Marcel Hulspas, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De bijl in de opera!

24 april 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Regisseur Lotte de Beer heeft in het Amsterdamse Compagnietheater een gekuiste Zauberflöte neergezet. Zoveel mogelijk gekuist van racisme. Berucht (maar dat ook pas sinds kort) is de figuur van Monostatos, de tempelwachter van de tovenaar Sarastro. Een zwarte man, volgens het libretto. En ook nog eens gemeen en onbetrouwbaar – maar dat komt vaak voor. En ondertussen zingt hij ook nog een aria waarin hij het betreurt dat hij geen vrouw kan krijgen omdat-ie zo zwart is.

Ik weet niet wat De Beer met Monostratos heeft gedaan (ik ben geen Mozartfan) maar enig wieden om de moderne mores tegemoet te komen is hier op zijn plaats. (Ik vertel straks waarom.) Tegenstanders van dergelijke ingrepen roepen dan dat het meesterwerk van het genie Mozart wordt aangetast (maar dat voel ik dus niet zo) en dat het werk niet over racisme gaat maar een allegorie is op de Vrijmetselarij. Wat een irrelevant argument is. Mein Kampf (hier alvast mijn eerste Godwin) gaat ook hoofdzakelijk niét over de joden.

Het politiek corrigeren van muziek heeft zijn grenzen. Misschien dat Die Zauberflöte nog met wat coupures op smaak kan worden gebracht; van een werk als Les Indes Galantes van Rameau zou alleen de ouverture overblijven. Maar alles bij elkaar zijn vreemde kleurtjes zeldzaam in de opera; veel ‘actueler’ (en opera wil actueel zijn) was de aanwezigheid van joden.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Liegen over uw drankgebruik

17 april 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Dat drank slecht is, dat weet iedereen. Maar blijkbaar bestaat er onder gezondheidswetenschappers een heftige drang om dat voortdurend te herhalen, ook als daar geen enkele aanleiding voor is.

Dat gebeurde afgelopen week, toen het Erasmus Medisch Centrum vol trots mededeelde dat EMC-medewerkers hadden deelgenomen aan een internationaal onderzoek naar het effect van stevig drinken op het aantal jaren dat men op deze aardkloot doorbrengt. Dat was verschenen in het vooraanstaande vakblad The Lancet – dus alle reden voor een plakje cake en één (nou… één dan) glaasje witte wijn. En natuurlijk ook reden voor een mooi persbericht met, uiteraard, de waarschuwing dat drank slecht is. Centrale boodschap dit keer: de gezonde drinker bestaat niet. Zelfs één glaasje per dag, wat zeg ik: één per week, is schadelijk.

Het persbericht luidde:
Mensen die minder alcohol drinken, leven langer. Ook één of twee glazen alcohol per week zijn schadelijk voor de gezondheid. Tot die conclusie komen wetenschappers wereldwijd, onder wie onderzoekers van het Erasmus MC. ‘In tegenstelling tot wat mensen vaak denken, blijkt er geen veilige ondergrens te zijn voor het drinken van alcohol. Ook niet bij hart- en vaatziekten’, zegt voedingswetenschapper Trudy Voortman van de afdeling Epidemiologie van het Erasmus MC. ‘We zien dat minder alcohol vrijwel altijd beter is.’

Foto: De quadriga op de Brandenburger Tor (foto Livius.org)

Waarom de Revolutie in Parijs begon

11 april 2018 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - De Brandenburger Tor, symbool van de stad Berlijn, oogt als een monument ter ere van een grootse militaire overwinning. Een Pruisische overwinning op de Fransen, zal menige toerist vermoeden. Maar het was een overwinning op de Nederlanders. Of beter, op de Nederlandse patriotten.

En voor wie het naadje van de kous wil weten: het is een monument voor een overwinning die uitsluitend te danken was aan een paniekaanval van één patriotse legeraanvoerder, Friedrich Rijngraaf von Salm-Grumbach. Paniek of verraad? Militair historicus Olaf van Nimwegen geeft hem het voordeel van de twijfel. Maar als de Rijngraaf iets meer lef had getoond, was de revolutie in Nederland begonnen, en niet in Frankrijk.

De Nederlandse Burgeroorlog, zo heet het boek van Van Nimwegen. Met daaronder de jaartallen 1748-1815. Beide zijn wat te ruim gekozen. Het boek reikt niet écht tot de val van Napoleon, en die burgeroorlog begon eigenlijk pas in 1787.

