COLUMN - Bas Heijne ontleedde afgelopen weekend in NRC Handelsblad de stoere taal die ministers tegenwoordig bezigen. Het kabinet eist dat ‘de onderste steen boven komt’ over vlucht MH17. Dijsselbloem ‘baalde’ van de fikse loonsverhoging die de top van staatsbank ABN Amro zichzelf toebedeelde. Rutte verlangt op hoge toon openheid van Brussel over de naheffing die Nederland kreeg opgelegd.
Allemaal toneel, betoogt Heijne. De loonsverhoging bij ABN Amro was keurig met het ministerie afgestemd, Rutte beweegt in Brussel juist hemel en aarde om het dossier over de naheffing gesloten te houden. De regering wil de ware toedracht over die vlucht over de Oekraïne liefst ontwijken: anders komt onze band met Poetin (en dus: met Gazprom) in gevaar.
Het kabinet speelt voor de bühne. Na ons applaus gaan de gordijnen potdicht. De hoofdzaken van beleid worden achter de schermen gesmeed, van publiek debat ontdaan, en zonder behoefte de burger te vertellen welke afwegingen spelen. Ooit een zinnig, inhoudelijk debat over TTIP meegemaakt, de laatste maanden? Een serieus debat over het absurde verschil tussen wens en werkelijkheid bij de uitvoering van de nieuwe Zorgwet? Een oprechte poging om beleidskwesties in hun volle complexiteit aan burgers uiteen te zetten, in plaats van ze in slogans te gieten? Nee. Daar doen kabinetsleden niet meer aan.
Des te opmerkelijker was de voorstelling die ik datzelfde weekend zag: theater met échte acteurs.
In een uitverkocht Carré legden vijf mannen in pak in anderhalf uur tijd het publiek de finesses uit van de houdgreep waarin de banken de wereld hebben genomen. Ze wijzen niet met de vinger: ze leggen uit, ze illustreren, ze doceren en informeren.
Ik heb nog nooit zoiets gezien. Het was flitsend toneel, uitmuntend geacteerd en met zichtbaar plezier gespeeld: geestig, levendig en leerzaam, vol scènes die inzichtelijk maken welke bedrieglijke constructies de banken verzonnen en die plaatsvervangende gêne teweegbrengen over hoe makkelijk wij klanten ons laten bedonderen zodra er een pot goud in de verte gloort. Brecht zou jaloers zijn op dit stuk.
(De verleiders: door de bank genomen is overigens consequent uitverkocht. Wie zei daar dat mensen apathisch zijn, zich afkeren van ingewikkelde onderwerpen, en dat alles eindeloos versimpeld moet worden?)
Na afloop kwam ik overeind voor een daverend applaus. Dat lukte niet: in een verrassende epiloog legden de acteurs hun rol af en ontpopten zich als meedogende activisten. Ze vertelden dat het afgelopen jaar liefst 25 bankdirecteuren zichzelf van het leven hebben beroofd, een teken dat ook in die kringen het besef leeft dat ergens iets grondig is misgegaan. Ze presenteerden daarna hun burgerinitiatief OnsGeld, nu al ruim 100.000 maal getekend.
Deze acteurs deden het werk dat politici jarenlang hebben laten liggen. Het was een fantastische rolwisseling: een ware masterclass.
Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in Het Parool.
Reacties (15)
Mooi stuk!
Dit is geen column, dit is een reclame voor het toneelstuk wat geen toneelstuk is maar een masterclass. Voor bankdirecteuren blijkbaar.
Niets op tegen overigens :)
@Karin, ik was net zo onder de indruk van dat stuk als jij! Het zingt nog regelmatig door mijn hoofd, en ik ben er een paar dagen door uit evenwicht geweest.
Zuiver: nee, dat is het niet.
Ja het aantal personen die banden heeft met deze financiële maffia en zich om het leven bracht, al dan niet zelf, ligt vele malen hoger dan 25. Wordt (helaas) weinig aandacht aan besteed.
Wanneer op TV?
En dat burgerinitiatief, sympathiek natuurlijk. Maar hoeveel kans van slagen?
@5, er is ook een uitzending gemaakt over een deel hiervan: http://www.uitzendinggemist.net/aflevering/300257/De_Verleiding_Van_Het_Grote_Geld.html
Bovendien is er een miniserie voor tv gemaakt over de vastgoedfraude, gebaseerd op dezelfde achtergrond als het eerste stuk van deze acteurs. Wellicht dat er dus inderdaad een tv-bewerking kan komen. Ik hoop het.
En kans van slagen creeren we zelf. Hoe meer we ermee doen, hoe groter die kans wordt. Hoe meer we denken dat het toch niet zal helpen, hoe waarschijnlijker het is dat die voorspelling uitkomt.
