Gebroken beloftes en ruimtelijke problemen in Utrechts Centrumplan

Dit is een gastbijdrage van Ad van der Stok, architect en onderzoeker

De gemeente Utrecht lijkt nauwelijks grip te hebben op de verbouwing van het stationsgebied, de grootste en misschien wel duurste binnenstedelijke verbouwing van Nederland. Dat toont onderstaande mini-documentaire, waarin de ontwikkelingen sinds het referendum in 2002 bekeken worden. De destijds gemaakte politieke beloftes en de achterliggende doelstellingen zijn grotendeels terzijde geschoven.

Utrecht sprak zich in 2002 duidelijk uit voor een open en groene variant. De huidige ruimtelijke opzet van Hoog Catharijne veroorzaakte sociale onveiligheid en die moest aangepakt worden. Uit de analyse blijkt echter dat de huidige opzet gewoon gehandhaafd blijft. Hoog Catharijne ontspringt de dans en wordt vooral groter. De begane grond blijft een schemergebied vol stallingen. Van een populair onderdeel van de plannen, het herstellen van de historische singel, blijft weinig over.

Complexe ruimtelijke ontwikkelingen zoals dit centrumplan hebben een looptijd van vele jaren en dan blijkt het niet makkelijk het eigenlijke doel voor ogen te houden. Daarbij spelen drie factoren een complicerende rol.

De gemeenteraad zou controle moeten uitoefenen, maar zij wordt zelden bevolkt door mensen die, bijvoorbeeld door studie of ervaring, verstand hebben van complexe ruimtelijke projecten. Dat zelfde geldt overigens ook vaak voor wethouders ruimtelijke ordening. Lees hier het C.V. van de vorig jaar toegetreden D66-wethouder Victor Everhardt en constateer dat daarin niets in te vinden is dat hem ook maar enige houvast geeft in het beoordelen van een zo complex stedenbouwkundig project als het stationsgebied waar hij op het moment verantwoordelijk voor is.

De mensen die wel iets begrijpen van dit soort complexe opgaven, zijn in dienst van degene die aan de touwtjes trekken. Dat snoert ze de mond: ze spreken hun opdrachtgever hooguit binnenskamers tegen en dat is ze misschien niet eens kwalijk te nemen. Architecten of stedenbouwkundigen die niet rechtstreeks betrokken zijn, lijken onafhankelijk, maar zijn het niet. Als je je vandaag kritisch uitlaat over de gemeente Utrecht, moet je niet verwachten dat de wethouder je morgen een opdracht toeschuift. In het kleine Nederlandse bouwwereldje laat dat weinig ruimte voor een onafhankelijk geluid.

Tot slot is het niet eenvoudig dergelijke plannen op een toegankelijke manier voor het voetlicht te brengen van een publiek dat wellicht geïnteresseerd, maar niet deskundig is. Een journalist komt er met woorden niet, beeld is onontkoombaar, maar met één beeld ben je er ook nog niet. Wil je 3 dimensionale plannen, die door de tijd heen veranderen, en veel zichtbare en onzichtbare (regelgeving, logistieke techniek) beperkingen kennen, inzichtelijk maken, dan is film misschien wel de enige mogelijkheid. Maar film is weer een discipline op zich. Bovendien vereist het net als het onderzoekswerk dat eraan vooraf moet gaan, tijd en geld om het verhaal uiteindelijk begrijpbaar en inzichtelijk in beeld te brengen.

Deze minidocumentaire is een poging dat voor het Utrechtse stationsgebied toch te doen. Een journalistiek project dat een groot publiek inzicht probeert te geven in wat er met dat stationsgebied nou eigenlijk allemaal aan de hand is.

Zondag de reactie van architectuurhistoricus Vincent van Rossem, “Altijd weer dezelfde ellende…”