Geluk (2): de ‘geluksprofessor’ en zijn database

ACHTERGROND - Maandag 20 maart was het de ‘Internationale Dag van het Geluk.’ Ter gelegenheid daarvan werd onder auspiciën van de Verenigde Naties het World Happiness Report 2017 uitgebracht. Naar aanleiding hiervan brengt Sargasso een aantal artikelen over geluk, hoe onderzoekers dat trachten te meten en de conclusies die we daaruit kunnen trekken.
In deel 2 professor Ruut Veenhoven en zijn World Database of Happiness.

Vorige week verscheen het World Happiness Report 2017 (WHR); de vierde of vijfde editie (al naar gelang je de uitgave van 2016 – een update – als volwaardige editie wilt bestempelen). Het WHR gaat uit van het bruto nationaal geluk, dat werd geïntroduceerd door koning Jigme Singye Wangchuk van het Himalayastaatje Bhutan.
In deel 1 heb ik dit beschreven.

Al ruim voor de eerste editie van het WHR in 2012 deed ‘geluksprofessor’ Ruut Veenhoven van de Erasmus Universiteit onderzoek naar geluk. Het zou zijn levenswerk worden. Sinds 1985 is hij directeur van de World Database of Happiness. De resultaten zijn hier te vinden.

(On)geluk gedefinieerd en gemeten

Het woord ‘geluk’ kun je volgens Veenhoven in verschillende betekenissen gebruiken. De meest ruime betekenis noemt hij ‘kwaliteit van leven’ en een meer beperkte betekenis ‘levensvoldoening.’ Zelf geeft hij de voorkeur aan de laatste betekenis. Het gaat dus uitdrukkelijk niet om het voorbijgaande gevoel van blijheid of geluksmomenten die komen en gaan.

Onderzoek betekent ook hier: meten.
Dat doe je, aldus Veenhoven, door mensen te vragen: ‘Alles bij elkaar genomen, hoe tevreden of ontevreden bent U tegenwoordig met Uw leven als geheel?’ Op een schaal van 0 t/m 10 staat 0 voor ‘buitengewoon ontevreden’ en 10 voor ‘buitengewoon tevreden’.

Dat is ook het belangrijkste verschil tussen het WHR en de World Database of Happiness (WDH). De eerste gaat uit van een aantal determinanten (zoals levensverwachting, BNP, corruptie etc.) aan de hand waarvan een geluksscore wordt samengesteld. In de WDH wordt vooral gebruik gemaakt van de inschatting van inwoners zelf. Bovendien gaat de lijst van Veenhoven uit van het gemiddelde tussen 2005 en 2014, terwijl het WHR een beeld geeft dat dichter op de actualiteit zit.

Er komen 159 landen voor op de WDH; de eerste 15 en laatste 10 zijn:

Costa Rica?

De bevolking van het Midden-Amerikaanse staatje Costa Rica is naar eigen zeggen het meest gelukkig. Dan volgen de ‘usual suspects’ uit onder andere Scandinavië met daartussen een aantal Latijns-Amerikaanse landen op hoge plaatsen. Nederland staat op 15.
Ondanks decennia van corruptie, dictatuur, geweld en armoede, hebben inwoners van Midden- en Zuid-Amerika blijkbaar een groot en hardnekkig ‘talent’ voor geluk behouden.
Afrika vormt het spiegelbeeld: inwoners van Tanzania en Togo waarderen hun geluksgevoel met een derde van Nederlanders. De landen die de onderste 10 plaatsen innemen bevinden zich allemaal beneden de Sahara.

Wat maakt Costa Rica zo bijzonder?
Het land is 20% groter dan Nederland en telt ongeveer 5 miljoen inwoners. In tegenstelling tot veel staten uit de regio heeft het een lange democratische traditie. In 1949 schafte de regering bovendien het leger af. De opbrengsten daarvan investeerde het in onderwijs, gezondheid en pensioenen. In 2007 kondigde de regering aan dat het tegen 2021 het eerste klimaatneutrale land van de wereld zal zijn.

Wanneer we kijken naar het Bruto Nationaal Product (BNP) per hoofd staat het land rond plek 100 in gezelschap van landen als Brazilië, Suriname, Thailand en Montenegro. De levensverwachting ligt rond de 80 jaar en daarmee staat het volgens de WDH op de 28ste plaats. Kijken we echter naar de categorie ‘Happy Life Years’ (‘an estimate of how long and happy the average citizen will live in that nation in this era’) dan voert het de ranglijst aan met 67,9 gelukkige levensjaren. Vergelijk dat maar eens met Tanzania en Togo met resp. 15,1 en 14,8 jaar.
Nederland staat op 11 met 61,7 jaar.

