Beeldtaal is de overdracht van gedachten waarbij het geschreven of gesproken woord – geheel of gedeeltelijk – vervangen is door beeld. In de maanden augustus en september publiceert Willem Visser (beeldend kunstenaar, psycholoog en tekstschrijver) op zaterdagochtend een reeks artikelen over beeldtaal aan de hand van voorbeelden uit kunst, psychologie en alledaagse waarneming.
Om met de deur in huis te vallen en bovenstaande definitie te illustreren: een verkeersbord is beeldtaal.
De boodschap op een verkeersbord moet eenvoudig en eenduidig zijn. Er is in het verkeer nu eenmaal weinig tijd om complexe mededelingen te verwerken.
Toch spreken ze niet automatisch voor zichzelf.
Kijk maar naar dit bord:
Dit zal ongetwijfeld een eenvoudige manier zijn om de boodschap over te brengen dat als twee voertuigen elkaar tegemoetkomen, er één moet stoppen. Maar het vereist wel enige kennis over de betekenis van de gebruikte kleuren en symbolen. Weet je namelijk niet dat rood stoppen betekent en de pijlen verkeersstromen aangeven, dan is de interpretatie lastig.
Daarmee heb ik meteen twee elementen genoemd die kenmerkend zijn voor beeldtaal: symbool en kleur.
Een gedachte of boodschap vertalen in beeld is niet eenvoudig en de uitkomst spreekt niet altijd vanzelf.
Onlangs kwam ik dit tegen:
Het stond bij een parkeerplaats langs een dijk. Er was daar ook een steiger, maar daarop stond te lezen: ‘verboden te betreden voor onbevoegden.’ Geen uitnodiging dus om er met z’n vieren op te gaan staan. De pijlen zijn ook nogal dwingend en de ‘poppetjes’ wekken niet de indruk uit vrije wil binnen het kader te staan.
Is dit een plek waar mensen onder dwang worden samengedreven? Maar zover zijn we in Nederland toch nog niet? Thuisgekomen snel op internet gezocht. Het blijkt te gaan om verkeersbord L1003 en geeft een ontmoetingsplek aan bijvoorbeeld bij ontruiming van kantoor.
Klank als beeldtaal?
Verkeersborden vatten een gedachte of boodschap samen in een beeld. Dat scheelt veel tekst en instructie.
Als je gedachten kunt verbeelden, kun je dit dan ook doen met klanken?
Is bijvoorbeeld het notenschrift een vorm van beeldtaal? De bolletjes en balkjes zwieren vrolijk of juist in adagio over het papier. Ze geven toonhoogte, duur en ritme aan. Maar toch is de betekenis niet te achterhalen als je de muzikale ‘taal’ van het notenschrift niet geleerd hebt. Het is niet voor niets een ‘schrift’, zoals de letters, woorden en zinnen die u nu leest dat zijn.
Een geoefend musicus of dirigent zal ongetwijfeld bij het zien van onderstaande notenbalken (4e Pianoconcert van Van Beethoven) muziek horen. Voor een leek zoals ik, met niet meer dan een rudimentaire kennis van het notenschrift, roept het echter weinig herkenning – laat staan klanken – op.
Dat kan anders zoals blijkt uit het volgende voorbeeld. Het is niet bedoeld als vervanging van het notenschrift, maar visualiseert het muziekstuk (eveneens het 4e Pianoconcert) op beeldende wijze.
Als je het muziekstuk kent, lukt het ook de leek, waarschijnlijk wel de bijbehorende klanken voor de geest halen.
Dit fraaie staaltje beeldtaal is ontwikkeld voor het Toronto Symphony Orchestra (TSO) door Gareth Fowler. Het kan ‘gelezen’ worden tijdens het luisteren naar de muziek en geeft een beeld van de thematische ontwikkeling van de muziek, de gebruikte toonaard en muziekinstrumenten. Met behulp van een soort morse code-achtige notaties geeft het de melodielijnen en lengte daarvan aan. Lees hier meer over deze visualisatie; een aanrader voor wie nieuwsgierig is naar meer voorbeelden.
Walt Disney en Fantasia
Het TSO was niet de eerste die muziek probeerde te visualiseren. Denk maar aan Fantasia van Walt Disney. En dan bedoel ik niet de dansende nijlpaarden en struisvogels uit de Urendans. Dat is een getekende balletvoorstelling.
Nee, wat ik bedoel is de ‘pauzeact’ na ‘Le sacré du printemps’ van Strawinsky. De orkestleden ontspannen even, stemmen hun instrument na de opgewonden ritmes van Strawinsky en de tekenaars verbeelden de klanken en timbres van de instrumenten in een abstract lijnen- en kleurenspel.
