OPINIE - Echt nodig lijken algemene politieke beschouwingen niet. Het regeerakkoord is al besproken en het oordeel lijkt bepaald. Het is wel een brei van maatregelen met enige samenhang, maar veel visie of verhaal is er toch niet uit te halen.
De uitvoerende macht is niet echt sterk. De politiek is zijn eigen vijand en het regeerakkoord een onmachtige hoop maatregelen. Onze wetten en ons bestuur zijn ingewikkeld en verandering is lastig. De politiek is verstrikt in die complexiteit en de media meten de onmacht graag uit. Misschien helpt een regime voor experimenten bij het doorbreken van die onmacht. Misschien ook een juridische strategie, zoals door Urgenda beproefd.
“Schiphollen”
In Buitenhof houdt Winsemius het werkwoord “Schiphollen” ten doop: als mensen voortdurend wordt wijs gemaakt dat de luchtvaart kan groeien en met meer vliegtuigen de hinder afneemt, raak je je burgers kwijt. Maar hoe je geluidhinder moet meten, die zich nog niet feitelijk voordoet, vertelt hij ook niet. Eerlijk zijn helpt: dus de bewindslieden moeten durven zeggen dat de luchtvaart van economisch belang is en de groei geaccommodeerd moet worden. Dus burger, slik je hinder maar…
Maar dat durven we niet. Ik heb hier eerder gefulmineerd tegen het gebrekkige onderscheid tussen bestuur en bureaucratie. Bij de Schiphol problematiek is dat mooi te zien. De bonje over de Lelystad-routes worden getoetst in een second opinion onderzoek, dat door de LVNL (Luchtverkeersleiding Nederland) “op verzoek van staatssecretaris Dijksma” wordt opgedragen. Wie zou adviseren over de uitkomst van dat onderzoek? Ik denk de LVNL, als specialisten veiligheid van V&W. “De slager en zijn eigen vlees…”
Marc Chavannes schreef er acht jaar geleden over: de privatisering van de Nederlandse politiek. Als de politiek het aanvaardbaar vindt dat belangen met elkaar verknoopt raken, dan valt er niet veel meer te sturen. (Niemand regeert, 2009)
Belangen verknoping
Misschien is het nog aanvaardbaar dat politiek en bestuur voorzichtig zijn met belangen. In de V.S. heerst de schaamteloosheid: het grote geld ondermijnt de democratie en Trump is de media-man, die het volk moet verkopen dat het beperken van de winstbelasting en het beroven van de armen banen zal opleveren. Bij ons is het niet zo extreem. Onze verkiezingen zijn minder afhankelijk van grote bijdragen van belanghebbende ondernemers en bedrijven. Maar ook wij hebben contact momenten met de grote bedrijven, in energie akkoorden of adviescolleges.
Je kunt het de “deep state” noemen. In Amerika gaat het dan vooral over de ‘agencies’, die vermijden dat de overheidsbureaucratie steeds groter wordt. Ik bedoel bij ons vooral de cultuur: het diep gewortelde denken over hoe iets in het openbaar bestuur behoort te worden aangepakt. Die opvattingen zitten in de departementen, de adviesorganen, de vakbonden, de organisaties en de adviescolleges. Samengevat is het principe: “Bij stukjes en beetjes, kalmpjes aan, dan breekt het lijntje niet.” Aan visie hebben we niets. Mark Rutte denkt bij het woord visie aan de oogarts.
De kleine utopie
Het irriteert mij wel, deze bange, ambitieloze houding. Waar komt die vandaan?
Ik denk, van alle linkse sentimenten, die door de filosoof Popper in verdacht licht zijn gezet. De grote ontwerpen van de heilstaat, zo hield hij ons voor, hebben de mensheid in het verderf gestort. Het best haalbare is een opeenvolging van kleine ingrepen, die enige verbetering brengen. Denken we, sinds 1989.
Mogen we idealen alleen hebben aan borreltafels of bij een kampvuur? Bij de openbare bestuursorganen zijn idealistische vergezichten weinig in tel. Maar het probleem is natuurlijk dat zonder idealen iedere eis tot verandering van de hand kan worden gewezen als een utopische fantasie. Susan Neiman schrijft: “Laten we de idealen niet afmeten aan de realiteit, maar de realiteit beoordelen aan de hand van de idealen.”
