ELDERS - Het resultaat van de parlementsverkiezingen in Italië is zoals verwacht: de kiezers keren zich af van de gevestigde middenpartijen.
De winnaars van Italiaanse presidentsverkiezingen zijn de extreem-rechtse Lega, die zijn bondgenoot, Berlusconi’s Forza Italia, voorbijstreefde, en M5S (Vijfsterrenbeweging), de anti-establishment beweging van Beppe Grillo. Die werd als zelfstandige partij de grootste met bijna een derde van alle stemmen. De vorming van een regering die op een meerderheid in het parlement kan rekenen wordt een helse klus. De Vijfsterrenbeweging heeft samenwerking met gevestigde partijen altijd afgewezen, maar zal nu toch een compromis moeten sluiten willen ze als grootste partij niet volledig uitgeschakeld worden. Steun van de Partido Democratico (PD) van aftredend premier Gentiloni zit er niet in. De PD kiest als verliezer voor de oppositie. Matteo Salvini, leider van Lega is bereid onderhandelingen te beginnen met Luigi Di Maio, de eerste man van M5S. Maar het is onwaarschijnlijk dat Di Maio daarvoor de handen op elkaar krijgt bij zijn grotendeels linkse achterban. Hij hoopt daarom de (verdeelde) PD alsnog te verleiden door hen mooie portefeuilles aan te bieden. Als een deal met de PD niet mogelijk blijft, wil de Vijfsterrenbeweging de Lega polsen.
‘De onderhandelingen zullen sneller gaan dan in Duitsland’ zei Di Maio woensdag. Dat valt nog te bezien. De verwijzing naar de lengte van de regeringsvorming in Duitsland, die deze week uiteindelijk na zeven maanden afgerond is, raakt wel aan een trend die in meer Europese landen de politiek beheerst: de crisis van de gevestigde middenpartijen, met voorop de sociaal-democratische.
Stemgedrag
In een commentaar op de Italiaanse verkiezingen op Social Europe wees Nicola Melloni op het opvallende stemgedrag in enkele Italiaanse steden. Het centrum van Milaan, waar de rijken wonen stemde op de PD, ooit voortgekomen uit de communistische partij. De arme voorsteden stemden in meerderheid op het chauvinistische en racistische Lega. In Turijn en Rome kreeg de PD ook in het welvarende centrum nog een meerderheid. De minder gefortuneerde buitenwijken waren voor de Vijfsterrenbeweging. Slechts 8% van de werklozen en 12% van de arbeidersklasse stemde op de PD. Traditioneel links is nu in handen van de welvarende, goed opgeleide klasse die, al dan niet schoorvoetend, meegaat in het neoliberale politieke klimaat.
Op de achtergrond spelen groeiende inkomensverschillen en het uiteenvallen van de arbeidersklasse in een goed opgeleide middenklasse en een onderklasse zonder veel perspectief. Emancipatie is voor degenen die er niet in geslaagd zijn op de maatschappelijke ladder te stijgen een achterhaald begrip. Zij kijken niet langer omhoog; eerder kijkt men met het nodige ressentiment naar beneden, naar de nieuwkomers die worden beschouwd als concurrenten.
Alternatieven
Elders zien we overeenkomstige ontwikkelingen. Sociaal-democratische partijen, die overwegend bevolkt worden door hoger opgeleiden, verliezen stemmen aan de onderkant van de maatschappij waar ze in het verleden altijd op konden rekenen. Die stemmen gaan naar partijen die zich tegen het establishment keren, niet zelden op de rechterflank. In Franse industriële centra verloor de communistische partij ook aan het Front National.
Corbyn zou na trendsetter Blair misschien een ommekeer teweeg kunnen brengen, al is het traditionele tweepartijensysteem daar erg gebonden aan het unieke districtenstelsel. In Italië is het vooralsnog niet gelukt met Pietro Grasso’s partij Liberi e Uguali (Vrij en Gelijk), die niet meer dan 3% van de stemmen kreeg en kennelijk onvoldoende aantrekkelijk was voor de kiezers die de PD hebben laten vallen. Volgens Melloni voelde Grasso de bezwaren tegen de PD wel goed aan maar faalde de partij omdat ze niet scherp genoeg inspeelde op de wens van veel kiezers om echt te breken met de oude politiek.
