‘Privacy is een spannend onderwerp’

INTERVIEW - Op Sargasso besteden we regelmatig aandacht aan hoe onze privacy gevaar loopt in de digitale samenleving. Filmmaker Peter Vlemmix wilde voor een veel groter publiek duidelijk maken hoe onze privacy vrijwel dagelijks geschonden wordt. Daarom maakte hij de film Panopticon, die deze maand zijn online première beleeft. 

In de achttiende eeuw ontwierp de Engelse filosoof Jeremy Bentham een gebouw voor instituties waar de bewoners continu in de gaten gehouden konden worden, zonder dat ze wisten wanneer. Hij noemde het Panopticon, het alziende oog. Bewoners van zulke instituties zouden nul privacy hebben.

Filmmaker Peter Vlemmix zag in onze huidige digitale samenleving steeds meer parallellen met Benthams Panopticon. De technologische ontwikkelingen van de laatste decennia maken het voor overheden, bedrijven en kwaadwillende individuen mogelijk onze privacy in grote mate te schenden. In een documentaire van één uur laat Vlemmix zien op wat voor manieren overheden en bedrijven ons persoonlijk leven binnen kunnen dringen en bespreekt hij met onder andere internetjournalist Alexander Klöpping en advocate Inez Weski wat dat voor onze privacy betekent.

‘Als je in Nederland naar de psychiater gaat, wordt dat vastgelegd in een DBC (Diagnose Behandeling Combinatie, red.) en wordt dat gedeeld met je zorgverzekeraar. Die kan dus herleiden waar jij voor bij de psychiater bent geweest. Dat vond ik heel raar,’ zegt Vlemmix aan het begin van ons gesprek in café Olivier in Utrecht. ‘Net als dat enorme netwerk van camera’s dat overal hangt. Ik vond dat interessant en wilde dat uitzoeken. Dus ben ik met een aantal mensen die ik ken om tafel gaan zitten om deze documentaire te maken.’

Je hebt een spannende trailer gemaakt voor de film.

‘Ja, want privacy is een spannend onderwerp.’

Waarom?

‘Er gebeurt zoveel op het gebied van privacy. Een bedrijf als Google houdt al je zoekresultaten bij. Overal hangen camera’s. De Nederlandse overheid kan in real time al het autoverkeer in Nederland zien.’

En? Als ik niets misdaan heb, kijken ze daar toch niet naar? Of is dat naïef van mij?

‘Ja, dat is naïef. Ik denk niet per se dat er kwade genieën zijn die iets met jouw persoonlijke informatie willen, maar voor autoriteiten is het heel makkelijk om te weten wat je op elk willekeurig moment aan het doen bent, en met wie. Ons hele openbare leven wordt in databases vastgelegd, zodat het jaren later nog terug te zoeken is wat je op welk moment aan het doen was. Dat is hoe onze samenleving nu is ingericht. We zijn een maatschappij geworden waarin we elk risico willen uitsluiten. Maar dat legt ongelooflijk veel druk op mensen, die stukje bij beetje hun gevoel van vrijheid kwijtraken.’

Ik denk aan de woorden van Vlemmix. Voor dit interview ben ik met de fiets naar station Amsterdam Amstel gereden, waar ik mijn persoonlijke OV-chipkaart oplaadde. Ik heb daar ingecheckt, uitgecheckt in Utrecht en ben toen door Hoog Catharijne naar café Olivier gelopen. Grote kans dat ik door meerdere camera’s ben vastgelegd op mijn reis. Dat is opmerkelijk, maar het doet me vrij weinig. Ik voel me niet echt in mijn vrijheid beperkt. Bovendien, ik heb toch niets te verbergen?

‘Ja, dat zeggen de meeste mensen. Voor mijn film vroeg ik op straat mensen naar hun privacy. Ze zeiden dan vaak “Ik heb toch niets te verbergen?” Maar als je dan even doorvraagt, denken ze er toch anders over. Ik vroeg bijvoorbeeld: “Heb jij gordijnen voor je ramen hangen?” De meeste mensen hebben die natuurlijk wel. “Maar ik wil niet dat mensen me lichamelijk kunnen bespieden,” zeiden ze dan. Maar ik heb liever ook niet dat mensen kunnen meekijken met wat ik lees, met wat ik bespreek met vrienden en wat ik soms denk,’ zegt Vlemmix.

Het lijkt erop dat burger en overheid tegenover elkaar staan in je film.

‘De burger heeft natuurlijk altijd een bepaalde rol tot de overheid en in het geval van privacy is die duidelijk van ondergeschikte. De burger wordt steeds transparanter, maar de overheid is dat lang niet altijd. Kijk maar naar hoe de Wob (Wet openbaar bestuur, red.) werkt. Het gevoel dat ik al had, maar dat bevestigd is tijdens het maken van deze film, is dat wij Nederlanders heel laks zijn als het om privacy gaat. En vooral de overheid is laks met de privacy van haar burgers. In Duitsland bijvoorbeeld is privacy een veel groter issue. Het leeft er veel meer dan hier, onder de bevolking en in de overheid.’

Panopticon de Film wordt online vrijgegeven. Na de première is iedereen vrij het te delen en op zijn eigen manier te gebruiken.

Waarom heb je voor deze verschijningsvorm gekozen?

‘Ten eerste wilden we niet wachten tot we genoeg financiering hadden geregeld om de film groots te lanceren. Daar kunnen jaren overheen gaan en dit verhaal moet nu verteld worden. Ten tweede wil ik dat de film door een zo groot mogelijk publiek gezien wordt. Mensen mogen het gebruiken zoals ze het willen, omdat ik wil dat privacy een thema wordt waar we over nadenken en discussiëren. Privacy moet niet langer het ondergeschoven kindje zijn.’

Panopticon de Film gaat op 25 oktober om 20.00u in première op het blog van de makers. Kijk nu vast naar de trailer van Panopticon de Film. 

En lees hier alles wat Sargasso ooit over privacy publiceerde.

Beeld: Een plattegrond van Benthams Panopticon – Wikimedia Commons.