Tom van Doormaal, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 04-10-2022

De progressie in de geschiedenis

17 augustus 2011 , 08:00 , door Tom van Doormaal

Toont de geschiedenis vooruitgang? Leren wij iets? Het zijn geen kleine vragen voor een eenvoudige blogger, maar de herdenking van de bouw van de Berlijnse Muur riep die vragen op. De muur van Berlijn werd in 1961 gebouwd en werd in 1989 afgebroken. Mag je dat begrijpen, respectievelijk daar blij om zijn?

“Ein deutsches Drama aber hat ein guter Ende gefunden; das Drama der deutschen Teilung.”(Die Welt, 13 augustus, 2011)

De geschiedenis heeft geen eindpunt, geen doel of richting, dus ik word door twijfel bevangen als ik zo’n zin lees. Het is mooie ironie: Marxistische dialectiek gaat uit van een onweerstaanbare historische noodzakelijkheid en ontwikkeling, maar het is net de overwinning op deze wijze van denken, die werd gevierd bij onze oosterburen.

Maar dan begint mijn binnenste een dialoog: de revolutie ‘met het gerucht van vallende bladeren’ was toch prachtig? Miljoenen onderdrukten werden toch bevrijd? Gedenk de euforie van de rinkelende sleutelbossen in Praag, de pleinen in Leipzig waar “wir sind das Volk” werd gescandeerd, de eindeloze files van walmende Trabantjes en Wartburgs, met DDR burgers die hun begroetingsgeld kwamen omzetten in verse sinaasappels.

Allemaal waar, denk ik dan. Maar ik stond er ook met de neus boven op toen Gerhard Schroeder en Angela Merkel verkiezingscampagne voerden in Jena: die keuze ging tussen “Dreck”of “Scheisse”, zo wist men op het marktplein. Ik bedoel: is met het einde van het Duitse Drama van de deling, ook het rationele en democratische leven gevestigd? Het ‘meisje van Kohl’ is inmiddels al jaren de onbenoemde leidster van de Verenigde Staten van de Euro, maar indrukwekkend is haar leiderschap niet. Het is waar: politieke gevangenen zijn er niet of nauwelijks meer. Die Welt nog eens: “Die Mauer demonstrierte was ein totaler Staat ist.” Maar pardon? Dat wisten de Duitsers toch wel, wat ein totaler Staat is? Hadden ze de muur nodig voor die herinnering?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Het schorem en het kwaad

11 augustus 2011 , 09:00 , door Tom van Doormaal

Een spook waart door Europa – het spook van het schorem uit de grootstedelijke buitenwijken. Voor Sarkozy was het helder: de werkloze jongeren uit de banlieu waren “racaille”. Cameron doet niet voor hem onder en spreekt over “criminal vandalism”.

Wie rondrijdt in de buitenwijken van Londen en Parijs, kan gemakkelijk zien hoe de boel niet bij elkaar is gehouden. De binnensteden zijn rijk, commercieel, toeristisch. Maar verder naar de buitenkant verarmt en verkleurt de stad. Daar wonen de immigranten en de werklozen.

De multiculturele samenleving is mislukt, zeggen we elkaar gretig na. Maar wat had er precies moeten gelukken, dan? Dat gekleurde jongeren scholing hadden gehad, dat zij een perspectief hadden gekregen en een doel in hun leven hadden verworven, dat zij een baan en een inkomen hadden kunnen vinden? Als je die eisen aanlegt, is het geen groot succes geworden, ons multi-culti drama. Maar wie draagt daar schuld aan? Met huidskleur of cultureel verschil heeft dat niet zo veel te maken, vrees ik. “Die im Dunkeln sieht man nicht”, meende Brecht. En dat weten zij in het donker zelf ook heel goed: dus vechten zij met de politie en zorgen voor verlichting door wat branden.