Femke Halsema ziet het spanningsveld bij Achterhuis, die niets ziet in valse beloften van het paradijs, maar zich wel bekent “tot de ‘kleine utopie’ of ‘partiële utopie’”. Zij vervolgt: “Een voorbeeld dat hij noemt is de utopie van het basisinkomen die wel een omwenteling in de sociale verhoudingen teweeg kan brengen maar met een geleidelijke, experimentele invoering ervan het sociale weefsel van de samenleving niet vernietigt.” (Nergensland, p.74) Daar is die geleidelijkheid weer.
Experimenten
Hoe komen we nu aan vernieuwing? Ik heb het vaker geschreven: nieuwe werkwijzen en ideeën komen van de werkvloer. De bron is vakmanschap.
Veel geld is niet nodig, want dan gaat het alleen nog over dat geld, zie de ervaringen van Frans Nauta en het Innovatieplatform. Wat is wel nodig? Een doordacht regime voor experimenten, met voldoende vrijheid. Dat betekent dat overheden los moeten laten en ruimte moeten geven.
Bestaande wetgeving kan belemmerend zijn, maar vaak zit de blokkade in ons hoofd en staat de regelgeving veel toe. De bijstandsexperimenten, die nu op gang moeten komen, zullen stranden door de angst van SZW om ruimte te geven. (Groningen, Utrecht, etc)
Pieter Winsemius noemt drie kernwoorden die ik herken: will, thrill en skill. De bestuurders zullen moeten willen dat dingen anders gaan, de vaardigheid om je taak anders te doen moet er zijn. Maar wat vooral nodig is, heet thrill: je moet het leuk vinden om je vak beter te doen. (p. 118, “Je hoeft niet gek te zijn om wereldkampioen te worden, maar het helpt wel”.)
Precies dit geschiedde in de jaren negentig van Heerma: hij wilde experimenten en steunde die door dik en dun, veel geld was er niet voor, maar de steun maakte alles goed. En het werk aan de verandering was vooral leuk. In zijn nota schreef hij: “Juist bij experimenteren moet vermeden worden dat een van de betrokkenen een dominerende positie inneemt. Door deze onafhankelijkheid kan de SEV nieuwe wijzen van samenwerking beproeven. Getracht zal worden, resultaten van experimenten waar nodig te verwerken in bestaande instrumenten.” Kom er bij SZW eens om….
Verandering
Het is allemaal al bedacht, zo vertelden wij beleidsmedewerkers bij BZK, die hiermee worstelen. Er zijn wat eenvoudige trucs nodig om orde te brengen in je experimentele regime. Je moet oplossingen vinden voor het afwijken van bestaande regels, je moet niet strooien met geld, je moet een heldere en betekenisvolle regie hebben, maar verder ruimte bieden.
Ik zie het nog niet erg vorderen. De politiek werkt ook niet echt mee, want iedereen wil graag zelf het buskruit en het zwarte garen uitvinden. De politiek is onmachtig door fragmentatie, verstrengeling met belangen en een heilloze wisselwerking met de media. Hoe krijgen we het systeem er toe dat ordelijk vernieuwingen worden gezocht, in de vorm van een kleine utopie?
Als het beleidssysteem het niet kan, misschien dan met een revolutie via de onafhankelijke rechter? Roger Cox kwam een eind met het Urgenda proces. Misschien is de rechtspraak belangrijker dan wij denken, als middel om de problemen van deze tijd aan te pakken. (Roger Cox, Revolutie met recht, 2011) Het voordeel van de rechter is immers dat die alleen te maken heeft met feiten en wettelijke regels. Verder is hij vrijwel onafhankelijk.
Beginselen van behoorlijk bestuur zijn tot dusver vooral richtlijnen. Maar ‘overeenkomsten moeten worden nageleefd’, liegen mag niet in het openbaar bestuur, moreel handelen moet, de verhouding tussen doelen en middelen moet in orde zijn. Kan de rechter daarvan beoordelaar zijn? De Haagse rechter vond in het Urgenda proces dat eerdere beloften over de CO-2 emissie moesten worden nageleefd.
Als de politiek niet het fatsoen kan opbrengen, de eerlijkheid en de vasthoudendheid, de toekomstgerichtheid die de huidige samenleving vraagt, kan een onafhankelijke rechtsspraak die misschien afdwingen.
