Felix Rottenberg

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Nederland geldt nog steeds als een van de veiligste landen van Europa. Daarom schrikken we ook als na een ramp blijkt dat de oorzaak onnodig menselijk falen was. Als in rapportages glashelder wordt geanalyseerd hoe krakkemikkig de betrokken organisaties eigenlijk functioneren. Niet alleen omdat regels worden genegeerd, maar vooral omdat de samenwerking tussen de instanties die met elkaar de verantwoordelijkheid dragen voor veiligheid en toezicht, ronduit knullig is. De grote vraag is: wordt het ooit beter? Neem de affaire met het gifschip Probo Koala. Dat had begin juli schadelijke olieresten aan boord, waar niemand raad mee wist. Ambtenaren van de Amsterdamse dienst Milieu en Bouwtoezicht belden met het ministerie van Vrom. Maar daar zei men dat het geen Vrom-verantwoordelijkheid was: “Scheepsafval valt niet onder ons.”

Toen was er geen beletsel meer en mocht het schip de haven verlaten. Een paar weken later werd vijf ton verontreinigd afval gedumpt in Ivoorkust. Dit had zeven doden tot gevolg en 15.000 zieken: een grote ramp , die in Nederland niet meer dan een rimpeling veroorzaakte. Wat ik graag wil weten, is of één van de ambtenaren van de Amsterdamse dienst écht heeft geprobeerd alarm te slaan. Dat is namelijk niet simpel. Het begint met collega’s die tegenstribbelen en een diensthoofd dat er geen tijd voor heeft. Een doorzetter zoekt dan een gelijkgezinde bij Vrom, die na een paar minuten bladeren in dossiers weer aan de telefoon komt en meldt: “Wij gaan daar niet over.” Op zo’n moment, aan het eind van een zomerse dag, lokt het terras en geeft een potententieel klokkenluidertje de moed op.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Het eerste opvallende stemadvies kwam deze zomer van Louis van Gaal. Nou ja, het was de AZ-trainer nadrukkelijk gevraagd door Steffie Kouters van de Volkskrant: op wie stemt u? Van Gaal zal 22 november op Jan Peter Balken-ende stemmen. Want de premier acteert niet, zegt hij: “Die weet wat-ie inhoudelijk wil.”
Wouter Bos speelt volgens Van Gaal wél een rol. De trainer verwees naar een foto waarop Bos zijn stropdas afdoet nadat hij op audiëntie is geweest bij Beatrix.
Dit speelde in de laatste week van augustus. Ik plakte het knipsel met de uitspraken van Van Gaal in een groen schoolschrift. Sinds juni maak ik daarin elke laatste zondag van de maand een verkiezingsprognose. Ik dichtte Bos op 27 augustus nog een overwinning toe: vier zetels verschil met Balkenende. Maar nu, drie weken later, denk ik dat mijn intuïtie toen begon te haperen. Ik ben er niet meer zeker van dat Bos kan winnen.
Ik ben het niet eens met Van Gaals waarneming dat Bos meer acteert dan Balkenende, maar bij Bos valt het meer op, Balkenende doet het slimmer.