Vandaag ook weer een prachtig optreden van Teeven:
http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/laatste-videos-nieuws/teeven-terugkeer-niet-gevoelig-er-niets-aan-de-hand
Een ware democratie komt hiermee officieel ten einde.
@7 Dat veronderstelt dat er vóór dit optreden van Teeven wel een ware democratie was, die nu, door dit optreden, ten einde is gekomen.
Dat lijkt me een overdreven dramatische voorstelling van zaken. We hebben in Nederland al twee eeuwen een getrapte democratie.
Feitelijk hebben we de volksvertegenwoordiging uitbesteed aan politieke partijen, die dat werk weer uitbesteden aan fracties. Dat is de hele 20e eeuw zo gegaan, dus je moet niet net gaan doen alsof het rouleren van Teeven door de VVD ineens maakt dat het volk minder inspraak heeft dan ze had; want dat is dus gewoon niet zo.
U had gewoon altijd al weinig directe inspraak op het reilen en zeilen van de Tweede Kamer.
@6:
Sorry, maar dat is wensdenken. Ik had al getekend, daar niet van, maar dat wil niet zeggen dat ik het een heel concreet voorstel vind. Het initiatief zal vast behandeld gaan worden, maar wat Den Haag ervan gaat maken daar heb ik gewoon weinig vertrouwen in.
@9, dat is helemaal geen wensdenken, maar simpele realiteit. Hoe meer mensen het initiatief ondersteunen en als uitgangspunt nemen voor een mogelijke nieuwe werkelijkheid (in dezelfde vorm of in een andere), des te groter de kans dat die er dingen veranderen. Hoe meer mensen vooraf denken dat het toch wel niks zal worden, hoe zekerder je weet dat het inderdaad niks wordt.
Daar is niks zweverigs of esotherisch of wensdenkends aan.
Ik vind het elke keer weer verbluffend hoe iets dat zo simpel is toch steeds gezien wordt als een onrealistische kijk op de zaken. Terwijl het niet meer is dan de Cruyfiaanse wijsheid ‘als je niet schiet ken je niet scoren’. Niks meer of minder dan dat.
@10:
Ik heb het ook helemaal niet over zweverig of “esoterisch” gehad.
En nogmaals, ik heb al ondertekend dus aan mij zal het niet liggen. Toch denk ik dat je een doldwaze optimist bent, laat het me dan zo formuleren, als je werkelijk denkt dat initiatief tot iets wezenlijks gaat leiden.
Laat varen alle hoop, gij die hier binnen treedt.
@11, dat is dus de doodsteek voor de samenleving, die passiviteit. Ik ben geen doldwaze optimist (en nee, echt een veel betere omschrijving vind ik dat eigenlijk niet.) Maar ik geloof in handelen, en niet te gauw opgeven.
En dat gaat dan niet alleen om tekenen. Het gaat ook om het delen van ideeen buiten zo’n petitie om, en het steunen ervan, het omzetten van je bankrekening weg bij de grootste banken, als het gesprek erover gaat met anderen opperen dat je wel mogelijkheden ziet ipv zeggen dat het toch niet gaat gebeuren of nog te onrealistisch is… Klokwerk had het wat dat betreft wel scherp gezien. Brand iets af en je krijgt veel plusjes. Probeer eens met iets anders te komen en iedereen ziet alleen beren op de weg. Gevolg? Dan blijft de status quo zoals ‘ie is. Je verwacht het niet!
En het is enerzijds dom en lui om te denken dat verandering makkelijk zou moeten zijn – dat je af kunt wachten tot er iemand een petitie in elkaar zet die exact omschrijft hoe het wel moet, en dat je dan even op de like-knop klikt, en dat dat alle morele inspanning is die je hoeft te doen voor een ander systeem. En dat het systeem vervolgens, poef, zo van de een op de andere dag verandert. Nee, dat kost inspanning.
Van de andere kant is het naief en dom om te denken dat het niks uitmaakt – de recente geschiedenis staat vol van de voorbeelden waar mensen wel degelijk wat bereikten. Niet makkelijk, maar wel beginnend met iets wat volkomen onmogelijk geacht werd (democratie in het algemeen, stemrecht voor vrouwen, afscheiding van India van hun koloniale bezetters, de val van de Berlijnse muur, en nog zo het eea.) Het kostte inspanning zelfs geweld en mensenlevens, maar het bleek uiteindelijk ook mogelijk om dingen te bereiken. Niet meteen het utopia waarin alles rozengeur en manenschijn is, veel van die zaken werken nog altijd in hoge mate door in de huidige samenleving, maar er zijn wel hele substantiele veranderingen doorgevoerd.