De hele tweede helft van de achttiende eeuw waren de spanningen tussen de patriotten en de prinsgezinden langzaam opgelopen. Het was een bont gezelschap, die patriotten, van gematigden (vooral onder de stedelijke elite) die de macht van de stadhouder wilden inperken, tot aan radicalen die openlijk streefden naar de val van deze tiran, de stadhouder, en het ‘herstel’ van fraaie maar vooral fictieve ‘Bataafse’ vrijheden. Hun grootste bondgenoot was overigens stadhouder Willem V zélf, die besluiteloosheid tot een ware kunstvorm had verheven, waardoor zelfs zijn vrienden tot wanhoop dreef.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Ze weten alles van u, allang

10 april 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Zo, dus het Kabinet gaat de ‘sleepwet’ aanpassen. Het ‘slepen’ zal gerichter gebeuren (maar dat was al toegezegd), en ook belooft men dat de gegevens van de inlichtingendiensten alleen maar uitgewisseld met democratische bondgenoten. Dit laatste omdat sommigen vreesden dat de inlichtingendiensten het regime van Erdogan ter wille zouden willen zijn. Alles bij elkaar te weinig om tegenstanders tevreden te stellen, natuurlijk. Maar helaas, de strijd is gestreden.

Ik had het moeilijk met het referendum. Niet omdat de keuze tussen ‘veiligheid’ en ‘privacy’ zo moeilijk was. Zo werd het referendum wel gepresenteerd, maar dat is natuurlijk niet waar het om gaat. Het was van meet af aan een absurd referendum. Het wekte de indruk dat wij, burgers, de grenzen mogen vaststellen van wat de inlichtingendiensten gaan doen. En dat is natuurlijk een illusie. De inlichtingendiensten bepalen sinds jaar en dag hun eigen grenzen. En als daar iets van naar buiten lekt, moet de politiek het mediabrandje blussen met ‘wetgeving’. Nu ook weer.

De wereld van de inlichtingendiensten kent een dynamiek die zich aan alle controle onttrekt. Vijandige inlichtingendiensten jagen elkaar voortdurend op om de technologische en wettelijke grenzen te verleggen. En bevriende veiligheidsdiensten, die bereid zijn om gegevens uit te wisselen, doen niet veel anders. Uitwisselen heeft alleen zin als je hetzelfde onderzoekt, op dezelfde manier.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Vooruitgang van bovenaf

3 april 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Terwijl alle ogen gericht waren op het bezoek van de Noord-Koreaanse leider Kim Jung Un aan Peking, vond er elders een heel ander staatsbezoek plaats, helemaal niet in het geheim, maar waarschijnlijk op de lange termijn veel belangrijker: dat van de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman aan de Verenigde Staten. Heel ontspannen, niks geen nieuws – althans, dat dachten de Amerikaanse media. Die keken naar Peking. Maar de prins speelt een veel gevaarlijker spel.

De komende ‘historische’ topontmoeting van Trump en Kim verandert voor de Amerikanen in rap tempo in een diplomatieke nachtmerrie. Het Noord-Koreaanse diplomatieke offensief, gericht op China en Zuid-Korea, is het begin van een Oost-Aziatisch front gericht tegen de Amerikaanse militaire aanwezigheid in de regio. De Filipijnen staan klaar om mee te doen; Zuid-Korea zal meewerken zolang de Noord-Koreanen stapjes zetten in hun richting. Er groeit een gezamenlijke visie op de toekomst van Oost-Azië. De tijd dat China de Noord-Koreanen op westers verzoek onder druk zet, is voorbij. Azië wil verder zonder de VS. Dat zal Trump straks te horen krijgen.