Dit zijn fascinerende beelden waar ik altijd met plezier naar kijk. Typisch het soort beelden die we waarschijnlijk allemaal wel eens hebben bij het luisteren naar muziek.
Hieronder een stukje :
Dit komt in de buurt komt van wat in de psychologie synesthesie genoemd wordt.
Deze term komt van het Griekse syn (samen) en aisthesis (waarnemen). Het openbaart zich in verschillende verschijningsvormen. De ene groep ziet getallen of letters in kleuren, maar er zijn ook mensen die een bepaalde emotie ervaren bij het voelen van stoffen. De stof van een spijkerbroek kan bij hen het gevoel van droefheid oproepen. Weer anderen hebben het vermogen bij een bepaalde klank een kleur te zien. Zo kan a-mineur klinken als violet. Het omgekeerde kan trouwens ook: de Finse componist Sibelius hoorde A-groot als hij iets blauws zag. Er zijn ook mensen die de verschillende weekdagen in een andere kleur zien, of bij wie gezichten juist kleuren oproepen.
Lees hier meer over synesthesie.
Kleur en muziek
Ten slotte nog een voorbeeld waarin een componist het visuele, in dit geval kleur, samen laat gaan met muziek.
De Russische componist Aleksandr Skrjabin (1872 – 1915) wist namelijk, als erkend synesthesist, ook aardig raad met het vermengen van zintuigelijke indrukken.
In zijn 5e symfonie Prometheus voegt hij aan het orkest een kleurenklavier toe, dat is verbonden met een lichtinstallatie. Popmusici wisten vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw natuurlijk heel wat geraffineerder gebruik te maken van uitbundige en psychedelische lichtshows, maar bij Skrjabin ziet het er nog zo uit:
Reacties (10)
Deze uploader laat ook zien wat je hoort.
Het mag duidelijk zijn dat verticaal opstijgende voertuigen moet oppassen voor landende voertuigen waar ze door verpletterd kunnen worden. Het is dan ook zaak om te allen tijde boven je te kijken en het landingsplatform vrij te houden door zo snel mogelijk zelf het luchtruim te kiezen.
Of was het nou dat rode voertuigen links moeten aanhouden en achteruit moeten rijden en witte rechts en vooruit?
@2: Nee, dit is de zeldzame situatie waarbij er een warme wind uit het noorden komt en tegelijk een koude wind uit het zuiden. Of het gaat om dalende warme en steigende koude lucht (ook best zeldzaam en dus een waarschuwing waardig). Al kan het misschien ook (vanwege het blauwe veld) om waterstroming gaan.
@2: Het is een voorstudie van het British Rail-logo op zijn kant. Dat zie je toch meteen?
@2
Lol Jouw beeldspraak komt tijdens het lezen direct als beeld in mijn denkwereld. Ik kan nu nooit meer zo’ n bord passeren zonder omhoog te kijken. (wat niet eens gaat in een auto)
@2: De hel is beneden, de hemel is boven (bij het binnengaan van de bank waar de hiërarchie weerspiegelt in de hoogte van de wolkenkrabber en de directie bovenin zit, elke bank dus).
Of: Terugkeer is niet mogelijk, ook wel: Laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt.
Bij synesthesie is de associatie ook nog eens strikt individueel. Het is heel goed mogelijk dat twee synesthesisten kunnen twisten over de juiste kleur die een weekdag heeft. Of de precieze plaats van een getal in hun sorteersysteem.
Al zullen ze eerder blij zijn dat ze iemand hebben getroffen die tenminste begrijpt dàt die dag een kleur heeft..
@7: Victorine Hefting had het, en haar dochter ook, op dezelfde manier. Dan is de manier waarop je het hebt erfelijk bepaald.
Ik zie een bord met wat gekrabbel van de overheid.
Abstracte landschapsvervuiling.
Er is geen handhaving noch toezicht behalve bij de kassa borden
( parkeren,snelheid).
Ik bepaal dus zelf of het kan of niet.
Over 30 jaar wil ik rechts maar weigert mijn Tesla stuurtje ,
CPU says no.
Verkeersveiligheid boven vrijheid, heerlijk.
Iemand nog een rubber tegeltje?
Ik vind dat groene bord met die witte poppetjes nogal discriminerend. Want waar moeten de zwarte en gekleurde poppetjes verzamelen? Of zijn daar aparte borden voor? Wel goed dat het bord gender neutraal lijkt. Wel jammer dat ook gehandicapten worden vergeten.