Bij de strijd om het premierschap zijn de uitkomsten van focusgroeponderzoek bepalend. Zowel het CDA als de PvdA maakt er intensief gebruik van. Representatieve groepen kiezers worden geregeld ondervraagd over hun opvattingen. In deze groepsgesprekken analyseren ze ook talkshowoptredens van de lijsttrekkers, waarbij ze tot in detail beschrijven wat ze opvalt. Achter onzichtbaar glas kijken de adviseurs van lijsttrekkers toe en trekken hun conclusies.
Balkenende reist daarom nu door de regio. Hij speelt zijn rol meesterlijk : helpt mee in de keukens van verpleeghuizen en laat zich rondleiden in de supermarkt van de werkvoorziening voor verstandelijk gehandicapten. De CDA-strategen hebben hem aanbevolen dat hij als premier nu vooral onder de mensen moet komen. Zoek ze op in dorpen en ziekenhuizen. Stel ze gerust, zeg dat het goed gaat met Nederland, als we maar ons best blijven doen.
De polls van Maurice de Hond bevestigen dat het werkt. Balken-ende is negen weken voor de verkiezingen Bos voorbijgestreefd.
Bij de PvdA worden ze knap zenuwachtig. Extra focusgroeponderzoek wordt ingelast. Bos wordt aangeraden minder diplomatiek te reageren en in debatten met Mark Rutte feller uit te halen.
Wat een flauwekul allemaal. Als Bos verstandig is, keert hij al dat onderzoek de rug toe. Vanaf nu telt alleen zijn eigen intuïtie. Nog nooit is de strijd om het premierschap zo expliciet uitgevochten. Meer dan de laatste jaren zal de scheidslijn tussen links en rechts, tussen wat doorgaat voor progressief en conservatief, doorslaggevend zijn.
Bos moet zijn voorzichtigheid laten varen. In verbaal opzicht is hij veel sterker dan Balkenende. Over zijn politiek-tactische kwaliteiten bestaat minder twijfel dan bij de premier. Die maakte een belabberde indruk in het nachtelijke debat over het paspoort van Ayaan Hirschi Ali. Een verspreking van hem was de opmaat voor de val van het kabinet.
Bos heeft één opdracht: hij moet de campagne op scherp zetten. De verschillen benoemen: in moreel, ideologisch en praktisch opzicht. Dat zal hem kwalijk genomen worden, omdat hij moet polariseren. Maar bij verkiezingen gaat het om het duidelijk maken van de verschillen. Daarvoor hoef je helemaal geen rol te spelen, maar moet je het aandurven risico’s te nemen.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Nadat Nova dinsdag conclusies uit het conceptrapport over de dramatische brand in het detentiecentrum op Schiphol-Oost had onthuld, spitste binnen 24 uur de discussie zich weer helemaal toe op de vraag welke minister zal aftreden. Dat irriteerde me.

Eind september debatteert de Kamer over scherpe observaties van Pieter van Vollenhovens Onderzoeksraad en de reactie van de regering. Grote kans dat een slimme motie van GroenLinks en de PvdA CDA-minister Piet Hein Donner van Justitie dan op het laatste moment in verlegenheid zal brengen. Hij buigt zijn hoofd en dient zijn ontslag in bij de majesteit. Daags daarna volgt meteen schijnheilig eerherstel: goed dat hij zijn verantwoordelijkheid heeft genomen, zal gezegd worden, maar hij was een geweldige minister, de beste van allemaal.

Vervolgens barst de verkiezingscampagne los. Intussen wordt op het ministerie van Justitie een reorganisatie voorbereid bij de dienst Justitiële Inrichtingen, er volgen een paar overplaatsingen van topambtenaren – de directeurgeneraal die verantwoordelijk was, gaat eerder met vut – en half februari, als het nieuwe kabinet aantreedt, ziet het er allemaal weer een beetje opgeruimd uit.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Er schuilt drama in de afscheidsbrief van Jozias van Aartsen. Maandag kondigde hij aan niet terug te keren in de Tweede Kamerfractie van de VVD. Van Aartsen schreef zijn overwegingen in een ietwat lijzig proza, omdat hij grote ergernis moest onderdrukken. Hij had natuurlijk willen zeggen dat de prominente rol van Rita Verdonk in de leiding van de VVD een ramp is.
Van Aartsen was van plan door te gaan als Kamerlid in een nieuwe periode, gewoon als backbencher.
Hij had een rol in gedachte zoals de Edward Heath, de Britse oud-premier, die 25 jaar in het Lagerhuis vervulde. Toen Heath door Thatcher verslagen was als leider van de Tories, zweeg hij een jaar, om daarna alles te zeggen wat hem nuttig leek. Hij voelde zich door niets en niemand meer geremd. Vlijmscherp waren zijn beschouwingen over het narcistische en autoritaire denken van zijn opvolgster.
Heath nam vooral het woord op momenten dat morele kwesties in het geding waren. Ik heb dat ooit meegemaakt toen ik in de bezoekersgalerij van het Lagerhuis zat. Van alle kanten kwamen de parlementariës aanhollen. “Heath spreekt,” werd er gesist. Thatcher draaide ongedurig heen en weer, ze moest een verbale oorvijg incasseren die grote verwarring veroorzaakte.
Van Aartsen beschikt niet over het onverstoorbare karakter van wijlen Edward Heath. Dat maakt hem ook sympathiek, het is heel Hollands: ga geen fuzz maken als het toch al niet eenvoudig is. Het kostte de ex-fractieleider grote moeite zich gedeisd te houden toen het kabinet viel door het bizarre optreden van Rita Verdonk in de kwestie rond Hirsi Ali.

