ACHTERGROND - Er zitten grote gaten in de Nederlandse regels rondom de partijfinanciering. Zo wordt corruptie wel heel gemakkelijk.
Afgelopen week publiceerde Vrij Nederland een lijst met politieke corruptiezaken. Helaas is dit maar een deel van een veel groter probleem. Het probleem is niet alleen dat er politici zijn die doen wat niet mag. Het probleem is ook dat er gewoon heel veel mag. Het goede nieuws is: wat er mag dat beslist u uiteindelijk, de kiezer. Een nieuw wetsvoorstel over partijfinanciering staat momenteel online, ter inzage voor iedereen.
Wat mag er dan allemaal? Neem nu de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen. Bij die campagne mag elke organisatie en elk bedrijf anoniem ongelimiteerd geld geven aan een lokale partij. Reken maar dat donateurs daar gunsten voor terugkrijgen. Van een lokale partij, maar misschien ook landelijk. Via een lokale afdeling kun je immers de kas van een landelijke partij onbegrensd spekken. In Nederland mag dat allemaal. Niemand die het te weten komt.
Vriendenprijsje
‘Stem Limburgs! Frans Weekers,’ aldus een 35 meter hoge reclamezuil langs de A73 bij Roermond in de weken voor de laatste Tweede Kamerverkiezingen. Toenmalig staatssecretaris Weekers (VVD) zei niet te weten wie dit betaalde. Het bleek partijgenoot Jos van Rey te zijn, momenteel verdacht van corruptie en verkiezingsfraude. De directeur van de eigenaar van de zuil is een voor corruptie veroordeelde ex-ambtenaar. Van Rey betaalde een vriendenprijsje. Gewoon, omdat het kan.
Ook dit is namelijk toegestaan. Wel moet van elke donatie aan een landelijke partij vanaf €4.500 de naam en vestigingsplaats worden gepubliceerd van de persoon, de organisatie of het bedrijf waarvan de gift afkomstig is. Maar er is geen maximum aantal giften per donateur. Zorgwekkend is dat er ook geen onafhankelijk toezicht op is. Verder is de maximale sanctie op overtreding slechts €25.000. Op te leggen door de minister van Binnenlandse Zaken. Die zelf ook weer lid is van een partij.
Bovendien kunnen landelijke partijen deze wettelijke publicatieplicht omzeilen door donateurs aan lokale partijafdelingen te laten betalen. Nieuwe wetgeving is bijna klaar, maar momenteel gelden nauwelijks regels over lokale giften. Riskant, want burgers en ondernemers zijn afhankelijk van lokale politici voor vergunningen. De Raad van Europa en Transparency International bekritiseren regelmatig onze gebrekkige wetgeving over lobbypraktijken en partijfinanciën.
Schandalen
Giften aan partijen komen bovenop rijkssubsidie. Zo ontvangt de VVD jaarlijks ongeveer 3,5 miljoen euro belastinggeld. Daarnaast haalde de VVD zo’n 1,2 miljoen aan donaties op voor de campagne van 2010 en 2,5 miljoen in 2012. Bij PvdA en CDA liggen deze bedragen bijna even hoog. De herkomst van die giften is onbekend: namen van donerende organisaties en bedrijven zijn nauwelijks te achterhalen, want destijds gold de huidige regelgeving nog niet.
Schandalen rondom partijfinanciering zijn in Nederland dan ook nauwelijks voorgekomen. Immers, waar geen regels zijn kunnen ze ook niet worden overtreden. In Duitsland daarentegen sneuvelde 15 jaar geleden al de carrière van Helmut Kohl vanwege overtreding van partijfinancieringsregels. Kohl was destijds net afgetreden na zestien jaar premierschap. Als een partij dezelfde praktijken hier in Nederland had gebezigd, had er geen haan naar gekraaid.
Andere landen kennen zulke schandalen ook. Voorbeelden zijn Frankrijk en Italië. In Frankrijk kwamen zelfs presidenten als Chirac en Sarkozy in de problemen vanwege illegale campagnegelden. In Italië waren de onthullingen begin jaren negentig zo gênant dat niemand zich meer wilde associëren met de twee grootste partijen in het land, de Christendemocraten en de Socialisten. Beide verdwenen van het politieke toneel; veel partijleden belandden in de cel.
