Studium Generale Universiteit Utrecht, auteur op Sargasso

Ontmoet befaamde wetenschappers, debatteer met denkers en luister naar schrijvers die hun drijfveren blootleggen. Studium Generale is het podium van de Universiteit Utrecht, waar studenten, docenten en andere geïnteresseerden kennis kunnen maken met alle mogelijke vakgebieden.

Studium Generale biedt iedereen de mogelijkheid kennis te maken met een vakgebied zonder verdere verplichtingen. Een toegankelijk programma op academisch niveau, te volgen zonder voorkennis. Waarom vindt de universiteit dit belangrijk? Omdat academische vorming meer is dan vakinhoudelijke kennis. En omdat de wet bepaalt dat de universiteit aandacht moet schenken aan de samenhang van wetenschappen en aan de maatschappelijke aspecten van wetenschap.

Meer informatie over ons, onze lezingen en ons nieuwsblog vind je op www.sg.uu.nl.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendcollege | Geen blauwdruk voor natuur en samenleving

14 mei 2011 , 12:00 , door Studium Generale Universiteit Utrecht

Dit is de zevende aflevering in de lezingenserie De Urgentie van Duurzaamheid, van Studium Generale Utrecht. De bijdrage is geschreven door Melanie Peters. Kijk hier de lezing terug.

Er is geen blauwdruk voor de ideale natuur en ook niet voor de samenleving, zo concludeerden prof. dr. Bert Theunissen (Geschiedenis van de Natuurwetenschappen, UU) en prof. dr. Rosemarie Buikema (Art, Culture and Diversity, UU). In de zevende dubbellezing in de serie Duurzaamheid als wereldbeeld spraken zij over mens- en natuurbeelden.

Het idee van permanente transitie is een beter beeld, dan het idee van de toekomst als utopisch, vredig en paradijselijk einddoel. Ook natuurbeschermers en degenen die wenkende perspectieven voor democratie en samenleving schetsen moeten zich dat realiseren. Als de natuur niet dwingend een ideaal oplegt, hoe bepalen we dan wat we willen behouden voor toekomstige generaties? Als de samenleving op verschillende manieren kan worden ingericht, wat is dan de richting die we kiezen?

Dat is helemaal aan ons, zegt de wetenschapsfilosoof. Niet door ter reduceren, maar door de veelheid van verhalen en mogelijkheden te verkennen, zegt de cultuurfilosoof. Zo vormen we op basis van wat we hebben, nieuwe beelden over onszelf en de natuur, waarin we ons collectief kunnen herkennen. De toekomst is dus wel maakbaar, maar op een andere manier dan we dachten; ze volgt meer uit het verleden, dan dat ze sprongen maakt.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendcollege | Games for change

8 mei 2011 , 12:00 , door Studium Generale Universiteit Utrecht

Dit is de zesde aflevering in de lezingenserie De Urgentie van Duurzaamheid, van Studium Generale Utrecht. De bijdrage is geschreven door Melanie Peters. Kijk hier de lezing terug.

‘Reality is broken, we need games to fix it’, zo citeerde prof. Peter Werkhoven de Amerikaanse game-wetenschapper Jane McGonigal. Games zouden wel eens de sociale verbanden van de toekomst kunnen zijn. De manier om samen te werken en samen oplossingen te bedenken voor vraagstukken rond schaarste.

En dat is hard nodig, zo liet Werkhoven zien op basis van onder andere TNO-studies. Van de energiecrisis zijn we al wel doordrongen, maar we zijn veel minder bekend met de schaarste van zeldzame metalen zoals lithium, indium, exotium of neodinium, waar ons mobieltje, maar ook windmolens en zonnepanelen van afhankelijk zijn. Prof. Joost Raessens is als wetenschapper betrokken bij de games for change-beweging en stelt dat games inderdaad in staat zijn ons gedrag te beïnvloeden. Duurzaamheid is niet een probleem van kennis, maar van waardeoriëntatie. Die wordt gevormd tijdens je opvoeding en is daarna erg moeilijk te veranderen.

Toch is het ons gedrag dat we moeten bijstellen. Er wordt nu al gesproken over het opdelven van oude vuilnisbelten om metalen terug te winnen. Slimmere technologie en wetgeving zijn belangrijk, maar onvoldoende om te voorzien in onze behoeften en die van toekomstige generaties. Alleen een ander consumptiepatroon en spaarzamer omgaan met wat we hebben, zal er voor zorgen dat we kwaliteit van leven kunnen behouden. Dat is geen leuke boodschap, maar het spelelement van games zou ons wel eens kunnen overhalen daar toch in te geloven. En al spelend kunnen we aantrekkelijke oplossingen verzinnen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendcollege | Broodoorlog in Nederland?

30 april 2011 , 12:00 , door Studium Generale Universiteit Utrecht

Dit is de vijfde aflevering in de lezingenserie De Urgentie van Duurzaamheid, van Studium Generale Utrecht. De bijdrage is geschreven door Melanie Peters. De lezing is hier te zien.

