Kaczynski: Polen blijft in de EU

ELDERS - ‘Wij zijn altijd pro-Europees geweest en we zijn niet van mening veranderd’, verzekert de leider van de regerende PiS zijn kiezers.

Zondag zijn er lokale verkiezingen in Polen en volgend jaar landelijke. Jaroslaw Kaczynski weet dat het EU-lidmaatschap in zijn land door een grote meerderheid wordt gesteund, ondanks alle kritiek uit Brussel op de inperking van de Poolse rechtsstaat door de huidige regering. Een recent onderzoek laat zien dat 87% van de Polen positief oordeelt over het EU-lidmaatschap. Aan de vooravond van de verkiezingen wil de PiS er geen twijfel over laten bestaan dat de partij op dit punt achter het volk staat.

Kaczynski bevestigde zijn trouw aan de EU nadat zijn minister van Justitie Zbigniew Ziobro had aangekondigd de opdracht te hebben gegeven voor een onderzoek dat moet uitwijzen in hoeverre het Verdrag van Lissabon in strijd is met de Poolse grondwet. Een aantal Poolse rechtbanken heeft contact opgenomen met het EU-tribunaal in Luxemburg om steun te verwerven tegen de herziening van het juridische stelsel in Polen. Ziobro verdedigde zijn stap met verwijzing naar Duitsland dat in 2009 een zelfde soort onderzoek heeft laten doen. Ziobro wees er op dat het onderzoek niets te maken heeft met een mogelijke uittrede uit de EU. Die suggestie duidt volgens hem alleen maar op manipulatie van de publieke opinie.

Timmermans maakt zich zorgen

In Brussel stonden de hervormingen van het rechtstelsel in Polen deze week weer op de agenda. Polen verweert zich tegen de kritiek met de stelling dat de maatregelen noodzakelijk waren om zich te ontdoen van de laatste overblijfselen van uit het communistische tijdperk. De rechtbanken zouden er nog steeds niet in geslaagd zijn om zich te moderniseren. Intussen heeft president Duda 27 nieuwe opperrechters geïnstalleerd. De situatie verslechtert volgens EU-commissaris Timmermans. Verwacht wordt dat het Europese Hof nu met interimmaatregelen komt die de Poolse regering ervan moeten weerhouden om verdere stappen te nemen in het omstreden hervormingsplan. Timmermans maakte zich zorgen over intimidatie van Poolse rechters door de regering. Hij wees er ook op dat in sommige landen, zoals Ierland en Nederland, uitlevering van verdachten is opgeschort.

‘Tusk was geen held’

In een zelden vertoonde eenstemmigheid met zijn opponent Kaczynksi sprak EU-president en voormalig Poolse premier Tusk de wens uit dat zijn land niet ‘losgeschroefd’ wordt van de EU. Hij reageerde op het verwijderen van een naamplaat bij de Poolse vertegenwoordiging in Brussel waar zijn naam nog op stond ter herinnering aan de opening van het gebouw in 2011. “Never mind the plaque. It’s important that they don’t unscrew Poland from the European Union,” liet hij via Twitter weten. Op de Poolse radio mocht de journalist Wojciech Sumliński een paar dagen voor de verkiezingen zijn boek The dangerous relations of Donald Tusk toelichten. Volgens Sumliński was Tusk helemaal geen held van de anti-communistische oppositie, zoals wordt beweerd. Hij linkt Tusk aan de zakenman en muziekproducent Wiktor Kubiak, volgens Sumliński een agent van de militaire inlichtingendienst.

De Russische dreiging

Een ander populair verkiezingscampagne-item is altijd weer de buitenlandse dreiging. Deze week kondigde Kaczynski aan dat Polen een kanaal gaat graven ter bescherming van de Poolse soevereiniteit. Het kanaal tussen de Vistula lagune en Gdansk, in het noord-oosten van het land tegen de grens van de Russische enclave Kaliningrad, moet bevaarbaar zijn voor grote schepen, zowel voor de handel als voor militaire doeleinden. De Poolse leider weersprak de Russische kritiek dat het kanaal de flora en fauna van het gebied zou kunnen schaden. Het Russische RT brengt de soevereiniteit van het land ook in het geding na berichten over een nieuw contract met de VS voor de levering van vloeibaar gas. Volgens Gazprom stijgt de import van gas uit Rusland door Polen nog steeds ‘ondanks alle retoriek’.

Honderd jaar onafhankelijk

In november viert Polen dat het land nu honderd jaar onafhankelijk is van omringende grote mogendheden. Meer dan duizend evenementen zullen dit feit onder de aandacht brengen. Het zal de nationalistische PiS-regering een nieuwe kans geven de bevolking aan zich te binden. Die binding is naast de nationale trots vooral gebaseerd op het sociaal-economische beleid van Kaczynski c.s. De armoede in het land is duidelijk afgenomen volgens de regering. Een Eurostat onderzoek laat zien dat het aantal kinderen dat armoede riskeerde sinds het aantreden van de PiS-regering met 6,3% is gedaald. Dat is volgens minister Elżbieta Bojanowska te danken aan het kindergeld van 118 euro per maand.

Kansen voor links?

Kan PiS op deze manier de stemmen van de meerderheid van de Polen blijven kopen? Volgens polls die in opdracht van PiS zijn gehouden is er een kans dat de partij in drie van de zes regio’s de meerderheid verliest. Maar het liberaal-democratische geluid van de protesterende rechters, feministen en andere oppositionele groepen is nog ver verwijderd van een overwinning. Sławomir Sierakowski van de Krytyka Polityczna beweging ziet kansen voor links. De gezamenlijke oppositie van sociaaldemocraten, het radicale Razem (Samen) en het Burgerplatform zouden volgens hem Kaczynski’s PiS kunnen verslaan. Als de partijen er in slagen hun verdeeldheid op te heffen. Intussen laat een andere poll zien dat een samenwerking tussen het Burgerplatform en een liberale groepering op 32% van de Polen zou kunnen rekenen, tegen de 42% die nog altijd PiS aanhangt. De sociaaldemocraten komen niet verder dan 7% en Razem komt in het hele spel niet meer voor, wel een extreem-rechtse partij Kukiz ’15 met 11%.

Een nieuwe kracht voor de oppositie is de populaire burgemeester van Słupsk, Robert Biedroń, een potentiële kandidaat voor de presidentsverkiezingen in 2020. Hij wil, geïnspireerd door de Franse president Macron, daarvoor een eigen beweging opbouwen. Als PiS zijn meerderheid zou verliezen komen er kansen om de rechtsstaat te redden, meent Sierakowski. Dat zou dan ook gevolgen kunnen hebben voor de acties van Brussel tegen andere illiberale leiders, zoals Orbán.

Nostalgie

‘Ik ben lang trots geweest op mijn land. Nu ben ik bang’, schrijft Bartosz Wielinski, buitenlandredacteur van de liberale Gazeta Wyborcza, in Die Zeit over de situatie in Polen. Hij verwoordt de elders in Europa levende vrees voor de illiberale Oost-Europese lidstaten van de EU. Maar hij behoort tot een minderheid, en niet alleen in Polen. Wat ging er daar mis? vraagt Tom Junes van Open Democracy zich af naar aanleiding van een boek over de post-1989 geschiedenis van voormalige Sovjet-landen. Hij sluit niet uit dat er bij alles wat er mis is gegaan in de overgangsperiode, gegeven de relatieve onbekendheid met de liberale democratie, een nostalgie is blijven bestaan naar een sterke staat met veel sociale zekerheid. Dat leidt de kiezers waarschijnlijk meer naar Kaczynski dan naar zijn opposanten.