Kort voor de Engelse rellen trad een eigenaardige terrorist op in Noowegen, Anders Breivik, in een land waar de boel al jaren door sociaal-democraten behoorlijk bij elkaar wordt gehouden. Hij noemde zich kruisridder, (echo van Bin Laden?) vijand van feministen, marxisten, vreemde geloven en was bevreesd voor de overheersing door de Islam. Hij wilde die angst voeden door een verzengend vuur en decennia van strijd te beginnen, die pas in 2084 beslecht zal worden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Schiet niet op de pianist

9 augustus 2011 , 07:30 , door Tom van Doormaal

Het is geen heldentekst van Karremans, maar voor heldhaftigheid was hij niet ingehuurd. Er is een rapport van 7000 pagina’s over de massamoord van Srebrenica, die zich onder onze ogen heeft voltrokken. De regering Kok is twee weken te vroeg afgetreden, als symbolische boetedoening; een beetje hol gebaar, maar wat moet je anders? Generaal Mladic zit inmiddels opgehokt in Scheveningen en krijgt een ingewikkeld proces.

Moeten we nog iets met deze treurige zaak? De rechter vond onlangs dat Dutchbatt meer had kunnen doen om concrete personen te redden van een wisse dood. En daar was hij weer, overste Karremans, met een interview waar vooral misprijzend over werd gedaan. Ik vind dat misprijzen een beetje hypocriet. Zo ontstond opnieuw een realiteit, die juist door Karremans werd bestreden. Hij maakte bezwaar tegen de wijze waarop hij, als kleine vakman te velde, door zijn politieke en militaire leiding is gebruikt. De journaalbeelden lieten nog eens zien dat hij geen partij was voor Mladic, maar zou Couzy dat veel beter hebben gedaan? Of Joris Voorhoeve? Maar de klacht lijkt mij wel terecht.

Dutchbatt zat klem in een situatie, waarin ze niet de goede wapens hadden, niet de goede opdracht, niet konden rekenen op luchtsteun of bevoorrading. Over aflossing werd al weken politiek geredekaveld, zonder enig uitzicht op een oplossing. Munitie, brandstof en voedsel raakten op; en toen kwam Mladic, met zware wapens, het voordeel van gijzelaars in zijn macht, een onmetelijk thuisvoordeel en een grote bek. Geen wonder dat Karremans het beeld van de brave pianist te binnen schoot.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Banksters en verbale rookgordijnen

26 juli 2011 , 08:00 , door Tom van Doormaal

De economische crisis in de wereld is een bankierscrisis. Het zijn de bankiers die te ver zijn gegaan in hun jacht op korte termijn rendementen. Zij hebben producten verhandeld, waarvan ze de risico’s niet begrepen, waarschuwingen in de wind geslagen. Toen ging het mis en waren miljarden belastinggeld nodig om te voorkomen dat het systeem zou omvallen.

Dat is nog maar kort geleden. Maar de hoon jegens de overheid is onverminderd, de bonussen zijn nog steeds veel groter dan de prestaties en niet gematigd links, maar rechts slaat de maat. Tot ingrijpende regulering van het financieel systeem is het nog maar mondjesmaat gekomen. Het is niet voor het eerst: ook Argentinië was er ooit zo slecht aan toe als Griekenland, ook toen moest de overheid te hulp schieten. Dankbare bankiers die met enige nuance spreken over de verhouding tussen overheid en private banking heeft het niet opgeleverd.

De oplettende lezer merkt dat ik twee crisissen aan elkaar knoop: de mondiale crisis van de sub-prime hypotheken en die van de euro. Die crisissen verschillen, maar ze hebben de onwaarachtigheid, om niet het woord leugenachtig te gebruiken, met elkaar gemeen.

