Als de sterren doven

ELDERS - Is de rol van de Vijfsterrenbeweging in Italië uitgespeeld?

De grootste verliezer bij de regionale verkiezingen in Emilia Romagna afgelopen zondag was de Vijfsterrenbeweging M5S die niet verder kwam dan 3,5% van de stemmen. Bijna twee jaar gelden behaalde M5S bij de landelijke verkiezingen nog bijna een derde van alle stemmen. M5S werd de grootste partij en vormde samen met de rechtse Lega een voor Italië unieke regeringscoalitie. Vorig jaar, bij de Europese verkiezingen, was de aanhang van de partij al gedaald tot 16% van de stemmen, terwijl die van Lega steeg tot ver boven de 30%. Legaleider Salvini dacht hiervan in het najaar gebruik te kunnen maken als er nieuwe verkiezingen zouden komen. Hij gokte en verloor. In plaats van Lega ging M5S voor een nieuwe regeringscoalitie in zee met de Democratische Partij (PD), een partij die door de beweging altijd fel is bestreden. Veel oorspronkelijke aanhangers wilden dat niet meer meemaken. In de polls komt de Vijfsterrenbeweging nu niet hoger dan 15%. Lega staat op 32%, even hoog als M5S twee jaar geleden.

Een splitsing van de beweging lijkt nu onafwendbaar. Een deel van M5S wil terug naar de oorspronkelijke principiële anti-establishment koers van oprichter Beppe Grillo (foto). Een deel wil verder in de coalitie met de PD. En een ander, eurosceptisch deel wil terug naar de samenwerking met Salvini’s Lega. “The Movement used to be poetry and hope, now it’s guerrilla warfare and suspicion,” zegt een veteraan in de partij. In de loop van twee jaar zijn meer dan dertig parlementsleden afgetreden of uit de partij gezet. Onderwijsminister Lorenzo Fioramonti gaf er de brui aan toen hij ook van zijn eigen partij niet het verlangde budget kreeg voor zijn plannen. Onlangs trad Luigi Di Maio af als partijleider. Hij wordt opgevolgd door Vito Crimi, die op een partijcongres in maart moet proberen de eenheid te herstellen. Krijgt de beweging nog een kans?

Anti-establishment is niet genoeg

De recente ontwikkelingen in Italië zijn een teken van ‘een renaissance van de bi-polaire politiek’, schrijft Philip Roose op het Belgische Doorbraak. De M5S heeft met principiële kritiek op de partijen van het Italiaanse politieke establishment van meet af aan geen keuze gemaakt tussen links en rechts. Grillo wist zowel linkse als rechtse kiezers te trekken met zijn tirades tegen de zittende macht, de corruptie en de verspillingen. Eenmaal aan de macht blijken keuzes onvermijdelijk. En dat leidt links en rechts tot teleurgestelde afhakers, zowel onder de parlementariërs als onder de leden. M5S verloor eerst aan de linkerkant aanhangers tijdens de samenwerking met Lega en vervolgens aan de rechterkant vanwege de coalitie met de linkse PD. Het mag een les zijn voor wie denkt de verschillen tussen links en rechts te kunnen negeren.

Het anti-establishment sentiment komt overigens ook niet meer heel oprecht over nu de interne tuchtcommissie van de beweging 47 parlementsleden op het matje heeft geroepen wegens het niet naleven van de teruggaveplicht van een deel van hun salaris. Tégen de oude politiek zijn is geen blijvende garantie voor succes als je geen helder en eenduidig program hebt met eensgezinde politici die daarvoor aan de bak willen.

Internetdemocratie

Een van de sterke kanten van de Vijfsterrenbeweging was het veelvuldige gebruik van een digitaal platform om de stemming onder de leden te peilen en besluiten te nemen over actuele issues. Nu bestaat daar twijfel over. ‘Het internet is tegenwoordig een belangrijk hulpmiddel, maar kiezers willen je kunnen aanraken. We moeten een nieuwe generatie leiders opleiden,’ zegt Antonio Zennaro, een van de critici. Hij dringt er op aan de directe democratie als alleenzaligmakend instrument te verlaten en over te gaan op de vorming van klassieke, lokale partijstructuren. De zwakke organisatie breekt M5S op, zegt ook Catherine de Vries, politicoloog aan de universiteit van Milaan, in het FD (€). ‘Het verhaal is hier dat populistische partijen die wél goed georganiseerd zijn, zoals Lega en de FPÖ, het goed doen. Maar M5S is een zooitje, en in zo’n omgeving zijn mensen meer met interne spelletjes en zichzelf bezig. Er is geen sprake van een geoliede machine.’

Sardientjes

Intussen dient zich met de ‘Sardientjes’ een nieuwe beweging aan die het opneemt tegen de intolerantie van Lega. De oprichters willen laten zien dat niet iedereen in het land verrechtst is. In Rome stonden eind december zo’n 35 duizend betogers bij elkaar en vorige week zondag, in Bologna, waren er naar schatting zelfs 40 duizend mensen verzameld. Ook deze beweging houdt nadrukkelijk afstand van de bestaande politieke partijen. Alleen op die manier kan Italiaans links zich kennelijk manifesteren zonder in oneindig veel secties, groepen en partijtjes uiteen te vallen.