Reacties (31)
[quote]Het best haalbare is een opeenvolging van kleine ingrepen, die enige verbetering brengen.[quote]
Het zou mooi zijn als onze regering daar eens mee beginnen zou:
– kleinere klassen
– herstel van geestelijke gezondheidszorg voor minderjarigen
– afschaffen van bezigheidstherapie (“reïntegratietraject”) voor werklozen
– afschaffen van de wildgroei aan incasso-bureaus
– bescherming van arbeiders die tegen stukloon werken (ook bekend als ZZP’ers)
– geen zorgtoeslag, maar een zorgverzekering
En de volgende stap zal het land ook niet in de afgrond storten:
– zorg dat werken loont, ook voor bijstands-gerechtigden
(dus laat ze 30% houden van wat ze verdienen).
Het is uitstekend om doelen op de lange termijn te hebben (basisinkomen? gratis onderwijs? duurzame voedselproductie? ), dit belemmert niet om kleine stappen te zetten.
M.b.t. voedsel denk ik aan:
– criteria m.b.t. dierenwelzijn
– een minimumprijs voor landbouwproducten (dan kunnen producenten concurreren op kwaliteit)
@1:
Niet dat het er iets toe doet, maar mijn zegen zouden ze hebben.
Helaas zal dat voorlopig grootdeels een illusie zijn in het christelijk/liberale “ego-topia.”
Het illustreert het probleem, met alle respect. Als iedereen zo verlanglijstjes maakt, kom je bij een nog dikker regeerakkoord uit, maar echt veranderen doet er niks.
Ik ben wel van de grote utopie, maar ik ben oud genoeg om alleen nog hoop te hebben op kleine verbeteringen, mits die dan een inhoudelijke samenhang hebben.
Dan kom je uit bij sommige dingen uit het regeerakkoord. Ik noem maar eens wat: de arbeidsmarkt gaat niet echt op de schop. Met het voorzichtige prutsen maak je niemand blij: de flexwerkers niet, de mensen met een vaste baan verliezen zekerheid, ontslaan wordt wat gemakkelijker, maar of het de werkgevers echt helpt???
Vandaar dat ik zoek naar een ‘regime’: hoe kun je veranderen gemakkelijker maken, ruimte geven?
Vrije markt hebben we niet: dus de vraag is hoe we overheid en markt ten opzichte van elkaar organiseren. Daarvoor lijkt onze militair gestuurde bureaucratie niet geschikt.
@3: Ook achter mijn verlanglijstje zit een visie:
1. Als de overheid niet zorgt voor de jeugd, krijgen we later problemen.
Onderwijs en jeugdzorg zijn investeringen in de toekomst.
2. de overheid moet geen bureaucratie scheppen.
Concurrerende incasso-bureau’s en nutteloze re-integratietrajecten zijn werkverschaffingsprojecten die niet leiden tot productie – laat staan tot het ontplooien van talent.
3. incompetentie is geen misdaad.
De overheid moet zorgen dat mensen die niet hun administratie kunnen voeren, toch hun verzekering betalen.
4. gewone burgers delven het onderspit als ze moeten concurreren.
Dat geldt voor zzp’ers in de zorg en bij PostNL, en misschien ook voor boeren.
Top-voetballers enz. zijn natuurlijk wel goed af als zzp’er.
5. het is stimulerend als werk iets oplevert.
Dus niet 100% korten op de uitkering.
@3: Dat het huidige regeerakkoord geen grote verbeteringen op de arbeidsmarkt oplevert, komt volgens mij vooral doordat we in het parlement een rechtse meerderheid hebben.
Met tegengas van de CU komen we dan uit op een compromis waarin nauwelijks iets verandert.
Veranderen kan pas als een parlementaire meerderheid dat echt wil.
Hopelijk gaat er iets veranderen m.b.t. onze incasso-industrie, maatschappelijk is er brede steun voor verandering (zowel burgers als grote bedrijven).
Overigens ben ik het eens dat politici niet moeten “schiphollen”.
Als schiphol zo belangrijk is dat daarvoor andere belangen (rust, gezondheid) moeten wijken, moet een politicus dat gewoon zeggen.
Burgers begrijpen best dat soms een keuze gemaakt moet worden.
Net zo goed mag Rutte niet beloven dat Griekenland alle leningen terug gaat betalen. Burgers prikken vroeg of laat door de praatjes heen.
Dit is een van de beleidspunten van Rutte 3
Stel je voor dat de voedselbank klanten kwijt raakt.