‘Anti-PVV-wet’
In Nederland is het vooral de PVV die toezicht onnodig vindt. De huidige wet is door die partij weggezet als een ‘anti-PVV-wet’. De PVV is de enige grote partij die geen subsidie toucheert. Tot 1 mei hoefde de partij om die reden vrijwel niets te melden over waar zij haar geld vandaan haalt. De schimmigheid rond de gulle gaven aan de PVV was de andere partijen een doorn in het oog. Dat lijkt ook de reden dat die partijen de partijfinanciering opeens op de schop namen.
De vorige keer dat de discussie over partijfinanciering fel oplaaide was in een vergelijkbare situatie, in 2002. Ook toen was er een outsider, de Lijst Pim Fortuyn (LPF), die forse anonieme donaties ontving. Snel verdubbelden andere partijen de subsidies aan zichzelf. Toch had de LPF in de campagne van 2003 méér te besteden dan alle andere partijen – dankzij anonieme giften. Prompt kondigde vicepremier Johan Remkes (VVD) een nieuw wetsvoorstel aan.
Van dat voorstel werd jarenlang weinig meer vernomen. De LPF verdween, en daarmee ook de drang bij andere partijen om inzage te geven in hun financiën. Maar zodra de Groep-Wilders – later omgedoopt tot PVV – op het toneel verscheen was die drang helemaal terug. De andere partijen verhoogden opnieuw hun eigen subsidies en vroegen weer om scherpere regels voor private financiering. Want waar haalde de PVV haar geld vandaan? Nog steeds is dat geheim.
Het dwarsliggen gaat de PVV namelijk goed af. Rutte-I kwam zijn gedoogpartner te hulp: als hun ‘veiligheid’ in het geding is mogen donateurs anoniem blijven. Toenmalig PVV-Kamerlid Hero Brinkman had eerder doodleuk aangekondigd dat hij zulke gaten in de wet zou gaan misbruiken: ‘Via mazen in de wet zullen we de gekozen anonimiteit van Henk en Ingrid beschermen.’ Dat hoeft nu niet eens, omdat er al een gat in de wet zit: gewoon lokaal laten betalen, niemand die het ziet.
Dus wie betaalt de campagne in uw gemeente? In ruil waarvoor? Het wordt tijd voor meer openheid.
Mijn dank gaat uit naar Dr. Laurens Dragstra, Prof. Petr Kopecký, Dr. Paul Lucardie, Prof. Remco Nehmelman en Dr. Philip van Praag voor hun nuttige opmerkingen bij het schrijven van dit stuk.
Reacties (12)
Volgens mij heeft de pvv geen lokale afdelingen.
ALs mensen dit relevant vinden dan stemmen ze gewoon op een partij die haar ontvangen giften openbaart. Vinden ze dit niet relevant dan stemmen ze lekker op partijen die het geheim houden. Hier is geen wetgeving voor nodig. Wetgeving staat juist de keuzevrijheid in de weg.
De staatssubsidies aan partijen zijn wel belachelijk in het voordeel van de zittende partijen. Gelijk afschaffen.
@2: Er zijn ook nog mensen die niet op een partij hebben gestemd maar er wel belang bij hebben om te weten hoe zo’n partij gefinancierd wordt.
Die transparantie is geen leuk “gebbetje” voor de kiezer, maar noodzakelijk voor het goed functioneren van een democratie.
Ben altijd wel benieuwd wat de gemiddelde pvvert vindt van een partij die (in het geheim) grotendeels wordt gefinancierd door (pak hem beet) de Koning van Marokko of de Sultan van Oman.
Dan stem je toch gewoon niet op die partij?
Of financiering van een partij door een projectontwikkelaar, of ander soort crimineel.
Je hoeft niet op ze te stemmen…
@2 ‘Hier is geen wetgeving voor nodig. Wetgeving staat juist de keuzevrijheid in de weg.’