Maar terwijl Kim in het diepste geheim naar Peking reisde, trok de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman op zijn gemakje door de VS. Voor zijn bezoekje aan het Witte Huis had hij de traditionele thobe even aangetrokken, maar overal elders verscheen hij in een messcherp westers maatpak. Voor de Amerikanen was het as in old times: 200 miljard aan wapens besteld; 36 contracten met grote bedrijven ter waarde van twintig miljard, lekker samen Iran bedreigen en tot slot een overeenkomst met Google voor het opzetten van een eigen Saoedische cloud – wel zo nuttig om de burgers in de gaten te houden. De prins dwingt zijn land een reuzensprong voorwaarts op. De tijd dat het uitsluitend olie en islamitisch conservatisme exporteerde, nadert in rap tempo zijn einde.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Zinloze doden zijn een voetnoot

27 maart 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Het meest opmerkelijke aan de Spaanse Griep is dat deze dodelijke epidemie, die naar schatting vijftig miljoen slachtoffers maakte, zo volledig vergeten kon raken. Er is ongeveer een metertje serieuze literatuur over geschreven, maar dat haalt natuurlijk niet bij de kilometers die er geschreven zijn over de Eerste Wereldoorlog – vlak daarvoor, en maar zevenentwintig miljoen doden. Het een is een voetnoot geworden bij het ander – qua aantal slachtoffers zou het andersom moeten zijn. De Eerste Wereldoorlog als pijnlijke politieke vergissing in de jaren voordat de échte ramp zich voltrok.

Maar echt gek is deze vergeetachtigheid natuurlijk ook niet. Want de Spaanse Groep kende geen helden, gestorven voor het vaderland. Die vijftig miljoen stierven voor niks. Ze hadden geen idee waarom. En ook de wetenschap weet het eigenlijk niet.

De ziekte was zó dodelijk dat er jarenlang getwijfeld werd of het überhaupt wel een griep kon zijn geweest. Die vraag werd pas gesteld lang nadat de laatste slachtoffers begraven waren, zodat het harde bewijs dat het inderdáád om griep ging eigenlijk pas recent geleverd kon worden.

Maar waaróm deze griep zo gruwelijk tekeer ging, blijft een raadsel. Omdat de bevolking van Europa, na vier jaar oorlog, hongerig en verzwakt was? Lage weerstand, dus? Oké, maar waarom sloegen andere ziekten dan niet net zo hard toe? Een zeer gevaarlijke griepvariant? Dat weten we niet, maar dat kun je wel stellen. Alleen, ‘de’ griep was geen onbekende, en eerder opduikende varianten plegen vaak in ieder geval voor enige weerstand te zorgen. Die weerstand leek in 1918 totaal niet te bestaan. De aantallen doden waren wérkelijk grotesk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Hawking deed het voor ons allemaal

20 maart 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Het had allemaal iets aandoenlijks, het afscheid nemen van Stephen Hawking. Aandoenlijk, die intense behoefte aan heldenverering die ineens naar boven kwam. Een groot wetenschapper was heengegaan. We lazen hoe diepzinnig hij was, hoe zwaar hij het had gehad met zijn ziekte, zijn vrouwen, zijn gecomputeriseerde stem – hoe grappig hij wel niet was en vooral: hoe beroemd. Vooral dat laatste.

Gevraagd naar zijn inhoudelijke bijdrage aan de wetenschap, zal Hawking de geschiedenis ingaan als de man die ontdekte dat zwarte gaten straling uitzenden. Ten onrechte. De ontdekking van deze ‘Hawkingstraling’ valt eigenlijk toe aan de russen Zel’dovich en Starobinsky. En toen Hawking hierover publiceerde, stonden er boven het artikel nog drie coauteurs. Zijn bijdrage mag bescheiden heten. Maar de Britse media besloten al snel dat dit a British invention was. Hawking werd naar voren geschoven als de nieuwe Newton. Geniaal. Onbereikbaar. Bovenmenselijk. De man die God in een formule kon vangen. En hij vond het heerlijk. De daaropvolgende 45 jaar heeft hij vooral genoten van dat voetstuk, van de media-aandacht en alles wat daarbij kwam kijken. Hij werd de ster waar de wereld behoefte aan had.

Hoe belangrijk was die ontdekking? Kort gezegd hadden Zel’dovich en Starobinsky het probleem opgelost dat een zwart gat dat alleen maar zaken opzuigt, de wetten van de thermodynamica schendt. Ze hadden een oplossing bedacht. Op de grens van het zwarte gat, waar licht nog nét kan ontsnappen (of nét niet), leidt een kwantummechanisch proces van spontane paarcreatie tot een maf resultaat. Als daar op die grens twee deeltjes (elkaars tegenpolen) ontstaan, wordt het ene opgezogen, en kan het andere ontsnappen. Het luistert heel nauw, het is érg weinig, maar een zwarte gat straalt een beetje. Daarmee kon de thermodynamica van het zwarte gat worden gered, constateerde Hawking.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Uw levenseinde uitgerekend

13 maart 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Als er één medisch vakgebied is waar men de vergrijzing met grote zorg op zich af ziet komen, dan is het wel de oogheelkunde. Ouderdom komt met gebreken en vereist dus berusting, maar het achteruitgaan van de ogen is heel vervelend én gevaarlijk. Een beetje krom, een beetje traag, een beetje doof – je leert er mee leven, is de boodschap. Langzaam blind worden is een ander verhaal. Een schrikbeeld.