Niemand heeft de vraag gesteld wat er gebeurd zou zijn als van Aartsen nog fractieleider zou zijn geweest. Dat was meteen tot een knallende confrontatie uitgelopen, waarbij van Aartsen met zijn ervaring Verdonk zou hebben gedwongen binnen een uur terug te komen op haar beslissing Hirsi Ali’s paspoort in te trekken. Hij heeft tandenknarsend toegekeken hoe Gerrit Zalm, verdoofd door de wishky, onmachtig bleek in te grijpen, waarna D66 enkele weken later het kabinet ten val kon brengen.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

De Engelse minister van Defensie, Des Browne, moest er bij herhaling hoongelach en ernstige vermaningen van zijn ambtenaren om trotseren. Maar maandag lukte het hem een beslissing door te drukken: de 306 Britse militairen, die in de Eerste Wereldoorlog wegens desertie en lafheid op last van de krijgsraad werden geëxecuteerd, zijn postuum in ere hersteld.
Dit is typisch een kwestie die een minister meestal verwaarloost. Al decennia wordt in Engeland door de nabestaanden van de soldaten voor hun eerherstel gepleit, maar niemand trok zich iets van hen aan. De vorige minister, Jeff Hoon, was een bezeten voorstander van de deelname van Groot-Brittannië aan de bezetting van Irak. Die rare kwestie, daterend uit de Eerste Wereldoorlog, hoonde hij letterlijk weg.

Het Britse ministerie van Defensie is een gesloten bolwerk. Als een minister daar, tegen alle adviezen in, een oude zaak serieus neemt, vraagt dat doorzettingsvermogen. Hij moet eigenwijs zijn, drie of desnoods vier keer contra-expertise laten inwinnen, en niet accepteren dat de belangrijkste militaire adviseurs het als een onbenullig zaakje afwimpelen. Des Browne heeft een krachttoer moeten uithalen, omdat op het laatste moment een van de invloedrijkste juristen van het departement een algemeen pardon én eerherstel onwettig achtte.
Dat is het moment waarop het mis kan gaan, zeker als een minister dag en nacht in beslag wordt genomen door een desastreuze militaire operatie, een oorlog die het gezag van de Labour-regering compleet ondermijnt. Reken maar dat de Permanent Secretary de minister tijdens hun wekelijkse vertrouwelijk overleg aanraadt even geen aandacht te besteden aan ‘klein spul’. Dan telt alertheid. Met een minimum aan woorden heeft Des Browne aangegeven dat hij als minister bepaalt wat de normen zijn.
Eerherstel was volgens hem van belang, omdat nu pas, na negentig jaar, de psychoses en traumatische stresssyndromen van de soldaten – oorzaak van hun weigering terug te keren naar het front – zijn begrepen. Gek eigenlijk, omdat de drama’s in de loopgraven aan de literatuur niet voorbij zijn gegaan – denk aan het legendarische Im Westen nichts Neues van Erich Maria Remarque, dat al in 1927 indruk maakte – en nu nog steeds.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Op Goede Vrijdag trok een delegatie Nederlandse wethouders door Parijs. Zij waren door minister Cees Veerman van Landbouw, Natuur en Visserij uitgenodigd om de Franse tuinkunst te bewonderen. Eindelijk begint in
Nederland het besef door te dringen dat onze stadsparken en plantsoenen als een stiefkind worden behandeld. In Frankrijk en Italië zijn het belangrijke, zeer goed onderhouden historische plekken.
In Parijs is een bezoek aan ‘le jardin du Luxembourg’, de tuin van Marie de Médicis, altijd een belevenis. Het is een goed idee wethouders daar rond te leiden, want de komende jaren worden in Nederland miljoenen geïnvesteerd in de grote steden. Dat vraagt visie en doortastendheid; de publieke ruimte – een verschrikkelijk leeg begrip – ligt er in Nederland vaak ontredderd bij.
Daarom haastte Cees Veerman zich in de week voor Pasen na het wekelijkse kabinetsberaad naar Parijs, om in de namiddag met de wethouders van de dertig grootste steden uitvoerig van gedachten te wisselen over de functie van natuur in de stad. Het werd een enerverend gesprek, omdat Veerman standpunten uitlokt en wethouders wil stimuleren geen genoegen te nemen met de gebruikelijke middelmaat. Na een souper reisden de wethouders terug naar Nederland en reed Veerman zelf met zijn dienstauto naar zijn boerderij in de Dordogne.