Wij staan heel dicht bij elkaar, hoor. Ik vind dat allemaal ook. Het punt is alleen die parlementaire meerderheid, die moet leiden tot een intelligente regeling van werk door de bureaucratie.
Een eng voorbeeld is China: de autoritaire leiding van de partij zorgt daar voor een immense sprong voorwaarts en de Chinezen laten zich koeioneren, omdat het wat oplevert in hun inkomen en bruto nationaal geluk.
Ik zoek naar kleinschalige democratische processen, die bij ons passen. Dat zal ons parlement niet leveren, denk ik.
Laten we eerlijk zijn, als we naar de rest van de wereld kijken doen we het democratisch gewoon heel erg goed. Waar sommige landen van links naar rechts slingeren en de ene weer afbreekt wat de ander heeft opgebouwd, varen wij een uit geëvolueerde politieke middenkoers waar 95% van de bevolking prima tevreden mee is.
100 procent iedereen tevreden stellen gaat nooit, elk voordeel heeft zijn nadeel. 64 miljoen reizigers maken jaarlijks naar tevredenheid gebruik van Schiphol, 300.000 vinden er werk en het vult de collectieve schatkist met 1.5 miljard, maar er zal altijd iemand aan het eind van de startbaan wonen die klaagt. Overigens worden vliegtuigen elke generatie stiller, dus kan het vliegverkeer best groeien zonder meer geluidsoverlast. Democratischer is het dan het handvol klagers een huis aan te bieden in de Achterhoek of Noord Groningen, daar is het altijd stil.
Veranderen om het veranderen is een slecht uitgangspunt, het moet wel verbetering opleveren. Natuurlijk wil elke nieuwe regering een stempel drukken op het beleid, maar dat zal dan vooral gaan om kleine aanpassingen naar de smaak van de achterban of naar nieuwe wetenschappelijke en technische ontwikkelingen. Wees blij in zo’n politiek stabiel land te wonen, je krijgt misschien nooit 100% je zin, maar het is daardoor ook nooit 100% het tegenovergestelde. Tenzij je er erg radicale ideeën op na houdt uiteraard, dan is het nooit goed.
Inderdaad, dat heb je vaker geschreven. En ik heb je er al vaker op gewezen dat je het mis hebt. Echte vernieuwing komt net zo min van de (ambtelijke) werkvloer als van de politiek. Echte vernieuwing kan alleen vanuit de maatschappij komen. Want die bepaalt hoe overheden en politici zich gedragen.
Om echt iets te veranderen zijn aansprekende ideeën nodig en overtuigende retoriek. Precies het tegenovergestelde van jouw bestuurskundige navelstaarderij.
Typisch ook dat je enthousiast lijkt te zijn over “de jaren negentig van Heerma.” Als ik me niet heel erg vergis is het huidige wantrouwen in de politiek juist in die periode ontstaan. En begon de opkomst van het populisme vlak daarna. Jij hebt je dan misschien ontzettend geamuseerd met die experimenten, maar zo gek veel hebben ze blijkbaar niet opgeleverd.
Zo langzamerhand begint deze uitspraak die Einstein waarschijnlijk nooit heeft gedaan wel toepasselijk te worden:
@9: gezegend is het land waar de politiek dodelijk saai is, zei Bolkestein. Daar zit veel in, dus ik zal je niet tegenspreken. Maar ik heb nu eenmaal de ambitie om te zoeken naar verbetering.
@10: geen idee wat het verschil is tussen mijn werkvloer en ambachtelijkheid en jouw maatschappij. O, “aansprekende ideeën en overtuigende retoriek”. Dan wil ik altijd even overgeven.
Ga tot de zwetsers, en laat ze met hun kletskoek zorgen voor jouw dromen. Ik geloof in vakmanschap, in mensen die lol hebben in hun werk. Laat jij je opereren door een zwetser met mooie denkbeelden en overtuigende retoriek?
Ik heb liever een vakman, die in jarenlange traditie een vak heeft geleerd.
Denk daar dan nog maar eens goed over na. Zo moeilijk kan het niet zien. Het woord “navelstaarderij” zou een hint kunnen zijn.
Tja, als je niet beseft dat je nieuwe ideeën eerst zal moeten verkopen alvorens je ze kunt realiseren houdt het wel op.
Ik heb voor allerlei klussen ook graag vakmensen. Maar als iemand die heel zijn leven radio’s en tv’s heeft gerepareerd meent te kunnen vertellen hoe een kwantumcomputer ontworpen moet worden neem ik dat niet zomaar voor waar aan.
