Afschrijvingen | De vijf economielessen van de crisis

COLUMN - Wat hebben Nederlanders door de crisis geleerd over economie? Een voorzet.

Gisteren schreef Peter de Waard in de Volkskrant dat burgers pas iets van de economie gaan snappen in tijden van crisis. Ik geloof dat ook, maar gek genoeg kan ik eigenlijk nauwelijks onderzoek vinden waaruit dat blijkt. Er wordt onderzoek gedaan naar financiële kennis – daarover schreef ik eerder al – maar meer kan ik niet opduiken. Toch heb ik wel een idee over wat we de afgelopen vijf jaar zijn gaan begrijpen. En dan heb ik het niet over termen en definities, maar over kennis over hoe de economie werkt. De crisis heeft ons, denk ik, de volgende vijf inzichten opgeleverd:

1. De economie kent kettingreacties

Bezuinigen betekent dat mensen minder te besteden krijgen, wat betekent dat bedrijven minder zullen verdienen, wat betekent dat werknemers minder verdienen en misschien wel een uitkering willen, wat betekent dat de overheidsfinanciën verslechteren en dat er minder geconsumeerd wordt, et cetera. Een Keynesiaan gelooft dat de overheid deze kettingreactie moet omkeren en de juist meer moet uitgeven om de economie aan te jagen, een Hayekiaan denkt dat dit investeringen oplevert waar niemand op zit te wachten. Kies maar positie.

2. Onze economie heeft een balans

‘De economie’ is meer dan ons jaarlijkse gezamenlijke inkomen (bbp). Een economie heeft, net zoals een bedrijf, een balans met daarop bezittingen en schulden. Nederland staat er wat dat betreft goed voor. Alle Nederlandse huishoudens samen hebben zo’n 2500 miljard aan spaargeld, pensioenvermogen en huizenbezit op de balans staan, waar slechts 670 miljard aan hypotheekschuld en anderen schulden tegenover staat. Onze overheid heeft – als ik het goed heb – wel een nettoschuld van 250 miljard euro (overheidsschuld van 480 miljard euro, minus 230 miljard aan vorderingen). We krijgen vooral een probleem als de huizenprijzen of pensioenvermogens dalen, of als de staatsschuld de pan uit rijst, en niemand die wil (her)financieren.

3.  Overheden zijn afhankelijk van financiële markten

Het ging lang goed: de Griekse overheid kon tot 2008 voor een prikkie haar begrotingstekort aanzuiveren. Maar opeens geloofden beleggers niet meer dat ze hun geld terug zouden krijgen, en vroegen ze weer de torenhoge ‘rentes’ van vóór de invoering van de euro. En hoe hoger de rente, hoe waarschijnlijker dat een overheid haar schulden niet kan (her)financieren en hoe groter het wantrouwen, en dus hoe hoger weer de rente. Nederland kan nu nog goedkoop lenen, beleggers leggen soms zelfs geld toe, maar wie zegt dat dat zo blijft?

4. Huizenprijzen zijn, ja, prijzen

De prijs van een huis komt tot stand door vraag en aanbod, en kan gewoon dalen. Nu denkt u: ja, maar dat wisten we toch al lang? Nee. Uit onderzoek van Centiq uit 2008 (p.29) bleek dat 17 procent van de Nederlanders denkt dat huizenprijzen niet kunnen dalen of dit niet zeker weet. En wie het wel weet, denkt dat het vooral voor het huis van anderen geldt. Gelukkig is met de dalende huizenmarkt ook het idee dat we het recht hebben om een huis met winst door te verkopen op z’n retour.

5. Rendement betekent risico

Deze wijsheid sijpelt langzaam door. Voor de houders van ‘achtergestelde obligaties’ van SNS was het nog even schrikken. Ze hadden een riante renteopslag gekregen, maar hadden niet door dat ze hun geld wel eens niet terug zouden krijgen als de pleuris uitbreekt. Een dure, maar nuttige les, aldus Sweder van Wijnbergen: ‘Er zullen toch eens mensen met de vingers tussen de deur moeten eindigen. Anders leren ze nooit dat ze beter moeten opletten.’

Dat laatste geldt voor de crisis en onze economische kennis in het algemeen: we leren pas wat als het pijn doet.