Over de manier waarop Veerman zich op staatskosten laat vervoeren, is een kleinzielig Hollands maatschappelijk debat ontstaan. Vorige week was het zelfs voorpaginanieuws voor NRC Handelsblad.
Het is komkommernieuws van de eerste categorie, muggenzifterij, en kenmerkend voor hoe bijzaken in Nederland tot grote kwesties worden opgeblazen. Kamerleden van de oppositie gaan daarin voorop. Stuitend is
het optreden van PvdA’er Stef Depla, die zich stotterend en naar adem happend, verslikt in zinnen als ‘kennelijk leeft bij dit kabinet het gevoel dat normen en waarden alleen voor de burgers gelden en niet voor het kabinet zelf’. Het gezeur van Kamerleden als Depla is buiten alle proporties. Dat wordt binnenskamers ook erkend, maar niemand komt publiekelijk voor Veerman op.
Veerman, de enige ondernemer in het kabinet, vertoeft wekelijks in Brussel en andere Europese hoofdsteden. Veerman heeft een invloedrijke rol, hij geniet gezag onder zijn Europese collega’s, omdat hij geen functionaris is uit een belangenorganisatie, maar een inventieve boerenondernemer en wetenschapper.
De minister denkt ver vooruit over voedselketens, ecologie en natuurontwikkeling. Dat is nu precies wat van een minister wordt verwacht; die moet zich geen seconde zorgen hoeven te maken over zijn vervoer. Als hij zijn Franse collega in de Morvan op wil zoeken om vervolgens door te rijden naar zijn boerderij in de Dordogne, dan moet dat op de meest efficiënte manier worden geregeld. Zijn secretaresse op het departement kan de ritten naar zijn boerderij apart registreren en verrekenen met zijn onkostenvergoeding. Dat is een abc’tje.
Het is de taak van de staf van de minister zoiets zorgvuldig af te handelen. Daar moet de secretaris-generaal van een departement hoogstpersoonlijk op toezien. Het mag gewoon niet gebeuren dat een een minister procedurefouten begaat doordat het departement zo slecht is toegerust en dat hij daar vervolgens op te grazen kan worden genomen door de Kleine Mannetjes van politiek en journalistiek.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Pruimen- en perzikenplukkers, Syrisch-Koerdische boeren in het noordoosten van Libanon, worden verpletterd door Israëlisch rakettenvuur.
Waar is Europa?
Hezbollah trakteert de dorpelingen in Noord-Israël op honderden Syrische 301-raketten.
Waar is Europa?
De gezanten van Europa pendelen tussen de hoofdsteden in het oorlogsgebied, krachteloos, want het zijn mannen zonder standpunten. Javier Solana, buitenland-coördinator van de Europese Unie en de slimste netwerker van Europa, reist van Damascus naar Beiroet en via ingewikkelde omwegen naar Jeruzalem, samen met zijn sociaaldemocratische kameraad, de Spaanse minister van Buitenlandse Zaken Miguel Ángel Moratinos.
Ze zijn radeloos, want ze kunnen niets omdat Europa verdeeld is. De Fransen steunen met omslachtige verklaringen Libanon, de Engelsen begrijpen de interventies van Israël, de Duitsers onthouden zich altijd als Israël in het geding is.
Nederland heeft zijn eigen routinier, minister Ben Bot van Buitenlandse Zaken. Hij is geen Midden-Oosten-specialist, geen man met unieke contacten in Syrië, Israël of Libanon. Maar Bot verdwaalt nooit in het Brusselse labyrint, hij weet in welke zalen de teksten worden geformuleerd waarmee Franse en Amerikaanse diplomaten proberen een unaniem standpunt van de VN-Veiligheidsraad te bereiken.
Het maakt allemaal een belabberde indruk. Iedereen weet dat tijd wordt gerekt, want de Amerikanen, met in hun kielzog de Engelsen, wachten totdat Israël de beoogde bufferzone in Zuid-Libanon onder controle heeft.