Dankzij de partijdiscipline is de uitvoerende macht juist vrijwel onaantastbaar, tenminste zolang de deelnemende partijen bij nieuwe verkiezingen geen winst verwachten. Het vorige kabinet liet dat duidelijk zien: de uitvoerende macht kwam zelfs weg met het openlijk aan de laars lappen van de Referendumwet (“zo spoedig mogelijk”, weet u nog wel?).
Hoe komen we nu aan vernieuwing? Ik heb het vaker geschreven: nieuwe werkwijzen en ideeën komen van de werkvloer. De bron is vakmanschap.
net zoals Hans Custers waag ik dat te betwijfelen. ik ben niet bekend met het ambtelijke “vak” dus daar kan ik niet over spreken, maar in het vakgebied waarmee ik wel bekend ben (financiele dienstverlening) komt innovatie en vernieuwing bijna uitsluitend tot stand onder druk van ontevreden klanten en ambitieuze concurrenten. een werkvloer waar het “gewoon goed” gaat heeft geen enkele prikkel om iets anders te gaan doen.
@14:
Als een systeem of dienstverlening pas verbeterd wordt als er klachten zijn, moeten er m.i. een aantal zeer onbekwame mensen worden vervangen:
Een goed bedrijf voorkomt dat.
@9: De laatste 10, 15 jaar is anders veel verandert wat in de jaren daarvoor is opgebouwd.
@14
Daar komt nog eens bij dat overheden, zowel de top als de werkvloer, veel meer onder een vergrootglas liggen dan bedrijven. Bedrijven halen het nieuws als er verschrikkelijk wordt geblunderd of gefraudeerd, terwijl een fout bij de overheid als snel wordt uitvergroot tot een schandaal. En overheden moeten transparant zijn (al lukt dat misschien niet altijd goed); van bedrijven wordt dat veel minder verwacht. Bij overheden zal men daarom nog meer geneigd zijn tot risicomijdend gedrag.
Onvrede en wantrouwen hebben volgens mij veel te maken met onrealistische verwachtingen die er zijn. Een beetje gechargeerd: we verwachten een overheid die alwetend en onfeilbaar is en die ondertussen steeds minder mag kosten. Die onrealistische verwachtingen neem je niet weg door met een naar binnen gekeerde blik te mompelen dat het zo hier en daar inderdaad wel wat beter kan.
Waarmee ik natuurlijk niet wil zeggen dat je niet moet blijven streven naar verbetering. Maar de echte vernieuwing bij de overheid zal niet van binnenuit komen. En de oplossing voor onvrede en wantrouwen zeker niet.
@9: We leven inderdaad in een stabiel land.
Onze regering heeft het daardoor makkelijk: hij hoeft niet een oorlog te voeren, grote delen van de bevolking te evacuëren of te onderhandelen met separatisten.
President Poroshenko (van de Oekraïne) kan jaloers zijn op Rutte.
In zo’n situatie mag je verwachten dat de regering aandacht besteed aan problemen die er nog wel zijn, en daarover eerlijk (“transparant”) is.
Als in een oorlog een tank door een maisveld rijdt, heeft de boer pech.
Als het bij een oefening in vredestijd gebeurt, moet de boer schadeloos gesteld worden.
En als – in vredestijd – een huis verzakt door aardgaswinning, moet de overheid ook adekwaat reageren.
De overheid mag niet de schade op een willekeurige burger afwentelen omdat die toevallig op de verkeerde plek woont.
M.b.t. Schiphol probeert de overheid de schade te verhullen, i.p.v. met burgers te onderhandelen.
Het zou inderdaad een mooie stap zijn als de overheid de burgers in de buurt een woning in de Achterhoek aanbiedt. Wel met een vergoeding voor als de persoon bij verhuizing z’r baan opgeven moet.
@7: Dus Wajongers gaan onder het minimumloon werken, en de gemeente vult de uitkering aan?
Zoiets gebeurt ook al bij bijstands-gerechtigden. Dan heet het “reintegratietraject”.
Jullie ongeloof aan mijn geloof intrigeert. Dat heb je vaker met geloofsdiscussies.
Maar hoe kun je het besef van een vakman inruilen voor retoriek? Het is mij niet helder.
