Haagse bagger

COLUMN - “Overal zanikt bagger” dichtte ooit Lucebert. De woorden zijn onweerstaanbaar bij het kijken naar Den Haag. Ik heb meer dan de helft van mijn werkzame leven in de Haagse bureaucratie doorgebracht en weet dat er onwaarschijnlijk slimme en getalenteerde mensen rondlopen, in de politiek en in de bureaucratie. Raadsel: waarom produceren ze niet wat meer kwaliteit?

Hopen bagger

De voorbeelden van bagger zijn niet moeilijk te geven; ik noem er enkele.

• “De woningmarkt trekt aan”, zo kraait minister Blok victorie, gesteund door Pechtold, die trots is op zijn woonakkoord. Maar de bijdrage daarvan is miniem. Het beleid van de ECB om de rente laag te houden en het Amerikaanse herstel, zijn betere verklaringen voor het “succes van het beleid”.
• De politie voert actie voor meer waardering en begrip. Opstelten deed een perfecte vertolking van Dickerdack: “Sla er op commissaris Bullebas!” Voor het drugsbeleid was dat al niet best, maar de politie-reorganisatie door centralisatie pakt niet goed uit. De verhouding tussen de dienstleiding enerzijds en bonden en medezeggenschap van de politie anderzijds bevindt zich op een dieptepunt.
• De discussie over de gaswinning leek eindeloos, totdat de rechter riep: “En nu de kraan dicht”. Minister Kamp gehoorzaamt, maar voor de Groningers met schade blijft het touwtrekken met de instanties, die de schade moeten vergoeden voortduren. De Kamer wil de bewijslast omkeren, Kamp vooralsnog niet. Ik zou gek worden van woede, als ik schade had.
• De decentralisaties in de zorg gingen vlug, te vlug volgens de bazin van de Algemene Rekenkamer, Saskia Stuiveling. Zij stelde een evaluatiemoment voor aan het einde van 2014, maar de regering wees dat af. Inmiddels is het proces met vallen en opstaan gaande. Binnenkort mag Martin van Rijn de chaos bij de SVB weer komen verklaren.
• En nu dan weer “bed, bad en brood”. Is er over gepraat met de stedelijke bestuurders die het probleem hebben? “Nou neen, dat gaan we met ze uitwerken.” Diverse burgemeesters verklaren al dat ze zich van de Haagse afspraak niets zullen aantrekken. Bas Heijne schrijft in de NRC dat centralisatie troef is in Den Haag. Het probleem is natuurlijk dat allebei waar is: als er bezuinigd kan worden dan graag door gemeenten, anders de macht graag naar Den Haag.

Het product van regeren

Wat moet je produceren als regering? Heeft gedoe over vluchtelingen of aardbevingen iets met ons te maken? Wat dan wel? Moet de regering greep hebben op de sociale werkelijkheid of is het andersom en moet regering juist expressie leveren van die sociale werkelijkheid?”

Regeren betekent dat je wetten moet maken. Maar wat is een wet? Is het een instrument om beleid mee uit te voeren? Om te gebieden en te verbieden? Om sociale verhoudingen mee vast te leggen? “De wet is in de eerste plaats een maatschappelijke betekenisconstructie die als een bijzonder soort kunstwerk kan worden begrepen.”

Het lijkt me een scharnier-zinnetje in het magistrale boek van Willem Witteveen, die op een verkeerde dag  in de MH-17 stapte, nadat hij zijn boek bij de uitgever had ingeleverd.

Witteveen citeert Diderot: “Moet de wetgeving in overeenstemming zijn met de geest van de natie? Ik denk het niet: de wetgeving moet de geest van de natie voortbrengen.”

Het is die gedachte, die de combinatie van wet en natie tot kunstwerk maakt.

De rechter en de bagger

Het is niet moeilijk in te zien waarom Den Haag bagger produceert: onderschatting van de uitvoering en fragmentatie in de politiek. De “uitruilformatie” van VVD en PvdA levert geen meerderheid op voor enig beleidspunt uit het akkoord “Bruggen bouwen”; elkaar bij onderhandelingen iets gunnen, betekent niet dat je achterban of electoraat ineens van mening verandert.

