KOZ | Kijken Of Zeiken

Deze week: Hoe bekijkt met een beschilderd oppervlak, of een vrolijk verhaal in droeve bewoordingen
Vandaag gaan we dieper in op het waarom van het bestaan van kunst: zien. Want, by jove, het bestaat als we het kunnen zien. Paar eenvoudige borrelvragen: kijkt iedereen op dezelfde wijze naar kunst? Heeft een willekeurig persoon gelijk als hij een voorwerp uitroept tot zijnde kunst? En vooral: op welke manier kijkt u naar dat beschilderde oppervlak?
Moet iedereen die met een auto rijdt weten hoe het ding voortbeweegt? Want een verbrandingsmotor of een differentiaalas doet vooraleer er naar oma getuft kan worden? Ik meen van niet – laat staan dat men mensen het recht ontzegt om in een auto te stappen. Neem een kind: is er iets mooiers dan de ontdekking van een potlood en een blad, en de waarlijk gigantische sprong die de synapsen maken bij de ontdekking van het universum 2D à la krabbelkrabbelkras? En wat komt er dan tussen, gesteld dat elk kind een genie is, maar dat er weinigen overblijven?
Ik pleit voor een opdeling in de ervaringsmodus die kunst veroorzaakt. Zelfs: het waarom men kijkt.
Stel: u heeft een huiskamer muur, behoorlijk leeg en vooral groot – daar past wel een kunstwerk.
De manieren waarop u beslist wat er aan de muur komt zullen zich uiteindelijk kristalliseren in deze twee antwoorden:
Het moet dat schilderij zijn want groenachtige past perfect bij de meubels en het behang, het is niet al te figuratief want dat leidt de aandacht af en eerder licht want daar is er al zo weinig van
-of-
de bestaansreden van dat werk is heerlijk complex, niet alleen beeldt de kunstenaar een synthese uit van een traditie die je bij Monet zag beginnen, hij slaagt er ook in om iets te maken wat zijn goede kanten helemaal benadrukt en je keer op keer een diepere laag kan zien die telkens interactief mijn esthetische beleving koestert en kietelt.
Er is natuurlijk nog: Omdat het van mijn grootmoeder was, Omdat het een belegging is, – maar dat valt buiten de bestek van Zoektocht naar Kijken.
Mevrouw Cro Magnon zal wellicht een leuk stukje mos gedrapeerd hebben daar links achteraan naast de grote zitsteen, en dat is eigenlijk nog niet veranderd, rechts naast de Arne Jacobsen.

Die dualiteit waar ik voor pleit is ook te verdelen volgens: huiskamer vs. museum. Of: kunst om de zintuigen te plezieren vs. het denken te stimuleren.

Doe maar eens een zelftest: bekijk onderstaands, en probeer te vangen wat er plaatsgrijpt op uw dubbele weg van retina naar cortex cerebri. En vergeet niet: wat heeft het ongedwongen kind tot neurotische volwasse gevormd?

Tot slot: De gustibus et coloribus non est disputandum maar als dat echt zo zou zijn hadden we geen triljoen boeken die het net over de verschillen hebben. Wil u het advies van Lewis of van David Hamilton? De crux zit ‘m in iets wat onder de jaren der politiek correcte terreur afgebroken moest worden: het fundamenteel ondemocratische van kunst. Want er is wel degelijk een verschil tussen een kenner en een kladder – en niet iedereen kan een single malt van een heineken onderscheiden – en het is maar beter te aanvaarden dat tussen die twee een groter verschil is dan tussen mannen en vrouwen. Want zowel dat kind als de neuroot heeft gelijk, zowel de gedeprimeerde gek als de gelukkige zot – maar dat het woord kunst mag beschouwd worden als de meest beklemmende term die gebezigd is sinds ‘heiden’ voor alles wat niet vrijwillig ana een kruis wou sterven. De beste metafoor voor het kijken of maken naar en van kunst, is die van de eskimo’s. Naar het schijnt hebben die meer dan vijftig woorden voor ons armzalige ‘sneeuw’. Zoals wij dus ook slechts één woord voor kunst hebben.