Tenzij je natuurlijk heel erg hecht aan een depressieve blik – dat je niet wilt kijken naar de verbeteringen, maar alleen wilt zien dat Rusland toch weer een bedreiging vormt en we bovendien onze eigen big brother al lang in huis hebben, de (arbeids)omstandigheden in India slecht zijn, vrouwen nog steeds slachtoffer zijn van seksueel geweld en achterstelling. Ja, als je het wilt ontkrachten kan dat best. Het heeft toch allemaal geen zin. Fuck, het hele leven heeft geen zin! Uiteindelijk explodeert / implodeert de zon (wat is het ook alweer) en is er van onze inspanningen niks over. Dus doe vooral niets!
@12: Joh, wat een drama. Je sleept er van alles bij, tot de Berlijnse Muur aan toe.
Maar daar gaat het nu helemaal niet om, het gaat hier om dat ene, vage burgerinitiatief. Dat het parlement oproept om:
Goedbedoelde sentimenten, geen erg concrete voorstellen. De Tweede Kamer zou “aan moeten dringen”? Bij wie? De opstellers hebben blijkbaar geen idee hoe je in Nederland een wet van de grond krijgt.
Iemand zal echt met iets beters moeten komen. Dit ding gaat in Den Haag aangeboden worden en daar linea recta de prullenbak in.
Da’s mooi, dat jeugdig optimisme. Hou dat vast maar pas op dat het niet met je aan de haal gaat. Ik zou zeggen: spendeer die energie alleen aan zaken met méér dan 1% kans op succes.
En verder: om te realiseren wat dit burgerinitiatief zou willen, nl. macht over het geld uit handen van de banken te nemen en bij een democratische overheid leggen is naar mijn inschatting méér nodig dan wat wetswijzigingen. Er zal een oorlog met die banken uitgevochten moeten worden. En noem me maar een pessimist en een cynicus en een passieve depressieveling, maar ik zie Mark Rutte c.s. toch echt niet voorop gaan in die strijd.
@13, het probleem van die depressieve passiviteit is veel groter dan dit initiatief.
Het is heel tekenend, vind ik, dat vrijwel elke poging om iets te veranderen wordt neergefakkeld in ‘jamaardatwerkttochnietdushetheeftookgeenzin’. Een groep wil het ABP aanzetten om niet in kolencentrales en olievelden te investeren: kan niet, wil niet, niet de taak van het ABP, etc. De PvdD wil zaken veranderen – kanniet, want ze zijn een oneissuepartij en ze hebben nog geen perfect alternatief. Idem voor de SP trouwens.
Mensen willen het economische systeem ter discussie stellen: kan niet, want dat kunnen we niet veranderen.
Iemand wil een fairphone bouwen om tegenwicht te bieden aan de omstandigheden die Apple creeert? Hypocriet, want het is nog niet perfect. (Actueel met de documentaire die Zembla een paar dagen terug uitzond.) Geld aan een goed doel geven? Het blijft toch aan de strijkstok hangen. Biologische producten kopen? Heeft toch geen zin…
Welke poging er ook gedaan wordt om dingen te veranderen, ter discussie te stellen of voor het voetlicht te brengen… mensen die in principe vinden dat de huidige situatie onwenselijk is beginnen toch met te verklaren waarom het niet zal werken.
En vervolgens is dat voor de mensen die bedreigd zouden worden door de verandering natuurlijk wel makkelijk – zij hoeven immers alleen maar al die bezwaren nog eens te herhalen.
Als dit nou het enige was zou ik zeggen, ok, ik ga wat offtopic. Maar het komt bij vrijwel elk onderwerp weer terug, steeds weer. Men zegt ontevreden te zijn over hoe dingen nu gaan, maar open staan voor verandering: no way. Dat is iets dat dit specifieke initiatief ver overstijgt.
Ik voeg het stukje over ‘van het gas af’ van vandaag ook maar even toe.
“Het is ondoenlijk om dit in zijn geheel af te schrijven en een compleet nieuwe er voor in de plaats te stellen. Natuurlijk kun je als individu een afwijkende keuze maken. Als collectief hebben wij deze keuze niet.”
De terechte weerlegging:
“Als veel individuen zo’n keuze maken, dan heb je volgens mij toch iets dat verdacht veel op een collectief lijkt.”
Maar je ziet dat passieve kanniet steeds weer opduiken.
En of dat binnen die 1% kans op succes valt? Het is maar net wat je als maatstaf neemt voor succes. Als je pas van succes spreekt als we als land vrijwel geen gas gebruiken, dan haal je de 1% vermoedelijk niet. Maar als je je eigen gedrag als eigen succes ziet, dan is Krispijn in elk geval succesvol in het veranderen van zijn eigen gedrag en situatie.