@14; ontevreden klanten spelen vast een rol. Maar de echte betekenis heeft de vakmatige trots: doe je je kunstje op zo’n manier dat je in de spiegel durft te kijken? De financiële diensten lijken me dan een circus van de hebzucht. Ik bedoel te zeggen: ook een moreel oordeelt hoort daarbij.
@15; klachten mogen wel, maar zijn niet echt waar het om gaat. Ik zoek naar ruimte om je vak uit te oefenen op een wijze waar je je goed bij voelt. Ik noem dat ambachtelijkheid. In de medische specialismen heb je dat: het lijkt ondanks de moderniteit, principieel op het gildesysteem uit de middeleeuwen.
Een idee @12 moet verkocht worden, zeker. Maar daarover heb ik het niet. Ik probeer de bronnen voor verbetering te vinden en die te versterken. Dan praat ik over vakmanschap, (zie b.v. Richard Sennett), over de verhouding overheid en industrie (zie b.v. M. Mazzucato), die spreekt van het militair opdrachtgeverschap in de V.S., maar ook belangenverstrengeling.
Het staat je vrij om mij een navelstaarder te vinden, maar dan mag ik je toch adviseren nog eens iets te lezen en je ergens in te verdiepen. Ooit bij een klungelende tandarts geweest? Beviel dat?
Tom, als je werkelijk denkt dat iemand in deze discussie heeft willen zeggen dat je het besef van de vakman in moet ruilen voor retoriek heb je er werkelijk niets van begrepen. Het is iets dat ik al vaker heb geconstateerd in discussie met jou: eerst reageer je als door een adder gebeten op kritiek, vervolgens verdraai je die kritiek tot absurde stropoppen. Of je speelt op de man: “dan mag ik je toch adviseren nog eens iets te lezen en je ergens in te verdiepen“. Ontwijkingsmanoeuvres waar ik niet van onder de indruk ben, omdat ik ze zo goed ken van jarenlange discussies met ontkenners van de menselijke invloed op het klimaat. Die ontwijkingsmanoeuvres bevestigen juist mijn vermoeden dat mijn kritiek raak is, midden op een blinde vlek die er bij jou zit.
Natuurlijk moet je naar verbetering streven, dat zei ik in #17 ook al. Als je dat niet doet is dat volgens mij gewoon mismanagement. Maar met vernieuwing heeft dat allemaal maar bar weinig te maken. (Al is dat ook wel een kwestie van perceptie. Als een overheidsdienst overschakelt van Windows XP op Windows 10 zullen de vakmensen van de automatiseringsafdeling dat vast een enorme vernieuwing vinden. Maar de maatschappij haalt er zijn schouders over op.) Ik neem toch aan dat je met je stukken over “vernieuwing” niet alleen maar wil zeggen dat je de zaak een beetje behoorlijk moet managen.
Mijn mening is en blijft: vernieuwing van enige betekenis bij de overheid kun je niet van binnenuit organiseren. Omdat je er eerst en vooral maatschappelijk draagvlak voor nodig hebt.
@20: het persoonlijk gekat latend voor wat het is, ik beweer inderdaad het omgekeerde van jou.
Vernieuwing heeft niets te maken met maatschappelijk draagvlak, invoering van vernieuwing misschien.
Vernieuwing komt niet van binnenuit de overheid, dat lees je wel, maar ik schrijf juist over afstand van de heersende machten. De ervaring waar ik het over heb, ging precies over het drie jaar lang afstand scheppen, zodat een onafhankelijke partij, zonder dominante positie, een rol kon spelen.
Mijn kritiek over de experimenten van SZW gaan precies over dit punt: SZW geeft de gemeenten geen ruimte, maar zit er boven op. Daarmee verdwijnt net de thrill.
Maar goed: jouw mening “is en blijft”. Ik gun je je blinde vlekken wel, dus ik zal je verder niet lastig vallen.
Nou, dat lukt nog niet zo goed:
Ehhh ja, maar dat vernieuwing ook kan worden ingevoerd lijkt me best belangrijk. Wat heb je er anders aan? Experimenten zijn toch geen doel op zich?
Ik begon de discussie hierover in #10 met een letterlijk citaat van jou, over de werkvloer en vakmanschap. Ik heb de stellige indruk dat je dan specifiek de werkvloer van en het vakmanschap van de overheid bedoelt.