In de USA vonden de liberals van Clinton een belangenovereenkomst met de greedy banksters. “Ook een gewone Amerikaan moet een huis kunnen kopen”. “Ja, sluit uw hypotheek hier”. Het leidde tot een bubble die wel moest barsten. Dat wist eigenlijk iedereen, maar tot die knal was het bonanza in de financiële wereld: zakken vullen en wegwezen. Alleen: niet alleen de failliete huiseigenaren betaalden het gelag, ook de banken bleven zitten met waardeloze activa op hun balans.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Gewetenloos en innemend

25 juli 2011 , 12:00 , door Tom van Doormaal

De combinatie van begrippen speelt al een tijd door mijn hoofd: gewetenloosheid en persoonlijke charme. Beide eigenschappen worden in hoge mate toegeschreven aan Rebekah Brooks, bazin van News of the World. The Guardian noemt haar “a ruthless, charming super-schmoozer”. Als je het woord Schmoozer intikt in Google krijg je een artikel in the Guardian van 8 juli. Zij wordt afgeschilderd als een harde, zeer ambitieuze, zeer innemende netwerkster. Murdoch lijkt haar als een vijfde dochter te beschouwen. Zij is zeer intiem met Cameron. Die bestreed dat in het parlement, met de mededeling dat hij haar nooit in pyama had gezien: fris hoor, die Britten.

Hoe komt ze aan die invloed, vraagt de Guardian, een beetje suggestief. Zij wordt verhoord door een parlementaire commissie en vervolgd voor het overschrijden van fatsoensnormen en wellicht omkopen van politiemensen. Sinds ik het stuk heb gelezen, denk ik er over na. Is de combinatie van gewetenloos en innemend een voorwaarde voor een succesvolle loopbaan? Hoe algemeen is dat? En hoe speelt het in de journalistiek?

Je hebt keurige en minder keurige kranten. Wat mij bezig houdt, is dat minder keurig handelen kennelijk soms nodig is om dingen op tafel te krijgen: zie Elsberg, Watergate, Wikileaks. De parlementaire controleurs van de macht zijn tamelijk afwezig, of liever: zij maken deel uit van de heersende macht. De klokkenluiders moeten het vaak niet van hen hebben, maar van de onafhankelijke pers. De opwinding in Engeland laat dat zien: er is geen autonomie in de controle op de macht, want het parlement onderzoekt maar weinig. En de pers houdt zich doorgaans aan de regels.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Groot onderwerp, kleine gemeente

8 juli 2011 , 08:16 , door Tom van Doormaal

Maat houden is lastig voor de politiek in de kleine gemeenten. Maar vaak wordt het door de grote politiek ook niet gemakkelijk gemaakt. De politieke beginselen lijken zo helder, maar zijn dat zo zelden. En dan mag je het uitzoeken. Ik geef een voorbeeld.

In de kleine gemeente waar ik mij wel eens met de openbare zaak bemoei , kwam een plan voor een nogal grote stal. Dat moet niet, klonk het bij Groen Links, geen megastallen bij ons in de gemeente. In de toelichting ging het echter vooral over ethiek: men vond dat dieren niet behoren te worden geproduceerd. Ik testte dat door te zeggen: stel dat we ze buiten laten scharrelen en ze hebben een mooi leven, dan eten we ze daarna toch nog gewoon op? Dat was akelig cynisme, want er zijn ook mensen die geen vlees eten. Dat is zo, maar misschien is het dan slimmer een aktie tegen vlees eten te beginnen. Daarop kun je mensen individueel aanspreken. In ieder geval is de Dierenpartij daarin consistent.

Maar wat moet een politicus lokaal met zo’n thema? Ik mocht mij er op voorbereiden en kreeg als tip even in ons partijprogramma te kijken. Daar stond dat de landbouw “innovatief en duurzaam” moest zijn en dat de schaal niet groter mocht. Dat schiet niet echt op. Een onderzoek van Lei Wageningen UR wijst op lage ketenrendementen. (Actualisatie ketenrendementen in de nederlandse agribusiness: 2000- 2009) Heeft de grote politiek zich ooit afgevraagd hoe een boer met laag rendement voor zijn bedrijf, toch moet investeren, innoveren en concurrerend moet blijven zonder te groeien? Ik heb toch al veel respect voor boeren, maar dit lijkt me de kwadratuur van de cirkel.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Richard Overy en het Derde Rijk

3 juli 2011 , 20:32 , door Tom van Doormaal

Op 14 mei 2011 besprak ik hier de kroniek van het Derde Rijk van de Britse historicus Richard Overy. Nu weet ik redelijk veel van de Tweede Wereldoorlog en ik vond het niet zo spannend. Ik las weinig nieuws, weinig prikkelends, maar zag wel een mooi boek over een bekende materie.

