Licht ins dunkel bringen

ELDERS - Edward Snowden heeft naast de omvangrijke spionage van de Amerikaanse NSA ook de bescherming van klokkenluiders weer op de agenda gezet. Bijvoorbeeld in Duitsland.

De nieuwe Duitse regering van CDU/CSU en SPD zal -al dan niet in samenwerking met andere landen- nog een adequaat antwoord moeten vinden op de intensieve Amerikaanse afluisterpraktijken zoals die onthuld zijn door Edward Snowden. De kans dat de klokkenluider zelf naar Berlijn komt lijkt niet groot, al houdt de roep om hem asiel te verlenen aan.

Maar Snowden heeft in Duitsland ook de belangstelling voor de positie van klokkenluiders in het land zelf aangewakkerd. Met een voor de tijd van het jaar passende leuze, Licht ins dunkel bringen, presenteert het Whistleblower-Netzwerk een virtuele tentoonstelling van klokkenluiders die door de onthulling van corrupte praktijken in grote problemen zijn gekomen.

Deze zomer kwam Gustl Mollath vrij uit een psychiatrische inrichting waar hij opgesloten zat nadat hij onregelmatigheden bij de bank waar zijn vrouw werkte openbaar had gemaakt. Rechters en psychiaters die zijn onthulling niet geloofden en in de context plaatsten van zijn echtscheidingsperikelen verklaarden hem paranoïde en sloten hem als gevaar voor de samenleving op. Mollath blijkt niet de enige die dit overkwam. Ook bij belastinginspecteur Rudolf Schmenger uit Frankfurt werd door een psychiater een onomkeerbare “paranoid-querulatorische Entwicklung” geconstateerd nadat hij de vinger had gelegd op belastingontduiking bij grote banken in zijn stad die door de politiek werd gedekt.

Een ander bekend geval betreft Brigitte Heinsch, de verpleegster die het niet kon aanzien dat mensen in het verpleeghuis waar ze werkte tot in de middag in bed en in hun urine moesten blijven liggen bij gebrek aan personeel. Zij werd ontslagen maar voerde een lange rechtszaak tot aan het Europese Hof in Straatsburg en schikte uiteindelijk met haar werkgever voor 90.000 euro.

Duitsland heeft geen wettelijke bescherming van klokkenluiders. Uit een onlangs gepubliceerd rapport van Transparency International blijkt dat Groot-Brittanië, Luxemburg, Roemenië en Slovenië de meest vooruitstrevende wetgeving hebben voor klokkenluiders. In veel landen is de bescherming onvoldoende en in sommige landen helemaal niet aanwezig. Duitsland blijft achter met een beperkt aantal regels in het arbeidsrecht, zonder expliciete erkenning van de rol van een klokkenluider. Er is zelfs geen Duits woord voor whistle-blower (wat wel grappig is in het licht van de claim van de nieuwe regering dat het Duits in Europa als officiële taal naast Engels en Frans gelijke behandeling verdient). Eigenlijk bestaat de klokkenluider in Duitsland niet. En dus kan er, zo laat Whistleblower-Netzwerk zien alles met hem/haar gedaan worden: wegpesten, niet bevorderen, ontslaan en zelfs opnemen in een psychiatrische inrichting.

Het Europees Parlement heeft in oktober een resolutie aangenomen waarin een betere bescherming van klokkenluiders in Europa wordt bepleit. Ook het Duitse parlementslid namens de CSU, Markus Ferber heeft zich hierbij aangesloten. Dat zou de verwachting kunnen wekken dat het onderwerp ook op de agenda van de nieuwe regering, waar zijn partij aan deelneemt,  een plek krijgt. Maar wat krijgt de prioriteit? De diplomatieke afhandeling van de schade die de onthullingen van Snowden hebben veroorzaakt of de bescherming van klokkenluiders die ook in de toekomst nieuwe affaires aan het licht kunnen brengen?