Tja. zo gaat het wel een beetje met wetgeving. Zo staan de beknellende maximum snelheid, het verbod op kinderporno en de wapenwet allemaal keuzevrijheid in de weg.
@5 Wat een onzinnige vergelijking.
@3 Dan moeten kiezers die transparantie afdwingen. Ik vind dat je zo min mogelijk eisen moet stellen aan de samenstelling of organisatie van partijen. Zulke eisen zullen namelijk voornamelijk in het voordeel van de status quo zijn.
Daarnaast kun je anonieme donatie ook als een bescherming zien voor partijen met ‘sociaal onwenselijke’ standpunten. Verkettering van communisten, libertariërs anarchisten etc kan een drempel zijn om zo’n partij te steunen.
Heb je nog het privacy aspect. Altijd wordt er hoog opgegeven dat je privé zaken niet zomaar in het openbaar worden gegooid. Maar als je doneert aan een partij zou je opeens met naam en toenaam op een lijst moeten komen. Je stemt ook niet voor niets anoniem, hetzelfde zou je van donaties kunnen zeggen.
@6 Het gaat hier niet over de jaarlijkse contributie van een paar tientjes, hè. Bij hele grote giften aan een partij neem je wat mij betreft deel aan het publieke discours.
@6 joh. licht toe. want nu roep je maar iets. wat is er onzinnig aan.
@6
Je hebt wel een punt (ik denk ook aan de “pedopartij”), maar de financiële steun die een partij ontvangt zou m.i. in verhouding moeten staan tot de steun die de partij geniet qua aantal leden. Een vaste contributie zou dus anoniem moeten kunnen (@7), maar als daar drastisch van afgewerken wordt mag dat best verantwoord worden. Ik vind het in principe namelijk niet democratisch als iemand die toevallig veel geld heeft daardoor een onevenredige invloed heeft op de verkiezingen.
@6:
Het was een onzinnige stelling. Dat toont de vergelijking aan.
Er ligt nu wetgeving te wachten, die de kiezers af hebben gedwongen. Waarom ben je daar tegen dan?
Verkettering van rechts is net zo gevaarlijk, zoals de geschiedenis bewijst. Volgens mij eis je alleen maar vrijheid voor rechts op, of zo leest deze bijdrage van je in elk geval.
Niet voor die partijen, want hun standpunten zijn genoegzaam bekend. Het gaat om de bescherming van mensen, die niet openlijk geassocieerd willen worden met de standpunten van die partij. En btw: die standpunten zijn sociaal onwenselijk, omdat de overgrote meerderheid van de mensen niets van die standpunten moet hebben.
@2:
De staatssubsidies worden geven aan alle zittende partijen, die hun financiën op orde hebben, om corruptie te voorkomen. Wiens brood men eet diens woord men spreekt. Wie geen openbaarheid geeft, wordt waarschijnlijk door criminelen gesponsord, en zal die criminelen ter wille moeten zijn, als er geregeerd wordt. Voor wat hoort wat immers. De kiezers wilden daar van af, en daarom hebben we dat geregeld.
@mbmb: Ben altijd wel benieuwd wat de gemiddelde pvvert vindt van een partij die (in het geheim) grotendeels wordt gefinancierd door (pak hem beet) de Koning van Marokko of de Sultan van Oman.”
Als het dan toch moet (geheime) buitenlandse financiering dan geef ik sterk de voorkeur aan financiering uit Israël en niet uit Marokko of Oman.
Ik zie het al een tegenwicht voor alle financiële middelen die Moskeeën krijgen van bijvoorbeeld Saudische partijen.
@mbmb “Of financiering van een partij door een projectontwikkelaar, of ander soort crimineel.”
Niemand is blij met schandalen en misstanden die aan het licht komen. Punt is: wil een partij effectief kunnen functioneren dan moeten er voldoende financiële middelen zijn.
Geert WIlders draagt de boodschap op zodanige constante manier uit dat ik geen reden zie om het vertrouwen op te zeggen. Zelfs al is transparante financiering niet een kernpunt van de PVV.