Costa Rica is geen gerealiseerde utopie, maar een gewoon land met een centrumlinkse president en een parlement met  liberalen en christendemocraten. Wie zoekt, zal ongetwijfeld het nodige politieke gekonkel vinden, maar dat staat het welbevinden van de bevolking niet in de weg.

Crisis en geluksscore

In de lijst van Veenhoven gaat het om de gemiddelde score tussen 2005 en 2014. Dat kan het beeld vertekenen. Voor sommige landen zal het echter niet veel uitmaken, omdat de geluksscore gedurende die periode vrijwel gelijk blijft. Neem Nederland: tussen 2006 en 2015 was het verschil maximaal 0,3. Zelfs de bankencrisis had nauwelijks invloed. Pas rond 2012 zakte het enigszins in. We zaten toen nog steeds in crisis, maar waren, in de taal van Rutte en Dijsselbloem, bezig er ‘sterker uit te komen’.
Blijkbaar duurde dat iets te lang. Vandaar het dipje?

Vergelijk dat eens met Egypte of Griekenland, landen die écht geteisterd worden door economische tegenspoed en/of politieke verwarring. In 2002 scoorde Egypte nog 6,3 maar daarna daalde het gemeten geluk om in 2013 uit te komen onder dat van Madagaskar en Kenia. In NRC van 26 oktober lazen we: ‘Economie is verkalkt door legerprivileges van het leger. Woede over prijsstijgingen en voedseltekorten kan elk moment overkoken.’ Geen omstandigheden waar je als inwoner gelukkig van wordt en dat is te zien:

Ook de economische malaise van Griekenland is bekend. In het eerste artikel heb ik een grafiek geplaatst met het verval van het geluksgevoel van de gemiddelde Griek. In 2006 geeft die nog een matige 5,8 voor diens gevoel van geluk, maar in 2013 is dat gezakt naar 4,0.

Suïcide

Wat gebeurt er als mensen zo ongelukkig worden, dat ze geen uitweg meer zien? In het uiterste geval maken ze dan een eind aan hun leven. Voor Griekenland is daar onderzoek naar gedaan. Tussen 2010 en 2012 steeg het aantal zelfdodingen met 35 procent. Onder mannen tussen 15 en 64 jaar bleek bovendien een sterke correlatie (0.84) te bestaan met toenemende werkloosheid. In deze periode verdubbelde het werkloosheidspercentage bijna van 12,5 naar 24,2 procent. Het aantal zelfdodingen per 100.000 inwoners steeg in die periode van 3.37 naar 4.56.

Voor Egypte ontbreken harde cijfers. Er rusten religieuze en sociale taboes op zelfdoding en deze worden vaak als ongelukken geregistreerd om schande voor de familie te voorkomen. Toch zijn er aanwijzingen dat er ook in Egypte sprake is van een toename.

Overigens is het land met het hoogste aantal zelfdodingen Guyana in Zuid-Amerika met 43,22 zelfdodingen per 100.000 inwoners. Guyana komt in het WHR overigens niet voor en in de WDH staat het op plek 58, net onder Tsjechië. Dat kon dus slechter. Ter vergelijking: ondanks alles staat Griekenland pas op de 141ste plaats met 3,86 en Egypte op 163 met 1,74 zelfdodingen per 100.000 inwoners.
Voor de volledigheid: Nederland staat op 87 met 8,54.

WHR en WDH vergeleken

Syrië komen we niet tegen in de onderste regionen bij Veenhoven. Het staat daar op de 81e plek met 5,9. Zijn index geeft echter het gemiddelde tussen 2005 en 2014 aan. De Syrische burgeroorlog begon in 2011 in volle hevigheid. In de index van de WHR is de ellende van de afgelopen jaren wel terug te zien (2012: 148 met 3,89; 2016: 156 met 3,07; 2017: 152 met 3,46).

Oppervlakkig gezien vertonen beide lijsten veel verschillen. Zo springen in de WDH de Latijns-Amerikaanse landen er nogal uit. Bij het toepassen van een correlatieanalyse blijkt er toch sprake van hoge statistische significantie: de correlatie bedraagt 0.87 en dat is hoog (0.0 betekent geen enkele correlatie, terwijl bij 0.9 – 1.0 sprake is van een bijzonder hoge correlatie).
De WDH en de WHR meten dus ondanks de vermeende verschillen hetzelfde.
Kijken we bijvoorbeeld naar de eerste 30 landen in het WHR, dan zien we daar acht Latijns-Amerikaanse landen; in de WDH zijn dat er zeven. Het verschil is dat deze in het WHR lager genoteerd staan.

Volgende aflevering: een gelukkige planeet?