Immigranten
De oorzaken van afbrokkelende steun van kiezers voor de middenpartijen, en in het bijzonder de sociaaldemocraten, zijn al vaak genoemd: de globalisering die ten koste gaat van de laagst opgeleiden en laagst betaalden, de groeiende sociale ongelijkheid, de afbraak van de verzorgingsstaat, het xenofobisch ressentiment tegenover immigranten. Alles bijeen is het vertrouwen in de linkse massapartij volledig verdwenen. En al decennialang ontbreekt een nieuw perspectief. Meeregeren en er het beste van proberen te maken lijkt het enige dat de sociaaldemocratische partijtoppen kunnen verzinnen. Het klemmende beroep van de jonge generatie van Duitse socialisten om het nu eens een keer niet te doen is begrijpelijk.
Italië en Europa
In Italië is de last van de immigratie een van de belangrijkste redenen geweest voor de winst van populistische links en rechts. De Europese regeringsleiders die jaar op jaar de houding hebben aangenomen dat de Italianen het maar zelf moesten oplossen zien nu het resultaat van hun nalatigheid. De straf van een tweede breuk in de Europese Unie is voorlopig even afgewend. Ook Lega en de Vijfsterrenbeweging willen niet tornen aan de euro. Maar onder de leiding van een van beide partijen zal Italië de EU ongetwijfeld nog de nodige problemen gaan geven (na Griekenland, de Brexit, Polen, Hongarije).
Tomas Vanheste van De Correspondent schrijft in zijn wekelijkse nieuwsbrief dat Europa niet bang hoeft te zijn dat M5S de Europese samenwerking gaat ondermijnen. In het Europees Parlement zitten ze weliswaar samen met de Britse UKIP in de eurosceptische fractie ‘Europa van de Vrijheid en Directe Democratie’. Maar in hun stemgedrag zijn ze toch meer links dan rechts. En in hun programma eisen ze van de EU vooral meer democratie en meer transparantie. Ze onderschrijven het voorzorgbeginsel bij handelsverdragen dat milieuschade moet voorkomen. Ze pleiten voor directe afschaffing van alle subsidies voor fossiele brandstoffen en een snelle en volledige overgang naar hernieuwbare energie.
Tegenpartij
Volgens Melloni is de Vijfsterrenbeweging nog het beste antwoord op de teloorgang van de sociaaldemocratie. Maar hij vindt dat de agenda van M5S te veel gebouwd is op louter kritiek op het establishment en de corruptie. Hij mist een duidelijke koers op economische onderwerpen, de gewenste verhouding tussen arbeid en kapitaal, sociale ongelijkheid, het kapitalisme als zodanig.
De toekomst zal gaan uitwijzen of M5S zich van tegenpartij kan ontwikkelen in een geheel nieuwe linkse beweging.
Reacties (2)
De oorzaken van afbrokkelende steun van kiezers voor de middenpartijen, en in het bijzonder de sociaaldemocraten, zijn al vaak genoemd: De belangrijkste staan hier niet bij: De steeds maar groeiende welvaart, de groeiende culturele kloof tussen de linkse besturende elite en de oude “arbeider” kiezer, de vreemde samenwerking met de oer conservatieve en antisemitische Islam, het doordrammen van een peperdure groene agenda, de doorgeschoten identiteitspolitiek.
“Corbyn zou na trendsetter Blair misschien een ommekeer teweeg kunnen brengen” Schulz zou dat ook wel even doen in Duitsland, Corbyn lijkt keer op keer een steeds grotere clown te zijn, debacle na debacle komt maar buiten. Het enige wat Corbyn een beetje mee heeft is dat May de slechtste conservatief politicus van de afgelopen 50 jaar is dat heeft de verdere afbraak van zijn partij een beetje uitgesteld.
Verder moeten we natuurlijk niet vergeten dat in Italië ook de sociaal-democraten diep in de corruptie en misdaad zaten.
Maar, inderdaad, het is al vaker gezegd: de sociaal-democraten hebben de arbeider niets meer te bieden. De arbeiders stemden links uit eigenbelang en denken nu dat rechts hun verworvenheden beter kan beschermen. Voeg daar de dreiging van immigranten, een transfer-unie of geforceerde sociale progressiviteit aan toe, en radicaal rechts heeft de stemmen voor het oprapen.