan nodig is.
Toch is deze kritiek niet helemaal onterecht. De FNV zou zich de komende tijd beter kunnen richten op enkele kerndoelen. Een appjesstrijd hoort daar wat mij betreft niet bij.
@3 Niks nieuws. Een fragment uit de toespraak die Henk Sneevliet maakte naar aanleiding van het 25 jarige bestaan van de NVV, de voorloper van de FNV:
https://www.marxists.org/nederlands/sneevliet/1931/1931nvv.htm
Ik schrijf geen wetenschappelijke verhandelingen waarin alle oorzaken worden benoemd. Dat doen anderen beter en dat is ook niet mijn missie.
Ik zie dat er verschillende externe trends overal hetzelfde effect hebben: een langzame neergang van de vakbond. We kunnen eindeloos discussiëren over die externe oorzaken maar we kunnen ze niet veranderen. Nu het oude kunstje niet langer blijkt te werken kunnen we alleen ons zelf als organisatie veranderen. Dat gaat heel moeilijk omdat we weliswaar allemaal hetzelfde probleem hebben maar ons verschuilen achter onze uniciteit om vooral niet te hoeven veranderen. Daar doorheen duwen is mijn missie en daar schrijf ik zo af en toe een stukje over. En dat de interne kracht van verandering moeilijk tot leven komt is idd niets nieuws, Sneevliet bevestigd het.
Eddy, misschien komt het niet helemaal goed over, maar ik waardeer je bijdragen (en je inzet over bijvoorbeeld die Europese pensioenrichtlijn) enorm.
@6: @Eddy, ik lees een stukje en reageer daarop. Het stukje gaat over de neergang van de vakbond en ik mis daar duidelijk een oorzaak. Een oorzaak die ik van groot belang acht.
Jouw reactie is ongeveer de reden waarom de vakbond verdwijnt: je krijgt een – denk ik – zinvolle opmerking en zegt vervolgens: die is niet voor mij.
Prima joh, ik ga wel ergens anders kijken.
Maar als ik je goed begrijp moet je dit soort opmerkingen wel degelijk oppikken en op waarde schatten (Daar doorheen duwen is mijn missie…) ik snap je afwerende reactie in relatie met je missie dan ook niet helemaal.
@7: geen probleem. Ik vind het leuk dat ik een actief lezerspubliek begin te krijgen. Ik ben vorig jaar begonnen met het trainen van vakbondsmensen in Oost Europa. Dat doe ik doorgaans alleen (met een plaatselijke tolk uiteraard). Bottom line, ik zit veel alleen in goedkope hotelkamertjes en sta alleen voor volslagen vreemde groepen. Iemand suggereerde een blog. Inmiddels is dat wat breder dan over mijn trainingsactiviteiten, want dat is toch snel meer van hetzelfde
@9: Ik waardeer je bijdrages zeker. Het geeft me een inkijkje in de vakbondwereld, waar ik echt nog nooit ook maar iets mee te maken heb gehad.
Je hebt het over het “bij ons is het anders” gevoel dat je vaak tegenkomt. Ik heb nooit geweten hoe het nu echt in elkaar zit, maar is het niet zo dat een vakbond naar sector georganiseerd is ? Ik kan me dan best voorstellen, dat mensen de perceptie hebben dat het voor hun anders is, omdat ze nu eenmaal in een hele bijzondere sector werken. Want, voor de duidelijkheid, de sector waarin je zelf werkt is per definitie bijzonder, natuurlijk …
@9: Een extra horde die je dan ook nog op je pad kunt krijgen is het vooroordeel van de ‘Besserwessi’. Zelfs in het oosten van het huidige Duitsland zijn die blühende Landschaften die Kohl 25 jaar geleden beloofde nog steeds niet overal gerealiseerd en waar dat toe leidt staat in de krant.