Dan kun je denken dat de professor wat uit vorm is, of dat het boek een fout concept was, of dat je zelf wat knorrig was in je oordeel. Ik besloot, omdat geen der verklaringen viel uit te sluiten, mijn aarzelingen aan de professor te presenteren. Via de uitgever (de Bezige Bij) lukte dat.

Ik vroeg: ‘ De Kroniek van het Derde Rijk’ is een groots werkstuk, in de Nederlandse vertaling leest het als een trein en het is prachtig uitgegeven. Maar toen ik het uit had, voelde ik me toch wat teleurgesteld. Misschien komt het door mijn bekendheid met de loop der gebeurtenissen. De feiten blijven immers gelijk, maar onze uitleg en waardering ervan verandert. U schreef voor de jonge generatie, zo meldt ons het titelblad. Maar waarom? Wat ontbreekt er in andere verhalen over de oorlog of Hitler?

Overy zegt: “De redenen waarom U het boek een beetje onbevredigend vindt zijn gemakkelijk te beantwoorden. Ik kreeg de opdracht om een strakke kroniek te schrijven, een verhaal over wat er gebeurd is. Dat is niet mijn gebruikelijke manier van geschiedschrijven, maar het voordeel leek me dat het een volledige en informatieve vertelling over de periode zou opleveren, met alle gegevens die studenten, scholieren, etc. nodig zouden hebben. Onderweg komen wel elementen van verklaring aan de orde, maar dit is geen argumenterend maar een informerend boek. (Ik moet wel zeggen dat de claim dat ik schrijf voor de jongere generatie niet van mij afkomstig is!)

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Woorden en emotie

1 juli 2011 , 15:16 , door Tom van Doormaal

‘Het ging en gaat om de Islam, niet over moslims’. Het zal wel: het recht moet zijn loop hebben en veel protesten heb ik niet gehoord tegen de vrijspraak van Wilders. Maar het probleem werd door Raoul Heertje perfect weergegeven: betekent die uitspraak nu ook iets dat te begrijpen valt? ‘Ik heb niks tegen Christenen, maar het Christendom, dat moet uitgebannen’. Wat betekent dat onderscheid?

Ik hoef niet zo nodig Wilders te bashen, zijn rechters evenmin, dus misschien ‘effe dimmen’ en eerst even proberen mee te gaan in een paar gedachten. Het probleem is: hoe gebruiken wij de taal? Biedt ons huidige taalgebruik voldoende houvast bij de navigatie door de wereld?

“De wereld is alles wat het geval is”, schrijft Wittgenstein. Maar wat is het geval? Er moet een verbinding zijn tussen taal en de werkelijkheid, zo zegt hij in zijn Tractatus. Is de massa-immigratie het geval? Met een analyse van aantallen en de geschiedenis is dat moeilijk vol te houden. Maar dan gaat bijna het gehele politieke discours over wat niet het geval is. Of in juristen bargoens: “wat beweerdelijk het geval is”.

De slotclaus van Wittgenstein is mogelijk nog beroemder: “Van dat, waarover niet kan worden gesproken, moet men zwijgen”. Dat is een goede: maar het betekent dat er een heel gebied aan onderwerpen bestaat waarover je niet (helder) zou kunnen spreken. Misschien het hele gebied van retoriek of de persuasieve communicatie? Dat is het hele politieke debat!

