Aristoteles staat bekend als wetenschapper, als arts en vooral als filosoof. Zijn invloed op de wijsbegeerte is enorm geweest. In deze reeks bekijken we hem in enig detail.
Naast de formules voor de ‘juiste’ manier van denken, waarover we het vanmorgen hadden, stelde Aristoteles ook formules op voor herkenbare denkfouten: de zogenaamde drogredeneringen.
Drogredeneringen
Wanneer we stelling B van de voorgaande redenering vervangen door een negatief oordeel, werkt het niet meer. Kijk maar:
- Alle mensen zijn sterfelijk.
- Socrates is geen mens.
- …
Wie denkt dat we hieruit kunnen concluderen dat Socrates onsterfelijk is heeft het mis. Dat is een drogredenering. Alle koeien eten gras. Mijn zwarte kat eet gras. Mijn kat is een koe? Nee, dat gaat niet op.
Drogredeneringen maken wij onbewust erg vaak. Omdat onze logica niet klopt, of omdat onze aannames niet kloppen. Verder kunnen we fouten in onze redeneringen maken door verkeerd woordgebruik.
Aristotelische logica
Aristoteles was niet de eerste die het bestaan van drogredenen erkende. Al voor hem had Plato uit frustratie met de streken van de sofisten al een aantal redeneerfouten aangestipt. Maar Aristoteles bracht dit soort fouten systematisch in kaart. Al deze fouten trachtte hij te tackelen door ze te vervatten in formules.
De aristotelische logica is een stelsel opgebouwd uit formules die bestaan uit classificaties en oordelen, waarbij geldige redeneringen en erkende drogredenen kunnen worden onderscheiden. Zo kon Aristoteles op een gemakkelijke manier zien of een betoog juist of onjuist was.
Het is erg verleidelijk hier een hele lijst van bekende drogredenen te behandelen. Maar daarmee zouden we de lijn van dit verhaal wel heel erg onderbreken. Liefhebbers van het discussiëren zouden zich echter zeker eens in de aristotelische logica moeten verdiepen. Deze is namelijk een essentieel onderdeel van onze moderne argumentatieleer.
Deze reeks, oorspronkelijk gepubliceerd op de beëindigde website Grondslagen.net, is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.
Reacties (1)
‘Logica’ speelt een duidelijke, maar beperkte rol in de argumentatieleer. Het advies om ‘logisch te argumenteren’ is tamelijk zinloos, want mensen praten niet in de vorm van geldige redeneringen.
“Zij werkt bij de VARA. Dus zij is links”, kun je in de praktijk horen zeggen. NIET hoor je:
“Zij werkt bij de VARA. En mensen die bij de VARA werken, zijn links. Dus zij is links”
Dat komt doordat de middelste uitspraak volmaakt overbodig is. Luisteraars kunnen die namelijk zelf wel afleiden uit de eerste, en de laatste uitspraak. Zo is het ook niet moeilijk de ontbrekende (!) premisse te begrijpen in:
“De VVD gaat de verkiezingen winnen, want die staat in de peilingen bovenaan.”
En zelfs lukt iets in die trant in:
“Het lijdt geen twijfel dat Limburgers gezellige mensen zijn, want Maastricht is een toffe uitgaansstad”
al wordt dat al een stuk lastiger.
Aristoteles heeft een prima aanzet gegeven tot de argumentatie- en drogredenleer, maar inmiddels zijn we een paar duizend jaar verder, en de mensheid heeft niet stilgezeten. Formele drogredenen (zondes tegen de logica) hebben een duidelijke plek in het drogredenarsenaal, maar de wondere wereld van de *informele* drogredenen is ook in kaart gebracht. En minstens zo interessant, en herkenbaar.