Tom, jij presenteert je hier steeds weer als een pleitbezorger voor vernieuwing en experimenten. Van iemand die daarvoor pleit verwacht ik in elk geval een open blik. Maar ik constateer het tegendeel: als ik mijn dwarse visie tegenover die van jou plaats schiet je steeds in een enorme verdedigende kramp. Daarmee maak je jezelf als vernieuwer niet bijster geloofwaardig.
Een oude brandweerwijsheid: om deel te kunnen zijn van de oplossing, moet je zorgen dat je geen deel wordt van het probleem. De manier waarop jij reageert op kritiek is deel van het probleem. En daar laat ik het maar bij.
“Ik heb de stellige indruk dat je de de werkvloer van en het vakmanschap van de overheid bedoelt..”; dat schreef ik niet en bedoelde ik niet.
Het kenmerk van de experimenten van Heerma was nu juist zijn boerenafkomst; hij wilde “proefboerderijen” en legde die verbinding tussen praktijk en beleid ook echt.
“Als ik mijn dwarse visie tegenover die van jou plaats…” Je mag van mij denken dat je een dwarse visie hebt, je hebt zelfs gelijk als je zegt dat invoering (marktintroductie noem ik het) van belang is: aan mooie ideeën die geen toepassing vinden, heeft niemand iets. Maar het omgekeerde is ook onzin: de proefboerderijen hebben en hadden de input nodig van Wageningen en pas daarna kwam de proef en nog later de brede praktijk.
De aanbouwliften van de SEV kwamen uit de Scandinavische praktijk en moesten hier bevochten worden op het liftenkartel, terwijl ik intern bezig was met een subsidieregeling voor goedkope aanbouwliften, terwijl alle subsidies werden afgebroken.
De verzelfstandiging van woningcorporaties en de decentralisatie in de volkshuisvesting is ook een mooi voorbeeld over hoe ingewikkeld de samenhang tussen idee, experiment en brede invoering kan zijn. En hoe de politieke omgeving vernieuwing ook weer door wispelturigheid kan fnuiken.
Volgens mij heb je niet echt een idee waar het over gaat. Maar misschien houd je je inzicht alleen maar goed verborgen.
Dat zal het zijn. Maar je maakt het mij als lezer ook niet zo makkelijk met een stuk dat van algemene beschouwingen en een zwakke uitvoerende macht, via Schiphol en Lelystad, mogelijke belangconflicten, de politiek in Amerika, (het gebrek aan?) ambitie, visie en idealen naar experimenten en (blijkbaar) proefboerderijen zwalkt, om uiteindelijk toch overduidelijk weer bij politiek en bestuur uit te komen.
Dan rest slechts de vraag: waar gaat dit in hemelsnaam over? Ik mag toch aannemen dat je met dit verhaal meer beoogt dan alleen maar een open deur intrappen: voor vernieuwing op een bepaald terrein heb je inhoudelijke kennis nodig.
Waarmee ik terug ben bij de eerste kritiek die ik ooit op een stuk van je had, als ik het me goed herinner. Het gaat over alles en niets tegelijk en voor de niet-ingewijde lezer is er geen touw aan vast te knopen welk punt je precies probeert te maken. Het lijkt me toch de bedoeling dat de lezer je berijpt, niet? Tip van deze lezer: probeer eens een stuk te schrijven met een kop en een staart. Eerst een duidelijke probleemstelling, vervolgens een probleemanalyses en daarna conclusies en mogelijke oplossingen. Dat ik als lezer blijkbaar hopeloos verdwaal in jouw stream of conciousness ligt misschien niet alleen aan mij?
O, dat zal het zijn. Je snapt niet waarover ik het heb.
Ik maak het je niet gemakkelijk… Dat begrijp ik. Ik probeer te schrijven over een vak dat ik heb beoefend.
Ik voel het niet als een opdracht om iedereen bij de hand te vatten, dat zou ook veel te lange verhalen geven.
Ongetwijfeld ben je niet de enige die mijn stukken moeilijk vindt.
Maar de basisboodschap is: de politiek bestuurlijke werkwijze is peuteren, draaien aan kleine knopjes. Zou het niet lekker zijn als er een manier was voor wat ingrijpender veranderingen? Zou dat een systeem voor experimenten kunnen zijn, of misschien zelfs meer interventie door een onafhankelijke rechter?
Het komt mij voor dat die boodschap er toch echt wel staat.
Het woord “Schiphollen” drukt mooi uit welke diepte het probleem heeft: Dijksma moet aan de hand van Alders en de luchtverkeersleiding acceptabel te maken dat heel Midden Nederland geluidhinder krijgt, zonder dat de politiek daar nog aan te pas komt.