Behalve de lafheid van de Europese leiders valt nog iets op: hun onervarenheid met de conflicten in en de geschiedenis van het Midden-Oosten. De nieuwe minister van Buitenlandse Zaken van Engeland, Margaret Beckett, kent niemand in de regio persoonlijk. Condoleezza Rice, haar Amerikaanse ambtsgenoot, is niet getraind in overredingskunde en improvisatie. Er zijn geen souffleurs om haar heen die nog met Henry Kissinger hebben gewerkt.
Rice maakte zondag een onvergetelijke fout, toen de Libanese premier Fuad Saniora haar na het dramatische bombardement op Kana meedeelde dat ze niet meer welkom was in Libanon. “Het spijt me, ik ben al onderweg naar jullie toe,” had ze moeten antwoorden.
Wat evenzeer verbaast, is dat de koningen van Marokko en Jordanië, een nieuwe generatie, opgeleid aan universiteiten in Londen en New York, geen enkele rol spelen. Dat is verontrustend, hun vaders bemiddelden en kalmeerden, bespeelden de media en waren onmisbare bruggenbouwers.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Opmerkelijk tafereel dinsdag op het afgesloten Bos en Lommerplein: Murat Segili, een van de elf zelfstandige ondernemers op het plein, geeft een interview aan een ploeg van AT5. De leiding van het stadsdeel wordt tamelijk nerveus van de media en tracht alles te coördineren: ‘mediacontacten’ moeten worden aangemeld, zodat een medewerker van de afdeling Communicatie als spion-toezichthouder het interview kan bijwonen. De voorlichter die Murat schaduwt, komt rechtstreeks van het strand, in bermuda en slippers.

Behalve tijdens officiële crisisvergaderingen heeft dagelijks bestuurder Gert Timmer, belast met Economische Zaken (en ‘Buurtgericht werken’) nog geen persoonlijk contact opgenomen met de gedupeerde winkeliers. Lodewijk Asscher, de wethouder van het echte stadhuis op het Waterlooplein, is maandag wel op bezoek gegaan bij de winkeliers. Hij schrok van de toestand, prees – heel tactisch – de inzet van alle ambtenaren, maar begreep meteen dat het nog niet goed functioneerde, met al die tussenschijven en het overleg. Hij stuurde de volgende dag meteen ambtelijk manager Martin de Kok, die verstand heeft van kleine bedrijven en beschikt over een mandaat, zodat eindeloze procedures bekort kunnen worden.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Vorige week zaterdag at ik linzensoep in het Turkse restaurant van Murat Saygili op het Bos en Lommerplein. Ik kom er graag; de onderneming van de familie Saygili behoort met die van de Genco-dynastie tot de beste van de stad. Hun zaken zijn de locomotieven van een straat, plein of winkelcentrum. Neem het restaurant van Murat. Voor vijf euro wordt een uitstekende dagschotel geserveerd. Salade vooraf, niet zo’n Hollands bordje gras met een verpieterd tomaatje, maar een bord vol crudités, pepers en citroenen, met een grote schaal brood erbij. Daarna een stoofschotel van lamsvlees, met rijst, aardappels en groente.