Als we niets doen kan een broodoorlog, een oorlog om voedsel, of anders een conflict om energie of grondstoffen ook in Nederland uitbreken. Dat stelt prof. Paul Schnabel (Universiteitshoogleraar en directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau) naar aanleiding van de vraag of hij het serieus meent, als hij zegt dat de druk op grondstoffen wereldwijd zo groot is dat dit vast niet alleen in de Arabische wereld tot opstanden zal leiden.De beste wijn is al gedronken. We zijn ongelooflijk rijk in het Westen. Nederland heeft het hoogste Bruto Nationaal Product van de EU. We moeten beseffen dat niet de hele wereld in diezelfde welvaart zal kunnen leven en dat anderen ook hun aandeel opeisen.

De Chinese overheid bracht vorige week haar vijfjarenplan uit. Dat ademt een enkele gedachte: nooit meer honger voor de Chinese bevolking, al moeten ze de halve wereld opkopen. Prof. Annelies Zoomers (International Development Studies) ziet deze trend wereldwijd. Met name de jongeren wereldwijd, willen hun dromen kunnen verwezenlijken. Fatsoenlijk te eten hebben hoort daar bij, maar ook een westerse levensstijl. Om de wereldbevolking te kunnen voeden zal voedselzekerheid opnieuw op de nationale en internationale beleidsagenda moeten komen. En we moeten beseffen dat het beleid van de laatste jaren om alles tot handelswaar uit te roepen, zelfs land en water, sociaal en ecologisch niet houdbaar is.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendcollege | Lekker en gezond, wie bepaalt dat?

23 april 2011 , 12:00 , door Studium Generale Universiteit Utrecht

Dit is de vierde aflevering in de lezingenserie De Urgentie van Duurzaamheid, van Studium Generale Utrecht. De bijdrage is geschreven door Melanie Peters.

Wat is duurzaam in de veehouderij en in de gezondheidszorg? In de vierde dubbellezing in de serie “Duurzaamheid als wereldbeeld: de rol van wetenschap in maatschappelijke verandering” bogen prof. dr. Miedema (decaan geneeskunde, vicevoorzitter van de Raad van Bestuur UMC) en prof. dr. Pijpers (decaan Diergeneeskunde, UU) zich over die vraag. Als duurzaamheid volgens de definitie van Bruntland “kwaliteit van leven is voor ons en toekomstige generaties”, dan zouden artsen en de biomedische wetenschappers bij uitstek degenen zijn aan wie we dat kunnen vragen.

Toch is dit niet de medisch-wetenschappelijke traditie. Wetenschappers maken hun vraag zo klein, dat ze er een goed wetenschappelijk verantwoord antwoord op kunnen verwachten. Hoe zit het met dat ene eiwit in de lever? Deze 1.0 benadering voldoet echter niet meer. De grote vragen behoeven aandacht en daar willen patiënten, bedrijven en politiek over meepraten. Wetenschap 3.0 gaat over cocreatie van kennis. Dat zal niet zomaar tot consensus leiden, maar wel tot robuuste kennis.

Al laten de tientallen jaren durende discussies in de veehouderij – over dierenwelzijn, milieu, diervoeder uit de derde wereld en de vraag hoe gezond het is om vlees te eten – zien dat het nog steeds de vraag is in hoeverre we echt grip krijgen op wat we belangrijk vinden en wat dat mag kosten. Een varken dat rolt in de modder op de derde verdieping van een varkensflat? Als het goed gebeurt, zijn megastallen vanuit oogpunt van hygiëne en welzijn zelfs te verkiezen boven een kleinschalige boerderijtje. Maar zijn we dan niet weer met technologie aan het oplossen wat eigenlijk voortkomt uit de bovenmatige aanspraak die we maken op wat de aarde ons biedt? En om op gezondheid terug te komen: lukt het ons om de omslag te maken naar preventie en zuiniger te zijn op onze gezondheid in plaats van te investeren in levensverlengende, extreem dure technologie?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendcollege | Stem voor een duurzame samenleving

16 april 2011 , 12:00 , door Studium Generale Universiteit Utrecht

De komende weken plaatst Sargasso de lezingenserie De Urgentie van Duurzaamheid van Studium Generale Utrecht. De bijdrage is geschreven door directeur Melanie Peters.

Volgens Mark Bovens (Bestuurskunde, UU) en Henk Kummeling (decaan Recht, UU) is het een zoektocht welke instituties op welk niveau verantwoordelijkheid kunnen nemen voor duurzaamheidsissues. Maar het is geen onmogelijke opgave. Instituties zijn geen gegeven; wij zijn het die ze legitimeren en wij kunnen eraan werken om ze democratischer te maken, ook op wereldschaal. Duurzaamheid vraagt om langetermijnbeleid en moet daarom weggehouden worden van de waan van de dag. Maar ook niet te ver op afstand staan van de politiek, want het blijft een politiek vraagstuk – het betreft namelijk afwegingen over verdeling van welvaart en welzijn.

