A new sheriff in town

Morgen wordt Eberhard van der Laan de nieuwe burgemeester van Amsterdam. Hij zal niet zozeer een burgervader worden, als wel een veiligheidsbaas. De burgemeester van 2010 is namelijk vooral een sheriff. Moet de burger zijn burgervader vrezen?

Volgens de laatste Justitiële Verkenningen van het WODC zal Van der Laan rekening moeten houden met twee ontwikkelingen die het ambt ingrijpend veranderen. Enerzijds is de burgemeester steeds meer afhankelijk geworden van de luimen van de gemeenteraad. Sinds 2000 zijn liefst vijftig burgemeesters opgestapt: velen daarvan waren populair bij de bevolking, maar raakten verstrikt in lokaal politiek geharrewar.

De tweede ontwikkeling is voor de burger nog veel ingrijpender. De burgemeester ontwikkelt zich van herder van de gemeente en hoeder van de normen tot een handhaver en sluitstuk tegen verloedering, overlast en allerlei gezinsellende. Daarvoor zijn de bevoegdheden enorm uitgebreid. Een overzicht:

• De burgemeester beslist over de inzet van camera’s.
• De burgemeester beslist over de inzet van mosquito’s, ondanks dat daar geen wettelijke grondslag voor bestaat.
• De burgemeester wijst veiligheidsrisicogebieden aan, waar de politie burgers preventief mag fouilleren op zoek naar wapens.
• De burgemeester mag gebiedsverboden opleggen ter bestrijding van drugs- of jongerenoverlast. Ook notoire zorgmijders mogen geweerd worden.
• De burgemeester mag verblijfs- en gebiedsontzeggingen opleggen (een klein juridisch verschil) en hoeft de duur en omvang van de ontzegging niet vast te leggen.
• Sommige burgemeesters mogen van hun raad samenscholingsverboden opleggen.
• Overlastpanden mogen gesloten worden als er ‘ernstige vrees’ bestaat voor verstoring van de openbare orde.
• Groepen en personen mogen maximaal 12 uur bestuurlijk opgehouden worden als er vrees bestaat voor bedreiging van de openbare orde.
• Burgers kunnen een tijdelijk huisverbod krijgen. Een ernstig vermoeden is daarvoor voldoende.
• Met de nieuwe Voetbalwet worden de bevoegdheden flink uitgebreid. Niet alleen hooligans maar alle individuen en groepen kunnen een samenscholingsverbod, meldplicht of gebiedsverbod aan hun broek krijgen (max. 3 maanden, met mogelijkheid van drie keer verlengen). Twaalfminners moeten zich op verzoek van de burgemeester aan een avondklok houden.

En dan zijn er nog plannen en wensen. Het preventief fouilleren wordt mogelijk uitgebreid, zodat politie ook naar drugs mag zoeken. Aan het bestuurlijk ophouden van mensen worden mogelijk minder voorwaarden gesteld. Asociale gezinnen mogen straks ook wellicht uit huis worden gezet. Ze mogen horecazaken en drankenhandels twaalf weken sluiten als ze alcohol aan jongeren verkopen. En tot slot krijgen burgemeesters doorzettingsmacht als kinderbeschermingsmaatregelen in de soep lopen.

Auteur H. Sackers vraagt zich af of de burger zo langzaam aan niet zijn burgervader moet vrezen. De rechtszekerheid lijkt gewaarborgd maar, waarschuwt Sackers, de burger kan zijn gelijk alleen halen via het bestuursrecht. Dat is een lange weg, waarbij bewijslast doorgaans niet zo zwaar weegt als het al dan niet volgen van de juiste procedures.

,,Er wordt wel gesteld dat burgers een streng optreden van de overhead eisen, inclusief een daadkrachtige burgemeester. Dat zij applaudisseren voor een burgemeester die een woonwagenkamp leegruimtof een houseparty stillegt. Niemand lijkt nog te wachten op een lintenknippende burgemeester. De wetgever heeft de burger op zijn wenken bediend en van de burgemeester een handhaver gemaakt.

Ondertussen is weinig bewijs voorhanden voor de stelling dat burgers onverdeeld blij zijn met een ferm handhavende eerste burger. Integendeel, er hangt een negatieve connotatie rond de sheriffster aan de ambtsketen. Die zal toenemen met de handhavende bevoegdheden die op stapel staan.

De burger die ermee te maken krijgt, geniet de normale  bestuursrechtelijke rechtsbescherming, maar lijkt daarvan maar mondjesmaat gebruik te maken. Een constatering die verbazing oproept. De burgemeester nieuwe stijl mag zich dan tot een alleskunner ontwikkelen, hij is bestuurder en geen rechter. En dat zou met het punitieve karakter van het uitdijende sanctiearsenaal wel eens een probleem kunnen worden in Straatsburg.”

Benieuwd wat Van der Laan ervan gaat bakken.

Nog wat actueel leesvoer: Voetbalwet stuit op scepsis, Aboutaleb heeft niet meer bevoegdheden nodig.