In de politiek zien we dus voortdurend zoeken naar meerderheden. Volgens Rutte mooi en democratisch, alleen houdt de bureaucratie vervolgens, als er eenmaal een meerderheid is, geen ruimte over om iets te doordenken. Dat is ernstig: het idee dat we het kunnen stellen zonder competente bureaucraten is een misvatting.

Het gevolg is juridisering van conflicten en het politieke proces. Witteveen: “Burgers wenden zich tot de rechter in hun verzet tegen politieke en bestuur. In het kader van de rechtmatigheidstoetsing van het openbaar bestuur leveren rechters ook feitelijk tegenwicht tegen het machtsstreven van de overheid.” De balans in de trias politica verschuift.

Ik denk aan de Groningers en hun strijd voor beperking van risico en persoonlijke schade. De politiek staat handenwringend aan de zijlijn, maar de minister houdt stevig vol: hij heeft tenslotte de aardgasbaten in de begroting staan. Voor schadeclaims wordt een bedragje vrij gemaakt, maar pas de rechter heeft succes en beweegt Kamp er toe de kraan in het centrale gebied rond Loppersum dicht te draaien. Is omkering van bewijslast een oplossing voor de schadeclaims?

Niet altijd ben ik voor juridisering. De wijze waarop de Raad van State ongeveer standaard elk bestemmingsplan moet toetsen, lijkt me niet goed. Je zou willen dat de omgevingswet, die nu in de Kamer ligt ter behandeling, dit probleem zou verminderen. Dat is de vraag.  Transactiekosten zijn te hoog, procedures te langdurig, terwijl het soms over klein bier gaat. Maar dat mag ik natuurlijk niet zeggen, want het gaat om rechtsstatelijkheid.

Langzame wetgeving

Ziet Witteveen hiervoor een oplossing? Hij laat Diderot fulmineren tegen stinkende wetten: “Wetten die tiranniek ons gedrag tot in de kleinste details aan regels onderwerpen. Wetten die onrechtvaardig zijn. Wetten die onbegrijpelijk zijn of innerlijk tegenstrijdig.” Ook de PvdA senator vindt dat een probleem.

Hij vergelijkt ook de bureaucratie bij Weber en bij Kafka: bij Weber zit de wereld vol domeinen en grenzen, waardoor de burger vrijheid ervaart, bij Kafka zijn die grenzen vloeiend, in alle richtingen te overschrijden. Recht kan politiek zijn, politiek ambtenarij en omgekeerd. Daardoor verdwijnt de autonomie van de individu in Kafka’s verhalen. De trias politica gaat om begrenzingen.

Voor zorgvuldigheid, voor precisie, is het wenselijk dat wetgeving langzaam gaat. Die traagheid wordt niet meer gegund aan de bureaucratie, door de wijze waarop snelle meerderheden worden gesprokkeld en opdrachten vanuit de politiek worden gegeven. De politiek heeft een ritme dat door de massamedia wordt bepaald, niet door inhoud of thema’s. De uitgerangeerde advocaat haalt gemakkelijk een zetel. Maar niet zijn vakmanschap als jurist maakt hem zichtbaar, maar zijn gevoel voor theater.

Betekenissen

De coalitie heeft nu met het bed-bad-brood compromis over circa 1000 vluchtelingen het eigen voortbestaan veilig gesteld. Maar is er iets geregeld in de realiteit?  De werkelijkheid in Amsterdam, Den Haag of Ter Apel heeft geen grote betekenis onder de Haagse Kaasstolp. De gesmade Samsom deed zijn stinkende best om te laten zien dat het over het lot van mensen ging. Dat siert hem. Zijlstra vergeleek de vluchtelingen tenslotte met Holleeder.

Maar de collegialiteit tussen de heren is steeds minder verkoopbaar. De PvdA heeft daar nu even het minste last van, want de kamer wil een menselijk beleid; reden waarom de oude Bolkestein zijn stemt verheft. Maar er lijkt mij alle reden om na te denken over de vraag waarom die getalenteerde mensen in Den Haag zo weinig produceren waar we iets aan hebben. En wat daar aan te doen?