Homohuwelijk en oude geschiedenis

Alleen, niet elk argument voor het homohuwelijk vind ik even sterk. Als ik historicus stoor ik me zelfs – nou ja, een klein beetje dan – aan één argument, dat wel wordt gebruikt om christelijke oppositie tegen de openstelling van het huwelijk te ontkrachten: “Als God liefde is, kan Hij er toch niet tegen zijn dat mensen van elkaar houden?”

De aanname is dat liefde een seksuele component heeft, en dat is natuurlijk ook zo. Alleen: het is niet wat er in de Bijbel mee wordt bedoeld. Het woord “liefde” wordt, als we de zogeheten deuterocanonieke boeken meetellen, 264 keer gebruikt in 245 verzen. Bijna al die passages hebben betrekking op het Verbond.

Het Verbond is dat wat joden tot joden maakt. Ze zijn het uitverkoren volk – niet doordat ze zo verdienstelijk waren, maar doordat God sympathie voor de joden had opgevat. Door deze gunst maakte elke jood, zoals men het destijds verwoordde, ‘deel uit van de wereld die nog zou komen.’ Om deze toezegging te bekrachtigen, had God de joden de Tora geschonken: een Hebreeuws woord dat vaak wordt vertaald als “wet” maar in feite zoiets betekent als “onderricht in de goede levenswijze”. Van de uitverkoren joden werd verwacht dat ze op deze genade reageerden door die levenswijze zo goed mogelijk te volgen.

Gelukkig wist God dat dit niet altijd even eenvoudig was. Hij hielp Zijn uitverkorenen dus door van tijd tot tijd degenen te straffen die wel érg ver waren afgedwaald, en degenen te belonen die zich er wél aan hielden. Mocht iemand zelf in de gaten hebben dat hij tekortschoot, dan bood God hem de mogelijkheid om zich met Hem te verzoenen: de berouwvolle zondaar kon offers brengen of goede daden verrichten.

Vrijwel elke keer dat de Bijbel gewag maakt van Gods liefde, is het in de context van het Verbond. Wie er trouw aan is, ondervindt Gods liefde tot in het duizendste geslacht (Ex. 20.6); Gods liefde toont zich doordat Hij zich houdt aan Zijn beloften (Dt. 4.31); Gods liefde geldt uitsluitend Zijn uitverkoren joden (Dt. 10.15); liefde is de weg naar God voor wie Zijn verbond wil onderhouden (Ps. 25.10); Gods liefde en het Verbond zijn eeuwiger dan de bergen (Jes. 54.10).

Ook in het Nieuwe Testament zijn passages waarin liefde en het Verbond in één adem worden genoemd, zoals Rom. 13.10, maar het accent is verschoven. God heeft een handreiking gedaan – de Tora – waarin zelfs regels zijn opgenomen waarmee een zondaar met God in het reine kan komen, en alsof dat nog niet genoeg was, heeft God ook Zijn zoon gestuurd. Christus maakt daarmee deel uit van de Verbondsleer – aangeduid als het Nieuwe Verbond – waarin de liefde van God voor de uitverkorenen, en hun wederliefde voor God, loopt via Christus.

Liefde van/tot God is in de Bijbel een omschrijving van de Verbondsrelatie. Dit is de conclusie n.a.v. 264 vermeldingen van het woord “liefde”. Ik heb niet gecontroleerd aan de hand van werkwoorden als “beminnen”, “liefhebben” en heb sowieso alleen gekeken in het Nederlands. (Hé, dit is een stukje op een blog, geen dissertatie ter verwerving van een doctoraat in de godgeleerdheid.) Ik vermoed dat het beeld bij het gebruik van andere zoektermen niet anders wordt, al wil ik niet categorisch uitsluiten dat een van de werkwoorden waarmee “liefhebben” wordt aangeduid in combinatie met een van de woorden waarmee God wordt aangeduid, een vers oplevert dat kan worden uitgelegd als een toestemming te genieten van elkaars lichaam. Seks is zeker kosjer, en ik heb er bij een andere gelegenheid al eens over geschreven dat het christendom er lange tijd ook geen moeite mee heeft gehad. Seksualiteit is domweg geen issue in de Bijbel.

Wat in de Bijbel wel belangrijk is, is sociale gerechtigheid, waarover ik ook al eens heb geschreven. Verder heeft de Bijbel het ontzettend vaak over cultische zuiverheid. De omgang met voedsel is eveneens belangrijk. En wat superbelangrijk is: het juiste gebed. Het Nieuwe Testament kent vier werkwoorden voor “liefhebben”, maar acht voor “bidden”. Simpel gezegd: de Bijbel drukt een waardenpatroon uit dat misschien niet haaks staat op het onze, maar toch wel redelijk scheef.

En dit, zo wil ik als historicus nog even zeggen, is met alle antieke teksten het geval. Ze sluiten slecht aan op onze ervaringswereld en missen daardoor actualiteit. Ik heb er een lief ding voor over als we verlost zouden raken van de mensen die zo nodig relevantie claimen voor de oude wereld. Je kunt alleen bewijzen dat de Oudheid actualiteit heeft door óf continuïteiten te bewijzen (wij zijn hetzelfde, wij hebben iets overgenomen) óf de cultuur van toen met de onze te contrasteren (wij zijn anders, de vergelijking met een andere wereld leert de betrekkelijkheid van ons eigen gelijk).

Beide benaderingen zijn door geschiedtheoretici zó geproblematiseerd dat we beter geen relevantie kunnen claimen voor de oude wereld, al is die er incidenteel best wel. Maar het is beter gewoon van de oude wereld te genieten, zoals je ook mag genieten van een concert, een boswandeling of een computerspel. Of seks.