Maar ook dat doen bejaarden. En dan vooral doordat een groot deel van hen diabetes type 2 krijgt, wat gepaard gaat met degeneratie van het netvlies. Behandeling is in veel gevallen goed mogelijk, maar dan moet deze ‘diabetische retinopathie’ zo vroeg mogelijk gedetecteerd worden. Regelmatige controle zou ideaal zijn. Aan de patiëntengroep zal het niet liggen, die komt wel – het probleem is de medische capaciteit. Op dit moment besteden oogklinieken (en het enige nog zelfstandige oogziekenhuis in Nederland, in Rotterdam) een groot deel van hun tijd, mankracht en budget aan detectie en behandeling van deze kwaal. En dat is dus nog maar het begin.

Enter Artificial Intelligence. Verschillende instituten in de wereld werken momenteel aan intelligente systemen die de potentiële patiënt onderzoekt, en een betrouwbare diagnose stelt. Het toekomstbeeld is dat iedereen straks bij de opticien (of bij de Lidl) voor een apparaat kan gaan zitten om zijn netvliezen te laten fotograferen, waarna de beelden ergens anders door een computer worden beoordeeld. Zonder dat er een dokter aan te pas komt.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Als wodka voor de ziel

6 maart 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Generaals denken altijd in termen van de vorige oorlog, zo luidt het gezegde. Staatslieden doen dat blijkbaar ook, zo bleek uit de recente toespraak van Vladimir Poetin. Het buitenland luistert niet naar Rusland, zo klaagde hij. Maar met onze nieuwe wapens zullen ze wel moéten luisteren! De Russische leider demonstreerde daarmee ten eerste een oeroude constante in de Russische buitenlandse politiek: een chronisch onvermogen om vrienden te maken. Gelijkwaardigheid bestaat niet. Rusland wordt al eeuwenlang slechts omringd door vijanden en vazalstaten. (‘De vrienden van Rusland,’ zei tsaar Alexander III al, ‘zijn het leger en de vloot’). En met de verkiezingen in aantocht, roffelde Poetin op dat oude blikken trommeltje: wij Russen, ze motten ons niet! we staan alleen!

Daarnaast demonstreerde Poetin met zijn wonderwapens hoezeer hij de gevangene is van de droom van het machtige Rusland, en een kind van de Koude Oorlog. De Russische economie is de zestiende van deze wereld. Ze hapert aan alle kanten. Maar net als de oude communistische leiders liegt Poetin de bevolking voor dat Rusland het verdient op de eerste rij te zitten. En als de rest niet opschuift, zal hij die plek veroveren door met wonderwapens te dreigen.

Hulspas weet het | Het hart, een moordkuil

27 februari 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

ACHTERGROND - Nu is het routine. Nu gebeurt het alleen al in Nederland enkele tientallen keren per jaar. En de overlevingskansen zijn prima. Maar een halve eeuw geleden waren de kansen nihil. Het was nog nooit gedaan. De kans dat de ontvanger de operatie zou overleven werd klein geacht; de kans dat het gedoneerde hart het daarna langer dan een paar minuten uithield, was even groot.

Maar chirurgen wisten dat het technisch mogelijk moest zijn. En hun handen jeukten. Over de hele wereld stonden tientallen artsenteams te springen om de eerste te zijn. Om als eerste een hart te transplanteren. Potentiële ontvangers waren er genoeg. Ze hadden hele lijsten met namen. Maar wie o wie zou het eerste gezonde, kloppende hart in handen weten te krijgen?

Dat geluk viel toe aan Christiaan Barnard, de hyperambitieuze chirurg van het Grote Schuur Ziekenhuis in Kaapstad. Hij was vast van plan Zuid-Afrika op de medische kaart zetten. Ook hij had een lijstje van namen van hartpatiënten die gegarandeerd snel dood zouden gaan. Hetzij mét hun huidige, falende hart, maar natuurlijk ook met een eventueel gedoneerd hart. Want de operatie móést wel misgaan, dat wist iedereen.