Op het oude plein hadden de Saygili’s vier aan elkaar geschakelde winkels: comestibles, groente, een slagerij en een shoarmazaak, allemaal apart. Op het nieuwe plein zou alles beter worden. Grandioos zelfs, beloofden de stadsdeelbestuurders. Het plein zou Bos en Lommer ‘op de kaart zetten’. Maar het nieuwe plein symboliseert Het Grote Amsterdamse Onvermogen. De bestuurders hebben zich laten misleiden door de projectontwikkelaars : commerciële routiniers die geen enkele interesse hebben voor complexe buurten. De gemeente Amsterdam is niet in staat van dit soort projecten een succes te maken, een voorbeeld van stedelijke vernieuwing waarop de Amsterdammers trots kunnen zijn en dat getoond kan worden aan buitenlandse gasten. Job Cohen moet zich schamen voor de wandaden die hebben plaatsgevonden op het Bos en Lommerplein, uitgerekend in een van de armste wijken van de stad.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Arthur Doctors van Leeuwen wil zich kandideren voor de VVD. Bij
de PvdA wordt zelfs Bart Tromp genoemd.

Over de mystieke bestuurlijke gaven van de staatsman Ruud Lubbers moet het beste boek nog worden geschreven. Bert Steinmetz, redacteur van deze krant, schreef zes jaar geleden een interessante biografie over de gewezen premier, maar LUBBERS, een handboek zoals de postmoderne architecten Rem Koolhaas en Ben van Berkel over zichzelf hebben laten samenstellen, is er helaas nog niet.

Lubbers werd vele jaren in balans gehouden door twee krachten: AR-politicus Jan de Koning en zijn secretaresse Betsy Dijk. Als De Koning in de ministerraad met zijn linkeroog knipperde, wist Lubbers dat hij even moest wachten. De Koning kalmeerde hem, ook als Lubbers – een telefoonfreak – pal voor een lastig publiek optreden nog even iets wilde uittesten. Betsy Dijk was ’s ochtends om zeven uur aanwezig in het torentje. Zij nam met een prachtig Haags accent de telefoon op. Vaak was het niet eens nodig met de premier doorverbonden te worden, Betsy loste alles op. Bijna twintig jaar diende ze eerst Lubbers en later Wim Kok en ik heb nog nooit iemand meegemaakt die zo onverstoorbaar doorwerkte –
althans, zo leek het – tijdens politieke crises.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag op Sargasso.

Het AOW-oorlogje gaat na de zomervakantie gewoon weer door. De komende weken volgt nog een aantal oprispingen, waarna Wouter Bos de splinters kan opvegen en kan afreizen naar een zuidelijk oord, voor eens en voor altijd ervan doordrongen dat opiniepeilingen alleen maar ongeluk brengen.

Willem Drees, de eerste sociaaldemocratische premier, had daar na de oorlog geen last van. Als een meningsverschil toen uit de hand liep, gooide hij een briefje in de bus van de fractievoorzitter. Er werd niet gebeld, er waren geen politieke talkshows, Kamerleden waren nog onverzekerd en kregen alleen presentiegeld. Er was één telefoon in het hele Kamergebouw. Onder deze omstandigheden hebben Drees en zijn ministers eind jaren veertig en vijftig respectievelijk de AOW en de arbeidsongeschiktheidsverzekeringen in een indrukwekkend tempo ingevoerd.

Toen de economische recessie in de jaren zeventig doorzette, werd duidelijk dat de voorzieningen van Drees onbetaalbaar zouden worden. Toen al werden hervormingen aangekondigd. Het kabinet Den Uyl verlaagde de WAO met vijf procent en pensioendeskundigen waarschuwden voor een generatiestrijd over de AOW, vanaf het moment dat de staat zou moeten bijspringen voor de financiering ervan.