Enzovoort: proefboerderij is iets anders als een beambte in Den Haag die iets bedenkt. Als jij nu beter begrijpt dat je last kunt hebben van vooroordelen, die hinderen bij het tot je nemen van verhalen, dan boeken we grote winst.
Dan zou je er nog eens over na moeten denken voor wie je precies schrijft. Als je niet de moeite wenst te nemen om dingen duidelijk te maken voor niet-ingewijden is Sargasso misschien niet de goeie plek voor je stukken.
Mijn punt is de hele tijd dat die houding, de blik gericht op die “kleine knopjes”, heeft bijgedragen aan waar we nu zijn. Politiek en bestuur doen het in feite helemaal niet slecht – ik ben het zowaar een keer eens met een opmerking van #9 – maar desalniettemin woekeren onvrede en wantrouwen.
Ik realiseer me overigens dat ik nog een voor de hand liggend punt over het hoofd heb gezien in de discussie over vernieuwing vanaf de werkvloer. Het maakt helemaal niet uit of het daarbij over de overheid gaat of ook over andere organisaties. De werkvloer en vakmensen kunnen overal een belangrijke bron van vernieuwing zijn, zolang de blink intern is gericht. Ook in bedrijven kan de werkvloer een belangrijke bron zijn van verbeteringen van werkwijzen, processen, miliieu & veilihgeid en de organisatie. Maar zodra er iets wordt vernieuwd, verbeterd of veranderd aan een product zit het heel anders. Dan worden mensen die de blik naar buiten hebben gericht leidend: verkopers, accountmanagers, marketeers. (Zelfs als het om een initiatief voor kwaliteitsverbetering gaat dat wel van de werkvloer komt.)
Kortom: dat jij de werkvloer ziet als de bron van vernieuwing bevestigt nogmaals jouw naar binnen gerichte blik. Bestuurskundige kokervisie, vermoed ik, volledig geconcentreerd op het paneel met kleine knopjes waar je aan kunt draaien. Mijn stellige vermoeden is en blijft dat die visie niet zal bijdragen aan oplossingen voor de echte problemen waar politiek en bestuur mee zitten, maar eerder onderdeel van het probleem is.
Het doet me deugd dat ik je alsnog aan het nadenken krijg.
Inderdaad, eerst komt het idee, dan de lol van iets proberen en de trots als het lukt. Daarna de toepassing, de marktintroductie, zoals ik het heb genoemd.
Het begint met die eigenwijsheid, met het vakmanschap en het plezier; pas daarna komen de fraseurs en de marketing aan bod. Maar als die hun werk niet goed doen, dan zie je aan de flops van b.v. Philips, hoe weinig je aan innovatie hebt.
Wat de politiek betreft, de kleine knopjes en het gepruts zijn de bron van onze vooruitgang en de reden dat wij jaloersmakende posities op allerlei lijstjes hebben.
Als je nu nog van je stellige vermoeden kunt afkomen dat ik een verstarde bestuurskundige met kokervisie ben, kan er nog iets moois opbloeien….
Wat de politiek betreft, de kleine knopjes en het gepruts zijn de bron van onze vooruitgang en de reden dat wij jaloersmakende posities op allerlei lijstjes hebben.
volledig niet-onderbouwde eigen schouderklopperij. voor hetzelfde geldt kan Nederland zich vanwege haar (economisch) vooruitgang een leger knoppendraaiende ambtenaren veroorloven.
Ja hoor, de zoveelste kat als antwoord op onderbouwde kritiek.
Onzin! In veruit de meeste gevallen volgt het idee na een gedegen probleemanalyse. En daarvoor moet de blik naar buiten: wat wil de klant, of die kiezer, of de maatschappij en wat beïnvloedt de beeldvorming? Succesvolle vernieuwingen die zomaar spontaan vanaf de werkvloer komen, of uit het lab, zijn de uitzonderingen en niet de regel. Behalve dan misschien de volledig intern gerichte vernieuwingen.
Zolang je dat beeld maar steeds blijft bevestigen zal dat niet gebeuren. Je opmerkingen over “aan knopjes draaien” passen bijvoorbeeld steeds weer perfect in het beeld dat ik van je heb.
Voor al die met het bedrijfsleven weglopende regeringen heb ik nog wel een tip: Durf te investeren!