ACHTERGROND - Ik weet het, “wat als?”-vragen zijn moeilijk te beantwoorden. Het zijn echter de belangrijkste vragen die er zijn, omdat de antwoorden aangeven wie wij eveneens hadden kunnen worden. Als ik me wat krom mag uitdrukken: “wat als?”-vragen gaan over ‘het waarom’ van wie we zijn.
Wat als de Geallieerden in september 1944 bij Arnhem de Rijn zouden zijn overgestoken? Lou de Jong had een duidelijk oordeel: het zou voor Nederland een ramp zijn geweest. De Duitsers zouden, goed verschanst in de Randstad, verschrikkelijk hebben gevochten om de havens tegen de Geallieerden te verdedigen. De Hongerwinter zou nog erger zijn geweest. Alleen een snelle opmars naar Berlijn en een algemeen einde van de oorlog zou de bevolking van Zuid- en Noord-Holland hebben gered. Ik heb geen reden het daarmee oneens te zijn.
Er is een andere kwestie. De gedetineerden in Sint-Michielsgestel hadden ontdekt dat confessionelen en niet-confessionelen, socialisten en liberalen, katholieken en protestanten, meer met elkaar gemeen hadden dan ze dachten. Dit vormde het begin van een zekere politieke dooi. Het verlangen naar het einde van de oude tegenstellingen, aangeduid als “De Doorbraak”, was vrij sterk. Aanvankelijk dacht men aan één politieke partij, later aan twee, die dan Partij van de Arbeid zouden heten en Partij van de Vrijheid (de huidige VVD).
Toen Wilhelmina het Noodkabinet Schermerhorn-Drees aanwees, zaten daarin inderdaad vertegenwoordigers van alle stromingen. Toch heeft De Doorbraak nooit plaatsgevonden, en dat heeft alles te maken met de geallieerde nederlaag bij Arnhem. Het gebied bezuiden de grote rivieren werd in 1944 bevrijd, en daar werd de Katholieke Volkspartij (KVP) opgericht. Daarmee stond één van de vooroorlogse partijen alweer in het veld en was de weg naar partijpolitieke vernieuwing afgesneden.
We hadden ons eerste paarse kabinet al na de oorlog kunnen hebben, maar het heeft niet zo mogen zijn, en tot op de dag van vandaag is een deel van de Nederlandse politieke partijen confessioneel, met alle karakteristieken van dien. Misschien was De Doorbraak van meet af aan onmogelijk – zoals gezegd zijn “wat als?”-vragen moeilijk met zekerheid te beantwoorden. In elk geval was het idee al in december 1945 onderwerp van satire.
Afbeelding: minister-president (1945-1946) Wim Schermerhorn, groot voorstander van de Doorbraak, in 1970 (Wikipedia).
Reacties (4)
1. Wie zegt dat de geallieerden dat ook daadwerkelijk zouden proberen de havens in te nemen.
2. Als de doorbraak wel was gelukt en de geallieerden hadden het Ruhr-gebied bezet dan zou dat het Duitse leger een dusdanige slag toebrengen dat de Russen veel sneller in Berlijn hadden kunnen staan dan nu het geval was (en de oorlog beeindigen).
Dus zelfs al hadden de geallieerden alleen het Ruhr-gebied ingenomen en zouden ze proberen de havens in te nemen dan nog had dat de oorlog aanzienelijk verkort omdat dan het Duitse leger geen nieuw materieel meer kreeg.
Iedereen focust zich op terreinwinst voor de geallieerden maar zelfs het terreinwinst gedeelte was maar een secundair doel, hoofddoel was het laten doodbloeden van het Duitse leger.
WO2 markeert niet voor niks een verandering van denken in oorlogsvoering van winnen door terreinwinst naar winnen door het vernietigen van het vijandelijke leger (een taktiek die voor het eerst is geprobeerd bij Verdun in WO1 en faalde omdat men zich concentreerde op de manschappen ipv materieel/bevoorading)
In navolging van @1:Jona, had tenminste de wikipagina van Market Garden gelezen. Daar staat niet alleen in dat het de bedoeling was om het Ruhrgebied om te nemen (door ‘bovenlangs’ de Siegfriedlinie te omzeilen), maar ook dat d’r behoorlijk wat mankeerde aan de geallieerde opmars. Ik had bv. geen idee dat de geallieerden zo’n probleem hadden met hun logistiek. Zie bv de Red Ball Express: de geallieerde focus lag op de opmars richting duitsland, waardoor ze hun bevoorradingslijnen overstrekten (ook omdat ze de -verkeerde- beslissing namen om de havens in Le Havre en Antwerpen pas ‘later’ te bevrijden).
De indruk die ik had was dat de geallieerden bij een gelukte ‘Market Garden’ sowieso dieper duitsland in waren gegaan; hooguit hadden ze een poging gedaan om de haven van rotterdam te ontzetten (voor hun eigen bevoorrading), maar het bevrijden van de rest van nederland was in essentie overbodig.
Sowieso is het wel aardig om te lezen dat Market Garden niet mislukte door *een* foute beslissing, maar door een hele serie van niet-zo-handige beslissingen/gebeurtenissen (die 1.400 vrachtwagens met defecte cylinders, bv.)
Daar valt nog wel wat op af te dingen. Het doorbraak-initiatief van de Gestelse groep dat vorm kreeg in de Nederlandse Volks Beweging (NVB) sloeg bij de verzuilde kiezers niet erg aan. Het was een nogal elitair vernieuwingsproject van dominees en idealistische intellectuelen. Schermerhorn’s voornaamste motief was de “herkerstening” van Nederland. De betrokkenheid van leidinggevenden van de omstreden Nederlandse Unie (De Quay, Ruygers en Suurhoff) leidde ook tot gereserveerde reacties rond de bevrijding. Drees (SDAP) vond het een slecht initiatief. Hij vreesde voor verlies van zijn arbeidersaanhang aan de communisten. De katholieke bisschoppen verboden de gelovigen van begin af aan deel te nemen aan gemengde organisaties en verenigingen zoals de NVB en de Eenheidsvakbeweging. Nederland was na vijf jaar nog steeds verzuild. En dat had echt niets met ‘Market Garden’ te maken.
Een correctie nog: in de overgangsregering Schermerhorn-Drees waren twee stromingen niet vertegenwoordigd: de communisten en de antirevolutionairen, toevallig de partijen die het grootste aandeel hadden gehad in het verzet (De Waarheid, resp. Trouw).
En dan vergeet ik nog de uitsmijter: paars is seculier, zonder christelijke partijen. De NVB was een door en door christelijk geïnspireerde beweging en bij de pogingen er een partij van te maken zat dominee Banning met de katholiek Ruygers vooraan. Dus die vergelijking slaat nergens op.