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De schuldigen en nog wat

23 juni 2011 , 21:33 , door Tom van Doormaal

Let op! Dit is een recensie van een redacteur van ons over een boek geschreven door een andere redacteur van ons. En ondanks het feit dat hij volhoudt een objectieve beschouwing te hebben gegeven, moet u dat niet geloven. En al helemaal niet via deze link het boek aanschaffen. Want dan zou er zomaar het equivalent van twee stevige slokken bier onze kas instromen. Einde redactie-interventie.

De romanschrijver doet iets met de werkelijkheid waarin wij leven. Hij overdrijft, verdicht, maakt beter zichtbaar, doet nadenken. De goede romanschrijver tovert met perspectieven, speelt met ideeën. De lezer herkent.
In “De Schuldigen”van Thomas van Aalten komt een activistische studentengroep voor, die de Balkan en Al Quaida verbindt. Toen ik het boek las en gegrepen werd door het verhaal, kwam het nieuws met de mededeling dat “Otpor”, de studentenbeweging die het regime in Servië op de knieën heeft gekregen, haar benadering exporteert naar de Arabische Landen. Voert men daarmee regie vo over de Arabische lente, mogelijk ook met Amerikaanse sponsoring? Of het waar is weet ik niet, maar het is mooi om te zien hoe fictie wordt gepasseerd door dagelijks nieuws.

Het boek boeit. Thomas neemt de bankiers en de financiële wereld op de korrel, het grote geld, de levensstijl, de leegte van het plutocratenbestaan. Hij maakt het spannend door “de Machine”, een metafoor voor de stress in de financiële wereld. Bestaat die “Machine”? Misschien niet: maar de hoofdpersoon vindt op alle electronische displays persoonlijke boodschappen aan hem, waarmee hij zijn handelen op de beurs effectief maakt. Dat is beangstigend.

Er is nog een lijn in het verhaal, die van de artistieke expressie: de leegte wordt bestreden door nieuwe expressievormen, die het ‘Gesammtkunstwerk’ moeten benaderen. In de vorm van pornografische beelden uit de mobiele telefoon is dat nog betrekkelijk onschuldig, maar de hiervoor genoemde groep overschrijdt een grens door die artistieke expressie ook politiek te maken. En die expressie wordt meer dan alleen virtueel. Inspirator is een doorgedraaide docent van de UvA, die ‘Volck’ heet. Mag hier enige kregelheid over het opgebloeide populisme worden bespeurd?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Onderzoek of reclame?

21 juni 2011 , 13:30 , door Tom van Doormaal

KPMG doet onderzoek en vraagt: “Wat zijn de kenmerken van het nieuwe verdienmodel van de woningcorporaties en hoe krijgen we deze daadwerkelijk geïmplementeerd?”
Dat is een rare vraag over een instelling, die geen winst beoogt. Moet een woningcorporatie een verdienmodel hebben? Eigenlijk is alles mis met deze vraag: het “nieuwe verdienmodel”? Is er zoiets, dan? Wie is daar mee gekomen? Gaan we kenmerken van een model implementeren? Kreupel Nederlands wijst meestal op kreupele gedachten.

De vraag is natuurlijk: hoe produceert een woningcorporatie tegenwoordig maatschappelijke meerwaarde? Wie heeft daar wat voor over? Waaruit bestaat die meerwaarde precies?
Een paar decennia geleden stak het Rijk nog veel geld in de sociale woningbouw, door een groot aantal subsidiesystemen voor sociale woningbouw, maar dat gebeurt niet meer. De woningcorporaties konden wel ondernemertje spelen in een gewillige markt: daar werd mee verdiend en die gelden konden in de sociale doelstelling worden besteed.

