Vergeet de financiële crisis, de landbouwcrisis is veel ernstiger

Wist je dat 25 miljoen gezinnen wereldwijd primair afhankelijk zijn van koffie? Daar bedoel ik niet mee dat ze zonder hun dagelijkse bakkie pleur niet wakker worden, maar dat hun leven afhangt van de productie en verwerking van koffie. Koffie is een zogenaamde ‘tropical commodity’ net zoals katoen, suiker, cacao, palmolie en soja. Deze landbouwsectoren zijn gigantisch: in het totaal zijn wereldwijd honderden miljoenen mensen (vooral rond de evenaar) en zelfs hele economieën afhankelijk van de handel hierin. Gezien de schaal is het zorgwekkend dat landbouw misschien wel de meest niet-duurzame activiteit is. Ze zorgt voor enorme uitstoot van broeikasgassen, zoetwatergebruik, verlies aan biodiversiteit, ontbossing en slavernij.

Nu kun je je schouders ophalen en denken dat het wél mensen van werk en eten voorziet. De keerzijde daarvan is alleen dat de wereldpopulatie daardoor ook sterk stijgt. De voedselproductie moet worden verdubbeld maar het huidige systeem maakt onze aarde kapot. Deze sector structureel veranderen is de grootste uitdaging van de toekomst, aldus Lucas Simons tijdens de tweede bijeenkomst People, Planet, Profit en Principles.

People

Niet-duurzame activiteiten hebben vaak vergaande en onvoorziene consequenties, niet alleen voor de natuur maar ook voor mensen. Zo leidt klimaatverandering tot migratie en urbanisatie; zo’n 1 miljard mensen op aarde zijn constant aan het migreren. Dr. Anja Mihr houdt zich bezig met de vraag wie de rechten van deze mensen beschermt. In principe zijn er na de Tweede Wereldoorlog voldoende verdragen, declaraties en wetten opgesteld voor de mensenrechten, maar de implementatie ervan wil nog wel eens mis gaan. Zij ziet dan ook dat er herstructurering van macht en uitvoering nodig is, zeker in tijden van imminente dreigingen zoals klimaatsverandering.

In de praktijk is dit al gaande, bijvoorbeeld in Mumbai. Een derde van deze megastad, die ontstond door migratie, staat niet langer onder controle van lokale autoriteiten. Je zou kunnen verwachten dat het een verwaarloosd gebied is, gedomineerd door criminaliteit, maar het is verre van een conflictzone. Ondanks de verschillende etnische en religieuze achtergronden van de bevolking kwalificeert deze samenleving zich als een democratie. De mensen hebben, met hulp van onafhankelijk organisaties, zichzelf georganiseerd. Deze bottom-up benadering, zonder interventies van de overheid, zie je steeds vaker.

Bedrijven als katalysator

Dr. Tom Rodrigues liet zien dat maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) zeer succesvol kan zijn mits je aan twee voorwaarden voldoet. Vroeger waren duurzaamheid en MVO voor de elite, en als je ze benaderbaar wilt maken voor het grote publiek moet je de juiste taal spreken. En niks spreekt zo aan als geld. Door duurzaamheid vanuit een economisch in plaats van een ideologisch perspectief te benaderen krijg je de massa mee. De tweede voorwaarde is dat je creatief moet zijn in duurzame initiatieven en dat deze zich vaak aan de onderkant van de economie afspelen. Zelf zette Rodrigues autisten in om computerprogramma’s te testen (omdat zij zeer geschikt zijn voor langdurig, repeterend werk), blinden achter de telefoon (het is bewezen dat zij het telefoneren langer volhouden) en huurde hangjongeren in als parkeerwacht.

Deze hangjongeren zorgden op het parkeerterrein van het bedrijf van Rodrigues voor overlast, waarop de directie besloot een van die jongens er uit te pikken. Hij werd parkeerwacht en moest zijn eigen vrienden buiten de deur houden. In de tussentijd vulde hij de banden van de auto’s met lucht. De juiste bandenspanning van de leaseauto’s spaarde het milieu en leverde een jaarlijkse kostenbesparing op. Uiteindelijk begon de jongen zijn eigen bedrijfje hierin: zo werd een sociaal project een economisch succesverhaal.

Ook bedrijven moeten volgens Lucas Simons deel uitmaken van de grondige verandering van de tropische landbouwsector, door hen bewust te maken waar de grondstoffen van hun producten vandaan komen. Door duurzame keurmerken in te voeren zal het publiek uiteindelijk overstag gaan, want wie wil er nou koffie kopen gemaakt door kinderen? Tegenwoordig is 40% van alle koffie duurzaam en binnenkort zal dit oplopen tot 100%, want niemand wil achter blijven. De prijs van producten blijft gelijk terwijl de kwaliteit omhoog gaat, omdat duurzamer produceren bijna altijd gepaard gaat met een hogere efficiëntie. Hetzelfde stukje grond levert meer op.

De overheid als manager

Heeft de overheid dan helemaal geen rol meer en ligt de bal bij de grote bedrijven, kleine ondernemers en het individu? Tom Rodrigues zegt dat de overheid een functie heeft in ‘naming and shaming’. Door lijstjes te maken van minst duurzame bedrijven, loopt de druk om te veranderen op. Niemand wil te boek staan als slavendrijver nummer 1 (hopelijk gaat dit lampje ook snel branden bij Apple Inc). Anja Mihr stelt dat in de toekomstige herstructurering de overheid meer de rol van manager krijgt, tussen overkoepelende organisaties (zoals de EU) en het individu in. Ten slotte geeft Lucas Simons het voorbeeld van de legbatterij: nadat veel bedrijven besloten eieren duurzaam te produceren, kwamen de Europese nationale overheden en de EU tot de beslissing legbatterijeieren helemaal te verbieden. Ze zullen het niet zelf initiëren, maar volgen doen ze wel.

Kijk de lezingen hier terug. Volgende week houden prof. dr. mr. Herman Philipse, prof. dr. Klaas van Egmond en prof. dr. Marcus Düwell elk een korte lezing onder de titel Profijt van principes: De nieuwe economie – En ik dan?

Dit stuk is geschreven door Laura Mol.