Grind als goud

Van de Vlaamse auteur Chris de Stoop las ik eerder ‘Dit is mijn hof‘. Dat boek gaat over de boerderij aan de Schelde waar hij geboren is in de streek onder de rook van Antwerpen. Boeren worden hier bedreigd door havenuitbreidingen en nieuw aangelegde natuurgebieden zoals de Hedwigepolder. Het is een nostalgisch boek, maar tegelijk ook een aanklacht tegen bureaucratische autoriteiten die weinig gevoel tonen voor het oorspronkelijke boerenbestaan. Nu heeft De Stoop een nieuw boek geschreven waarin opnieuw een boerderij centraal staat, de Damiaanhoeve aan de andere kant van het land, in de uiterwaarden van Maas bij Heppeneert vlak onder Maaseik. Daar is eind augustus 2018 Gerty Vanhoef vermoord, waarna de nog niet zo lang geleden gerestaureerde boerderij in brand is gestoken. Haar man, landbouwingenieur Bert Bohnen, die haar tevergeefs probeerde te redden uit het brandende huis heeft De Stoop gevraagd om een boek te schrijven over deze nog steeds onopgeloste moord waarvoor Bohnen zelf ook door de politie als verdachte wordt aangemerkt en enige tijd is vastgezet.

De hoevemoord is volgens De Stoop ‘het 9/11 van deze kleine gemeenschap’. De ontzetting werd nog groter toen Bohnen na twee jaar werd gearresteerd als verdachte. Bohnen wordt door de arrestatie, de langdurige verhoren, de opsluiting in de gevangenis, het binnenstebuiten keren van zijn privéleven, de roddel en achterklap mentaal en lichamelijk zwaar op de proef gesteld. De Stoop voert lange gesprekken met hem en zijn drie kinderen. Over de geschiedenis van de familie, de boerderij, de overstromingen in 1993 en 2021, de restauratie van het eeuwenoude pand en de steeds grotere dreiging van baggermolens voor de grindwinning. Bohnen verzet zich met succes tegen de afbraak van zijn ‘Damiaan’. De suggestie dat daar een motief voor de moord en de brand gevonden kan worden blijft het hele boek door hangen. De Stoop zegt zelf geen standpunt in te nemen, maar gelooft wel in de onschuld van Bohnen. Hij verwijt de politie een tunnelvisie. ‘Het tijdsbestek was volgens experts te kort om de brand en moord te plegen, er was geen motief, politie en justitie zeggen nu zelf ‘uitgerechercheerd’ te zijn, enzovoort.’ Maar zijn alle ‘pistes’, zoals de Vlamingen zeggen wel ‘uitgerechercheerd’? Volgens velen zien sommigen de hoeve liever vandaag dan morgen verdwijnen. Die ligt namelijk in de winterbedding die natuur- en overstromingsgebied moet worden, en zo deel zal uitmaken van het RivierPark Maasvallei, dat zich over een afstand van 40 kilometer langs de Maas uitstrekt. Tegelijk krijgt de grindfirma Steengoed er de mogelijkheid om het gebied te ontgrinden, wat economisch veel waard is. ‘Ook binnen het speurdersteam stonden agenten trouwens lijnrecht tegenover elkaar,’ zei De Stoop in een interview met de Belgische krant Het Laatste Nieuws. ‘Er zijn bijeenkomsten geweest van het comité dat toezicht houdt op de politie, er werd een andere case-officier op de zaak gezet, en er werd zelfs — zeer uitzonderlijk — een review van het onderzoek gevraagd. Erkende gerechtsdeskundigen brachten tegenovergestelde analyses. Het werd één groot moeras van onzekerheden.’ Maar Bohnen blijft verdacht.

De Maasvallei

De Stoop heeft de hele geschiedenis boeiend en met veel gevoel voor de direct betrokkenen beschreven. De dag nadat ik het boek uit had trof me dit bericht in de NRC: “In het Limburgse Horn gaat het over een toren die niemand lijkt te willen: ‘Dit gebied is goed zoals het is’.” In het dorp aan de Maas tegenover Roermond is een plan opgedoken voor een tachtig meter hoge toren. Het is wat onduidelijk waarom die toren er moet komen, maar dorpelingen vrezen dat de uitkijktoren eigenlijk een voorbode is van grindwinning. En van een uitbreiding van de al bestaande Maasplassen. Net als in de buurt van Maaseik zou het een combinatie moeten worden van grindwinning en een nieuw natuurgebied. Een woordvoerder van Maasgrind BV geeft toe dat er ‘een visie wordt ontwikkeld’. „Ontgrinden is geen doel op zich, dat moet maatschappelijke meerwaarde hebben, zoals natuurontwikkeling, recreatie en bescherming tegen hoogwater.” De vergunningsaanvrage voor de toren in Horn lijkt ingegeven te zijn door aangekondigde strengere regels van Rijkswaterstaat. In Horn vreest men dat de toren leidt tot geluids-, stof- en verkeersoverlast, aantasting van het landschap en scheurvorming in woningen. Boer Bart Nijskens: „Alles en iedereen krijgt extra grond: de woningbouw, de natuur, de grindboeren. Maar agrariërs moeten hectares inleveren. Terwijl deze kleigrond heel geschikt is voor akkerbouw.”

Eerder schreef ik hier artikelen over de exploitatie van de aarde in Senegal, de Filippijnen, en Congo. Ver weg, en -ik geef het toe- qua impact op mens en natuur onvergelijkbaar. Maar het geeft wel te denken.

[Het boek van Chris De Stoop, De Damiaanhoeve, is uitgegeven door De Bezige Bij en kost €23,99]