Maar ook dat mag eigenlijk niet meer, door protesten van de markt. Oneerlijke concurrentie van subsidievreters jegens de eerlijke ondernemer: het is een schande. Alleen waren die woningcorporaties juist ontstaan wegens de uitwassen van de revolutiebouw, eind 19 eeuw. Zo eerlijk is de vrije markt nu ook weer niet. Maar dat gelijke speelveld maakte het lastig: als je geen euro mag verdienen, kun je hem ook niet in een sociaal doel stoppen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De lijn tussen Ratko Mladic en Winnie Mandela

20 juni 2011 , 08:00 , door Tom van Doormaal

Wat hebben die met elkaar te maken? In voormalig Joegoslavië is serieus nagedacht over een waarheids- en verzoeningscommissie naar Zuid Afrikaans model. Uiteindelijk zette Kostunica niet door en kwam er van waarheid en verzoening weinig terecht. Het tribunaal in Den Haag moest het opknappen, met het strafrecht als invalshoek. Het schoot me te binnen toen ik de oude zieke Mladic op de televisie zag, een uitgebluste, maar nog steeds gevaarlijke vechtersbaas.

Misdaden tegen de mensheid (foute vertaling menselijkheid) zijn een ingewikkeld begrip. Het proces tegen de Nazi’s in Neuremberg (1946) was de eerste keer en het proces Eichmann in Jeruzalem bouwde daarop voort. Maar de strafrechtelijke waarheid en de historische waarheid zijn verschillende dingen. Dus het zoeken naar vormen van kennis en verzoening, na afscheid van een fout regime, bleef: hoe reconstrueer je een gruwelijke periode, hoe leer je daarvan, hoe straf je de daders en hoe geef je vorm aan de verzoening? Het is verrassend actueel, als je ziet hoe een oude dame van 96 alsnog een te haastige moord opbiecht van meer dan 60 jaar geleden.

Er zijn tientallen onderzoeken geweest voor waarheid en verzoening, met sterk uiteenlopende werkwijzen, budgetten en looptijden. Sommigen betaalden vergoedingen aan slachtoffers, sommigen rapporteerden alleen, anderen vroegen om waarheid in ruil voor amnestie. De verschillen zijn interessant. Priscilla Hayner beschrijft 21 onderzoeken in haar boek: “Unspeakable Truths, confronting state terror and atrocity”, New York, 2001. Het boek bevat beschouwingen over: Argentinië (85), Chili (90-91), Zuid Afrika (94-2000), Duitsland (92-94). De kernvraag luidt “how truth commissions around the world are challenging the past and shaping the future.”

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Politieke crisis, liberalisme en vernieuwing

17 juni 2011 , 11:00 , door Tom van Doormaal

Nederland is een land van achterkamertjes, elites die elkaar baantje toespelen, zo willen ons de herauten van de onvrede laten geloven. Daar zit veel in. De kabinetsformatie is geen helder proces en de uitkomst ongewis. De burgemeester wordt niet gekozen, maar is een satraap uit Den Haag. De kandidatenlijsten voor verkiezingen is een gesloten systeem van vriendjes en gelijkgestemden uitzoeken. De verkiezing van de eerste kamer, door de provinciale staten is een trouvaille van Thorbecke, maar toch eigenlijk een aanfluiting. Zo gezien is het geen wonder dat dit land vast zit en zich niet vernieuwt…

De vraag is natuurlijk of het waar is. Is het land in een politieke crisis? Is er stagnatie? De hooggeleerde Daudt kon mooi vertellen over het democratisch tekort in Nederland. Maar het kiezen van een burgemeester zou weinig oplossen, de evenredige vertegenwoordiging afschaffen zou de verscheidenheid van onze politiek om zeep helpen, de Eerste Kamer zou bij een andere vorm van kiezen zijn reflexieve karakter verliezen.

Het is de vraag of je het van het sleutelen aan systemen moet hebben. Is er een crisis in het vertrouwen in de politiek? Het beeld is dubbel: enerzijds wijzen de onderzoeken uit dat mensen niet ontevredener zijn dan vroeger, anderzijds is het wel zo dat de traditionele middenpartijen afkalven en de kiezer grote beweeglijkheid toont.