ACHTERGROND - Als we de twee atoombommen op Japan buiten beschouwing laten, was de grootste ontploffing die ooit in een stad heeft plaatsgevonden de explosie die vorig jaar op 4 augustus aan het einde van de middag plaatsvond in Beiroet. Ze kostte 214 of 218 mensen het leven, verwondde ruim 7500 mensen, maakte 300.000 mensen dakloos, beschadigde talloze huizen en was tot op Cyprus te voelen. Tot op heden is niemand veroordeeld, is niemand berecht, is niemand gearresteerd. Toen onderzoeksrechter Fadi Sawan enkele voormalige ministers opriep voor verhoor, werd hij prompt van zijn taak ontheven.
Geen enkele minister heeft excuus gemaakt voor het krankzinnige gegeven dat er midden in een stad honderden tonnen ammoniumnitraat kon liggen opgeslagen. Nou ja, eigenlijk is het uitblijven van excuus zo vreemd niet. Politici die de straat op zouden zijn gegaan, waren hun leven niet zeker, want elke Libanees weet wie verantwoordelijk is: een bestuurlijke klasse die het land al jaren in gijzeling houdt.
De bestuurlijke crisis
Toevallig was ik een kleine twee jaar geleden in Beiroet op de dag dat de protesten oncontroleerbaar werden. Brandende autobanden en andere versperringen op de weg naar het vliegveld. De Libanezen pikten het niet langer. Even leken de demonstranten, waarin alle Libanese bevolkingsgroepen verenigd waren, succes te hebben, maar de repressie was gewelddadig. Daarna kwam de corona.
Andere landen hebben Beiroet hulp aangeboden. Als die komt uit Iran en Saoedi-Arabië, gaat hulp naadloos over in politieke inmenging. Westerse landden hebben eveneens steun toegezegd. “Maak ons alsjeblieft weer een mandaatgebied,” zeiden grappenmakers toen president Macron van Frankrijk in Beiroet wél de straat op ging om een kijkje te nemen op de plek van de ramp. Hij en andere donoren eisen nu hervormingen. Zo moet er een echt kabinet komen in plaats van een demissionair kabinet. De hervormingen komen er echter almaar niet. Een veelgehoorde analyse is dat de huidige president wil worden opgevolgd door zijn schoonzoon en dat die twee alles blokkeren wat op hun weg komt. Ik kan niet beoordelen of dat klopt.
Structurele problemen
Een ontploffing in de stad, corona, buitenlandse inmenging en een corrupte politieke klasse. Maar dat is niet het enige. Er spelen al langer problemen, die structureler van aard zijn. Het meest opvallend zijn de vele vluchtelingen: naast de 4,8 miljoen mensen met een Libanees paspoort zijn er 1,7 miljoen Syriërs en zo’n 300.000 Palestijnen. Los van het feit dat die mensen nauwelijks toekomst hebben, behalve als onderbetaalde werknemers en als bedelaars, is er een enorme druk op de schaarse ruimte. Libanon heeft nog steeds mooie natuurgebieden, maar overbevolking is een feit en de milieuproblemen zijn groot.
Andere structurele problemen: de stroomvoorziening was al niet optimaal, zodat menigeen een generator heeft staan; het verkeer is levensgevaarlijk; de rechten van vrouwen zijn ronduit slecht (al is er wel enige verbetering); de onuitroeibare teelt van cannabis en de tentakels van de georganiseerde misdaad; de slechte relatie met de twee buurlanden Israël en Syrië. Nog in 2006 was er oorlog met Israël en de Syriërs bezetten Libanon van 1976 tot 2005. (Ik probeer me voor te stellen of de tien miljoen Nederlanders die er in 1951 waren, drie miljoen Duitse vluchtelingen zouden hebben willen opnemen.)
Voor veel Libanezen is de oplossing – al heel lang – emigratie, zodat er een grote Libanese diaspora is: in de Golfstaten, in Latijns Amerika, in Frankrijk, maar ook in Nederland en België. Alleen al in Amsterdam tel ik zo snel negen Libanese restaurants, Antwerpen heeft er zes, Brussel negenentwintig. Heel fijn voor ons, maar voor Libanon is het natuurlijk een ramp dat de ondernemendste, vaak hoog opgeleide, mensen weg gaan. Een brain drain.
En nu
Een ontploffing die 5% van de bevolking dakloos maakt zou in elk land een catastrofe zijn maar is dat helemaal in Libanon, dat al structurele problemen heeft die de politieke klasse weigert op te lossen. Tot de recente problemen behoren gigantische inflatie: kreeg je vroeger nog 1500 pond voor een dollar, momenteel is dat 19000. Voedsel, doorgaans geïmporteerd, is onbetaalbaar en menigeen verbouwt zijn eigen fruit en groente.
Brandstof is onbetaalbaar geworden, er staan enorme rijen bij de benzinepompen, de elektriciteitsgeneratoren doen het vaak niet meer, in ziekenhuizen is de airco uit. En omdat niemand zijn stroomrekening kan betalen, dreigen de energiemaatschappijen ermee mensen af te snijden. Je zou denken dat er door de dure brandstof minder verkeer is en dat er dus minder verkeersdoden vallen, maar dat effect wordt teniet gedaan doordat de straten ’s nachts niet langer worden verlicht.
En toch
Ik ben al bijna twee jaar niet in Beiroet geweest en moet het doen met informatie uit de tweede hand. En die is gelukkig niet helemáál pessimistisch. Er was in 2019 al een opstandige mentaliteit die de Libanezen verbond. Als zich een revolutie aankondigde, is die door de corona de pas afgesneden, maar de solidariteit is in de nasleep van de explosie gegroeid. Dat belooft voor volgend jaar interessante verkiezingen.
En er is nog iets, dat ik vaker heb geobserveerd in het Midden-Oosten maar nergens méér zag dan in Libanon. Hoe groot de problemen ook zijn, het lukt de Libanezen altijd om vriendelijk en betrokken te zijn. Soms leidt dat tot een klein cultuurconflictje: als je als Hollander vraagt hoe het gaat, wil je weten hoe het gaat, maar Libanezen willen nog weleens denken dat ze jou niet met hun sores moeten opzadelen, geven dan een ontwijkend antwoord en informeren dan hoe het met jou gaat. Ze zijn te trots en beschaafd.
Er zijn maar weinig mensen zo aardig als die in Libanon. Ze verdienen beter. En ik weet zeker dat het volgende jaar beter zal zijn.
[Er is meer hier.]