Bovenaan zijn lijstje stond groenteboer Louis Washkansky. En op 2 december 1967 (nu vijftig jaar en drie maanden geleden) kreeg Barnard de kans van zijn leven. De 25-jarige Denise Darvall raakte zwaar gewond bij een auto-ongeluk. Haar hersenen waren onherstelbaar beschadigd, maar haar jonge hart was intact. Bij aankomst in het ziekenhuis klopte het nog.

Hulspas weet het | When it tastes like dogshit…

20 februari 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Dat was slecht nieuws voor vegetariërs, vorige week. Voor iedereen die vlees mijdt omdat je een dier niet mag doden voor consumptie. Want een dier heeft ook gevoel. Welnu, planten hebben ook gevoel. Misschien wel bewustzijn, zo konden we overal lezen.

De doorbraak werd half december al gepubliceerd, maar vanwege de feestdagen (en drukte bij de New York Times, die het ontdekte, vermoed ik) bereikte ze pas afgelopen weken de media. Onderzoekers hadden planten ‘behandeld’ met enige gangbare anesthetica, en constateerden dat de proefplantjes stil vielen. Ze reageerden nergens meer op. En één en één is twee. Als iets op hondenpoep lijkt, en ruikt als poep… dus als wij stilvallen en bewusteloos worden, en plantjes ook stilvallen, dan worden de plantjes ook bewusteloos. Dus plantjes hebben misschien wel bewustzijn! Niet opeten, die stakkerds!

Het was weer een mooi voorbeeld van de Eeuwige Wederkeer van het wetenschappelijke nieuws. Het fenomeen dat je planten kunt verdoven werd anderhalve eeuw geleden al ontdekt door de beroemde Franse fysioloog Claude Bernard, die een paar beweeglijke mimosaplantjes voor de grap met ether behandelde. (Ether was toen een wondermiddel, dan ga je gekke dingen doen.)

Eenmaal ‘buiten bewustzijn’ kon hij de blaadjes aanraken zoveel hij wilde, zonder dat ze zich samenvouwden. Bernard sprak niet van bewustzijn, maar van een ‘biologische essentie’ in plant en mens. Hij had gelijk. Alle cellen zijn gevoelig voor korte koolwaterstoffen, die gemakkelijk binnendringen en chemische processen verstoren. En dat brengt zelden een versnelling teweeg.

Foto: Boeddha (detail van een stupa in Jaulian, Pakistan) (c) Livius.org

Het milieu gered door een hoger bewustzijn

15 februari 2018 , 11:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Cees Buisman is wetenschappelijk directeur van Wetsus, het European Center of Excellence for Sustainable water Technology in Leeuwarden, en ook hoogleraar biologische kringlooptechnologie in Wageningen. Als ik dat niet had geweten, had ik De mens is geen plaag zuchtend terzijde gelegd als het zoveelste pleidooi voor mediteren om de wereld te verbeteren. Want dat is het. Hoogleraar Buisman kan niet wachten tot we met zijn allen, al mediterend, een hoger bewustzijnsniveau bereiken. Dan gaan we voor elkaar zorgen, en komt alles vast goed. En dan ontstaat ook een heel andere wetenschap. Aldus de wetenschappelijk directeur.

Niks nieuws onder de zon, natuurlijk. Een halve eeuw geleden werd al gebabbeld over de ‘mentaliteitsverandering’ die nodig zou zijn om de aarde te redden. Buisman schrijft:

Velen hebben er al op gewezen dat het milieuprobleem niet alleen met techniek op te lossen is, maar dat er ook een verandering van de mens zelf nodig is. (p.109)

Het grote verschil is dat hij die ‘bewustwording’ (nog zo’n woord) koppelt aan de mystieke traditie. We moeten mediteren. Voorlopig is het de wetenschap die onze spirituele vooruitgang blokkeert:

De wetenschap heeft in de afgelopen jaren de maatschappij opgezadeld met een aantal in mijn ogen discutabele visies. Niet alleen zijn we nog slechts en kosmisch toeval, tegenwoordig zijn we ook nog onze hersenen (…) in mijn ogen leidt deze rationele wetenschapsvisie tot grote problemen, helemaal in relatie tot de uitdagingen waar we als planeet en mensheid voor staan. (p.9)