Hulspas weet het | Zoek de onzichtbare moskee!

COLUMN - En weer heeft het terrorisme de wetenschap verslagen. De daders van de aanslagen in Catalonië waren géén orthodoxe salafisten of hoe je dat ook wilt aanduiden; ze hadden allemaal een prima opleiding en prima banen. Ze waren volgens iedereen uitstekend geïntegreerd in de Catalaanse samenleving. Ze kwamen eigenlijk nooit in een moskee. Kortom, volgens alle wetenschappelijke inzichten hadden ze geen enkele reden om een diepe haat te gaan koesteren jegens ongelovigen of de discriminerende westerse samenleving, en het jihadistische pad op te gaan.

En toch transformeerden ze in een paar weken tijd tot terroristen. Gelukkig is er dit keer een ‘verklaring’, een zondebok: imam Abdelbaki es-Satty. Die wordt nu alom beschouwd als het ‘brein’ achter de operatie. Makkelijk, want die is dood. De vraag wat een geradicaliseerde imam kan beginnen als de verdere psychologische springstof ontbreekt, zal voorlopig wel buiten beeld blijven. In plaats daarvan klinkt: is het dan toch het geloof? Kan een imam van een vriendengroepje een verzameling monster maken?

De Belgische autoriteiten hebben al laten weten dat ze de gangen van imams voortaan nauwgezet gaat volgen. Naarmate er straks meer bekend zal worden over de toedracht (en de naam van Es-Satty vaker valt) is een toename van de moskee-fobie onvermijdelijk.

Moskeebezoekers, wat zijn dat voor mensen? Slaan ze hun vrouwen en vinden ze Bin Laden een held? Twee Britse sociaal wetenschappers uit respectievelijk Bristol en Manchester, Siobian McAndrew en Maria Sobolewska, trokken er recent met de vragenlijst op uit om een vergelijking te maken tussen moslims die wél en die niet naar de moskee gaan. De laatste groep associëren buitenstaanders graag met ‘progressief’, ‘verlicht’, dan wel ‘beter geïntegreerd’ (en de moskeebezoekers met traditioneel en in zichzelf gekeerd), maar volgens McAndrew en Sobolewska is het precies andersom. Hun conclusie luidt als volgt:

We find no evidence that more frequent mosque attendance hinders the political integration of British Muslims, and some that it promotes it. To the extent that mosque attendance encourages or at least does not prevent social contact with other ethnic groups and a sense belonging, lower attendance correlates with a sense of disengagement, perceived Islamophobia, and a sense of social distance.

De onderzoekers beschouwen hun conclusie als een mooi wapen in de strijd tegen de regelmatig oplaaiende angst dat er in moskeeën allemaal enge dingen gezegd en gedaan worden:

In sum, our results support an optimistic interpretation of Muslim civic and political integration in Britain, and the pro-social benefits of religious involvement.

Moskeebezoek maakt je tot een betere burger!

Maar is hier echt sprake van een causale relatie? Een probleem is wellicht dat moskeebezoekers gemiddeld ouder zijn dan niet-bezoekers, en daardoor meer tijd hebben gehad om sociale contacten op te bouwen (in de goeie ouwe tijd dat dat nog kon). En daarnaast is het algemeen bekend dat kerkgangers vooral voortkomen uit het actieve deel der gelovigen. Kortom, moskeebezoek voorspelt wellicht socialer gedrag, maar het is daarmee nog niet de óórzaak van sociaal gedrag.

Merk op dat de onderzoekers moskeebezoek omschrijven als (gelijkstellen aan) ‘religious involvement’. Alsof daarnaast geen involvement bestaat. Maar het probleem met het jihadisme is nu juist dat de daders heel vaak wel degelijk ‘religious involved’ zijn, maar dan niet bij de moskee daar-op-de-hoek. De imams waar zij graag naar luisteren, zijn in die gewone moskeeën nu juist niet welkom.

En dus vindt er in zolderkamertjes, garageboxen en loodsen achterop industrieterreinen een onzichtbare vorm van religious involvement plaats, zonder die ‘pro-social benefits’. En dat alternatieve circuit zal de komende jaren waarschijnlijk alleen maar groeien. Omdat de moskee vergrijst, en omdat (zo blijkt uit onderzoek na onderzoek) de jongere generaties moslims een stuk pessimistischer én conservatiever is dan hun ouders. In het Midden-Oosten én hier. Zij voelen zich vaak méér moslim dan hun ouders.

De grote vraag is hoe zij dat geloof zullen invullen. Wordt het de stoffige moskee, of toch iets anders? Zullen er alternatieven verrijzen? Nieuwe vormen van moslim zijn? En natuurlijk: hoeveel zullen er, wellicht uit louter nieuwsgierigheid, hun licht opsteken in de onzichtbare moskee?