Winst oliemaatschappijen afromen?

Het zijn gouden tijden voor de grote oliemajors nu olie record na record verbreekt. Ons eigen Shell boekte vorig jaar 19 miljard euro winst. In vergelijking met 2002 en de periode daarvoor is dat maar liefst een verdubbeling van de inkomstenstroom. We zien dit over de gehele linie voorkomen, de grootste oliemajor uit het westen, ExxonMobil, zag haar winst net als Shell verdubbelen van 20 naar 40 miljard dollar sinds 2003. Dat roept de vraag op of dergelijke gigantische inkomsten wel zinvol besteed worden? Oliemaatschappijen hebben meer verantwoordelijkheden dan alleen de winst van hun aandeelhouders. Zijn ze wel goed bezig voor de voorziening van (steeds schonere) energie voor de samenleving?

Het onderwerp is des te interessanter omdat het een van de hoofdpunten zal worden in de Presidentsverkiezingen van de VS in het najaar. In de Verenigde Staten hebben vooral de Democraten weinig vertrouwen in de wereld van big oil. Barack Obama en Hillary Clinton zien een ‘windfall profits tax’ wel zitten. Zo stelt Obama voor om alle inkomsten van in de Verenide Staten geproduceerde olie boven de 80 dollar per vat af te romen en te parkeren in een speciaal energieinvesteringsfonds. Na het doorploeteren van de financiën van ExxonMobil lijkt dat op het eerste gezicht een uitstekend idee. De oliemajor geeft het grootste deel van haar extra winst terug aan de aandeelhouders. Maar liefst 32 miljard dollar werd gespendeerd in 2007 aan het terugkopen van aandelen tegenover 6 miljard in 2003. Geld dat in de huidige tijd besteed zou moeten worden in de energievoorziening zelf. Zo waarschuwt de energiewaakhond van de OESO, het Internationaal Energie Agentschap al jaren voor het gebrek aan investeringen in de energiesector waardoor de ‘wielen onder ons energiesysteem mogelijk wegvallen’.

Tot mijn grote verbazing kreeg ik vannacht echter een mailtje met de dikgedrukte kop ’the 1980 windfall profit tax ”made the united states more depedent upon foreign oil”. Toegezonden vanuit het kantoor van het republikeinse congreslid Roscoe Bartlett. In de bijlage van de e-mail een 80 pagina dik rapport uit 2006 met de conclusie dat een ‘windfall profit tax’ een bijzonder slecht idee is. Het zou er alleen maar voor zorgen dat de binnenlandse productie van de VS fors daalt. Amerika zou nog afhankelijker worden van buitenlandse import van olie. Bovendien suggereren de auteurs dat de staatsinkomsten afkomstig van de binnenlandse productie zover afnemen dat de beoogde inkomsten van de ‘windfall profit tax’ bijna gecompenseerd worden. Het bewijs? Dat wordt volledig gehaald uit een analyse van de ‘windfall profit tax’ die tijdens de Reagan jaren van 1980 tot en met 1988 was ingesteld. Flinterdun bewijs omdat de situatie in de oliemarkt nu in geen verhouding staat tot de jaren ’80. De buitenlandse import kan nauwelijks toenemen wegens de krapte op de oliemarkt. Ook zal bij een voorgestelde afroming boven de 80 dollar per vat de binnenlandse productie nagenoeg niet afgeremd worden. De economische prikkels voor extra oliewinning worden namelijk niet weggehaald want zo goed als elke oliebron in de Verenigde Staten is winbaar bij een olieprijs van 50-60 dollar per vat. Niettemin wordt het rapport prominent gebruikt op Republikeinse websites om de democraten aan te vechten. Een gevecht dat in het najaar zal opzwellen naar mijn verwachting. Het zal mij dan ook benieuwen wanneer vooraanstaande Amerikaanse economen dit onderwerp op gaan pikken. Momenteel maken ze al gehakt van het voorstel van McCain en Clinton om de accijnzen op benzine in de VS tijdens het zomerseizoen tijdelijk te verlichten, de zogeheten ‘gas tax holiday’.

Wellicht dat de aankomende Amerikaanse discussie ons in Nederland ook aan het denken zet. Is het investeringsgedrag van ons eigen shell wel zo gezond? In tegenstelling tot de Amerikaanse oliemajors spendeert shell gelukkig het overgrote deel van haar extra inkomsten in onderzoek en ontwikkeling van nieuwe energiebronnen. De aandeelhouders worden nauwelijks extra gespekt als we kijken naar het patroon van winstuitkering en het terugkopen van aandelen. Dat is vrij stabiel gebleven ondanks de verdubbeling van de winst. Punt van discussie blijft in mijn ogen wel of Shell zoveel moet blijven investeringen in vooral nieuwe fossiele bronnen. De miljardeninvesteringen van Shell in onconventionele olie waaronder de Canadese teerzanden en Amerikaanse olieschalies zijn in het kader van klimaatbeleid niet gezond te noemen. Bovendien leveren deze onconventionele bronnen maar weinig extra olie op. Leuk voor shell, maar niet voor het oplossen van de energieproblemen in de wereld.