De neo-nostalgie van Nederland

Toegegeven, alles met de toevoeging “neo” is een beetje modieus. Maar het zijn vooralsnog rake typeringen voor de koude wind die over ons vlakke land raast: noem het neo-conservatisme, neo-moralisme, neo-sentiment of neo-nostalgie. Waar zijn de futuristen gebleven?

In de politiek, in de entertainment en op straat is er momenteel een sterk verlangen naar een bijna klassiek Nederland. Ik heb het in dit geval niet over ‘retro’ als modeverschijnsel. Dan eerder over het zorgwekkende ‘heimat’.

Steeds als ik uitingen hoor van het kaliber ‘Vroeger, ja toen kon je tenminste…’ hoor ik al het refrein van Wim Sonnevelds ‘Het Dorp’ in mijn hoofd jengelen. Het denken in het abstracte ‘vroeger’, als superieur ten opzichte van het heden, is een uiting van angst voor het heden en de toekomst.

Ik moet eerst even een onderscheid maken. Ik heb het niet over burgers die zich opwinden over een toename van regeltjes of burgers die roepen dat je ‘vroeger tenminste lekker ongedwongen een peukie kon opsteken of een paddo kon eten’. Ook zal ik aangedragen cijfers over criminaliteit of opeenstapeling van problemen in de zorg niet ontkrachten. Daar gaat het me ook niet om.

De digitale guillotine
Waar ik een probleem mee heb, is het opgedrongen angstvisioen van Nederland als tanende goegemeente. Dus zullen we verdorie onze herwaardering voor Nederland overdrijven. Handen af van ‘onze’ Sinterklaas! Meer knusse musicals! Kees de Jongen, gratis voor iedereen! Identificatieplicht! Jeugd, beweeg! Leef gezond! Een geschiedeniscanon! Strengere en langere straffen! Inburgeren! Onderwijs moet niet leuk maar streng zijn!

De populariteit van filosoof Ad Verbrugge is een mooi voorbeeld. Hij is oprichter van de vereniging Beter Onderwijs Nederland, waarmee hij een hele karavaan van “onderwijzers uit het Oosten” en andere bewonderaars (zelfs liberaal Wiegel) achter zich aan trekt. De Volkskrant mag zijn epistels maar wat graag publiceren op de opiniepagina en behoudend Nederland hangt er handenwrijvend boven. Een paar jaar terug was hij ook te gast bij VPRO’s Zomergasten. ‘Een huwelijk is in onze traditie een verband tussen man en vrouw, gerelateerd aan de mogelijkheid van voortplanting, de voortgang der geslachten, opvoeding van kinderen’ (bron: Intermediair). En, over de jeugd: ‘Daarnaast zien we hoe deze destructieve en soms zelfs depressieve agressie zich uit in de voorliefde voor geweldfilms en verschillende vormen van popmuziek, van deathmetal tot gangsta-rap.’ (uit: Tijd van Onbehagen, Sun uitgevers, 2004) Neen, u hoort niet G.B.J. Hiltermann door uw buizenradio tetteren: dit is iemand met een flinke vinger in de pap bij een zeer succesvolle onderwijsbeweging anno 2008.

Verbrugge staat niet alleen. Een politieke beweging als Trots op Nederland met Verdonk aan het roer (letterlijk, op haar promotiefoto). De Partij van de Vrijheid met Wilders aan de peddels. Rouvoet die me ongevraagd een cd met een welkomstboodschap opstuurt als mijn kind is geboren. Ik ben van mening dat deze verkrampte strategie elke vorm van evolutie tegengaat. Er heerst een grote zucht naar het fatsoenlijke, bijna nostalgische Nederland dat eigenlijk nooit bestaan heeft maar als een Fata Morgana wordt opgeworpen door politici, filosofen, tv-programma’s (Ik hou van Holland) en zelfs kunstenaars. En ook al die bodemloze comments op websites. Zij stellen de digitale guillotine op over het kleinste bericht dat over onze nationaliteit gaat. Reaguurders zijn de verontwaardigde bejaarden in de portiekflat. Dit deugt niet, dat deugt niet, en dat van onze belastingcenten, en Den Haag is te soft geweest, weet je wel. We hebben Nederland verwaarloosd. Kijk naar Fortuyn, Van Gogh. Wat is ons gebeurd! We hebben het toch zeker laten overkoken. Kennelijk is het politieke klimaat een cyclisch model: nu moeten we op de paarse blaren zitten terwijl we worden geschoren.

Dankzij dat soort opvattingen zijn wij geneigd te denken aan een ideaal Nederland dat sinds de oprichting van de Republiek der Nederlanden niet is ontwikkeld en slechts gedoemd is tot dijken, rivieren, Kees De Jongen, Mens-erger-je-niet en als enige recalcitrant Pietje Bell. Wie Nederland wil zien als in het campagnefilmpje van de PVV, mopperend op “linkse hobby’s” in de branding, is een fantast. ‘We moeten weer terug naar een veilig Nederland…’ aldus Wilders. Weer terug? Naar Nederland uit het Polygoon-journaal zeker.

‘We willen geen verleden!’
Maar om u uit de droom te helpen: de wereld is groter dan Nederland. Toen Mies Bouwman nog onze liefste tv-tante was, zond de BBC al Thirteen to Centaurus (1965) uit, naar een Truman-show achtig verhaal van J.G. Ballard, waarin het publiek constateert: ‘… feel that there’s something obscene about this human zoo’. Kom maar, haal uw kop chocolademelk (lekker, zoals vroeger) maar tevoorschijn. Toen de schelmenroman Ciske de Rat (het boek dat de latere film en de huidige populaire musical zou inspireren) door Elsevier-oprichter Piet Bakker werd geschreven, waren de kale, messcherpe woorden uit Le Mythe de Sisyphe en L’Etranger van Albert Camus al gedrukt. Camus, die constateerde dat de wereld een absurde plek was die niet om zelfmoord vroeg, ‘maar om opstand.’

En de symbolische gezellige oma citeert wenend onze oude Sonneveld: ‘Dit dorp, ik weet nog hoe het was / De boerenkind’ren in de klas / Een kar die ratelt op de keien / Het raadhuis met een pomp ervoor /Een zandweg tussen koren door.‘ Wim Sonneveld moest nog geboren worden toen kunstschilder Filippo Tommasso Marinetti in Le Figaro zijn manifest van het futurisme (1909) schreef, waarmee hij verkondigde dat snelheid, beweging, kracht en dynamiek gevierd moest worden. Een jaar later schreven de futuristen Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Luigi Russolo en Gino Severini in hun Technisch Manifest: ‘Alles beweegt, alles rent, alles verandert snel. Een beeld is nooit zonder beweging, het verschijnt en verdwijnt.’

Ik zal niet zo ver gaan om Marinetti’s uitspraak ‘We willen geen verleden!’ te delen, want dan zou ik hem (en Camus) hier niet moeten citeren. Uiteraard kwam het futurisme weer voort uit het klimaat van enthousiasme en geloof in de industrialisatie, en schurkte het in de laatste dagen zelfs tegen het fascisme aan. Mijn opwinding heeft niet zozeer met een afgunst van het verleden te maken, maar met de bewieroking van een ongeldig ideaal. Namelijk: Nederland, de musical: een veilig maar vlak en kleurloos vinexwalhalla, met in elke voortuin een Nederlandse vlag en elke ochtend een groet aan onze vriendelijke blonde buurman.