@8: je hebt gelijk, er zijn veel meer oorzaken. Teveel om op te noemen. Net een stuk van 40 pagina’ s toegestuurd gekregen waarvan ik weet dat bijna niemand het gaat lezen. Dus heb ik mij beperkt tot enkele regionaal verschillende oorzaken en laat ik de gemeenschappelijke trends verder onbenoemd. Het is geen afwerende reactie, maar een verklaring. Ik denk dat we elkaar niet helemaal begrijpen.
@10: Ik werk 25 jaar voor de vakbond. Ik heb van Groningen tot Zeeland en van Kiev tot Seattle gewerkt. Mijn ervaring als je van Groningen naar Amsterdam gaat in dezelfde sector is het eerste reflex op iets nieuws, ja maar jij komt uit Groningen, bij ons werkt het anders. Als je vervolgens naar een andere sector gaat, gebeurt werk het zelfde. Als je vervolgens de landsgrenzen overschrijdt gebeurt weer hetzelfde. Het is een afweerreflex tegen verandering. De meeste mensen houden niet van verandering. Ook al gaat het op de oude manier aantoonbaar slecht.
@2
Niets vreemds aan. ZZP’ ers en/of flexwerkers hebben totaal andere belangen dan de mopperende blanke man van 50+ met vaste baan.
@14: Echt? doe es voorbeeld?
@13: Ja, maar er zijn natuurlijk wel manier om met die angst om te gaan, als je de precieze bron ervan kunt vinden. Want waarom vinden de mensen verandering eng ? Dat kan heel reeeel zijn; mensen kunnen bijvoorbeeld bang zijn om hun positie te verliezen. Dan kan je ze nog zulke mooie verandering voorspiegelen, maar als je niks aan die angst doet, dan zullen ze zich blijven verzetten. Maar goed, ik vertel je eigenlijk niets nieuws, vermoed ik …
@14: precies, vakbonden komen op voor de belangen van 55+ers. Niet voldoende voor jongeren. Dan heb ik nog meer vertrouwen in werkgevers, Sorry.
@17,
De belangen van zzp’ers/flexwerkers en die van oudere werknemers zijn niet zo anders. Beiden willen een goed werk/leven relatie hebben, een fatsoenlijk salaris, sociale zekerheden, etc.
Allen een groot groep zzp’ers/flexwerkers krijgen die niet, en dan worden ze jaloers op de mensen die dat (nog) wél hebben.
Tegelijkertijd, de toenemende aantallen zzp’ers/flexers ondermijnen de situatie van de mensen in loondienst, omdat in een gedeprimeerde economische situatie er is meer werk aanbod dan vraag naar werk. De zzp’ers/flexwerkers drukken dus de lonen van de mensen in loondienst. Dus uiteindelijk gaan die twee met elkaar vechten, in plaats van met de gezamenlijk ‘vijand’: de werkgever/kapitalist.
Dit is goed te begrijpen met de ’12 cookies joke’: http://www.huffingtonpost.com/stan-sorscher/wealth-inequality_b_1656698.html
Misschien als er meer jongeren lid waren van de vakbonden, dan zouden hun belangen beter worden vertegenwoordigd. Dit is een kip/ei verhaal. En ja, vakbonden doen meer hun best voor hun leden, dat lijkt me vanzelfsprekend.
Maar te geloven dat de werkgevers iets meer voor je gaan doen dan strikt noodzakelijk (lees: wettelijk geregeld) is, is naïef. Werkgevers zijn ook verenigd in hun eigen clubjes, en die maken wél een vuist. Dat kan je alleen bestrijden met een andere vuist. Als de vuist steeds kleiner en zwakker wordt, dan kunnen vakbonden steeds minder bereiken.
@16: ”loss avoidance/aversion”: Genoeg psychologische experimenten waaruit blijkt dat het gros van de mensen zich liever vastklampt aan dat beetje dat ze hebben in plaats van de gok te wagen voor een grote “gain”.