Misschien is een herwaardering van wat we hebben op zijn plaats. De rechtstaat en de democratie zijn voorwaarden voor een duurzame samenleving. Die zijn in veel landen nog geen feit. De waterschappen worden soms lacherig afgedaan in Nederland, maar het buitenland is er jaloers op. Langzaam zien we opnieuw erkenning voor de nationale staat als niveau waarop collectieveactieproblemen – die zich voordoen bij afwegingen rondom duurzaamheid – opgelost kunnen worden. In heel Europa is er een tendens zoals in Nederland, waar de Eerste Kamer een grotere rol gaat spelen bij langetermijnafwegingen. Op het niveau van de nationale staat zijn de checks en balances, de macht en tegenmacht het sterkst verankerd. En dat is van belang, omdat duurzaamheid zoals gedefinieerd door Bruntland, als het bereiken van kwaliteit van leven voor huidige en toekomstige generaties, alleen tot stand komt als alle belanghebbenden vertegenwoordigd zijn en als degenen aan wie we deze issues toevertrouwen verantwoording afleggen. Zo kan balans ontstaan tussen people, planet en profit, zonder dat een ervan ten koste gaat van de ander.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendcollege | Zelfveroorzaakte crisis is ook op te lossen

9 april 2011 , 12:00 , door Studium Generale Universiteit Utrecht

De komende weken plaatst Sargasso de lezingenserie De Urgentie van Duurzaamheid van Studium Generale Utrecht. De bijdrage is geschreven door directeur Melanie Peters.

Dat zei prof. dr. Hans Schenk (Utrecht School of Economics) in de tweede lezing in de serie duurzaamheid als wereldbeeld over de crisis in de financiële wereld. De crisis is van menselijke makelij. We zullen ons dat aan moeten trekken en de financiele instituties andere opdrachten moeten meegeven met “the public good” en niet de prijs van het aandeel als toetssteen. Daarvoor moeten we eerst een mentale revolutie doormaken, want wij zijn het die met zijn allen beslissen over de regels van het spel.

Dezelfde mening was prof. dr. Bas van Bavel (Sociale en Economische Geschiedenis, UU) toegedaan. De geschiedenis laat zien dat markt, staat en andere vormen van beheer elk hun plaats hebben bij het bewaken van financiële, ecologische en sociale duurzaamheid. Maar degenen die groot geworden zijn binnen deze instituties en de spelregels kennen zullen ze vroeg of laat misbruiken voor hun eigen gewin. Daarom is een tweede voorwaarde, dat tegenmacht wordt geinstitutionaliseerd en “gewone mensen” worden betrokken bij besluitvorming over de spelregels. Ontaarde instituties zullen volgens beide sprekers niet vanzelf veranderen, dat gebeurt pas als mensen hun stem laten horen. Instituties zijn nodig om collectieve actieproblemen zoals die zich voordoen bij duurzaamheidvraagstukken te overwinnen, maar ze moeten levend gehouden worden en het algemeen belang als uitgangpunt nemen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendcollege | De urgentie van duurzaamheid

2 april 2011 , 12:00 , door Studium Generale Universiteit Utrecht

De komende weken plaatst Sargasso de lezingenserie De Urgentie van Duurzaamheid van Studium Generale Utrecht. De bijdrage is geschreven door directeur Melanie Peters.

De lezingenreeks Duurzaamheid als wereldbeeld is een serie dubbellezingen waarin wetenschappers twee aan twee met elkaar en de zaal in dialoog gaan over een duurzame wereld en de bijdrage die wetenschap daaraan kan leveren. Hoe kunnen we de kennis vanuit verschillende wetenschapsgebieden aan elkaar koppelen? Allereerst om meer grip te krijgen op het thema en de redenen waarom duurzaamheid ons zo voor dilemma’s stelt. En vervolgens om te zien hoe deze inzichten tot een duurzamere wereld kunnen bijdragen.

Aan prof. dr. Jacqueline Cramer (Duurzame Innovatie en directeur van het Utrechts Centrum voor Aarde en Klimaat) de vraag om de urgentie van het thema duidelijk te maken, en de stappen die volgens een innovatiewetenschapper nodig zijn.

Terugkijkend zijn de laatste veertig jaar veel milieuproblemen opgelost, zoals het gat in de ozonlaag. Dankzij de ontwikkeling van technische kennis en wetgeving. Daarvoor in de plaats zijn complexere vraagstukken gekomen. Die hebben niet alleen te maken met milieu, maar ook met mensenrechten, eerlijke arbeidsverhoudingen en een economie die waarde creëert voor iedereen. De drie p’s: people, planet en profit. Globalisering, internationalisering en opkomende communicatietechnologieën zorgen ervoor dat de wereld een systeem is. Verantwoordelijkheden liggen niet meer alleen bij overheden, maar ook bijvoorbeeld bij multinationals en consumenten. Innovatiewetenschappers bestuderen deze interacties en gebruiken politieke en ethische theorieën, maar ook netwerktheorieën en organisatietheorie om deze maatschappelijke processen van kennisontwikkeling en verandering te bestuderen en op gang te brengen. Volgens Cramer zijn daarvoor nieuwe samenwerkingen nodig tussen kennisinstituten, grote en kleine bedrijven en maatschappelijke spelers, inclusief de overheid. Het UCAD wil zich hiervoor inzetten.