Zonder Al Qaida zou het leven van een politiefunctionaris toch een stuk minder spannend zijn. Terrorismebestrijding is nu al tien jaar lang een vrijbrief om regels voor de privacybescherming op te rekken, niet zo nauw te nemen of gewoon te negeren. Bijvoorbeeld als het om bankgegevens gaat. Tot 2006 hadden Amerikaanse opsporingsfunctionarissen onbeperkt toegang tot alle banktransactiegegevens van SWIFT. Dat is de internationale organisatie die voor 9500 financiële instellingen over de hele wereld het grensoverschrijdend bankverkeer regelt. De VS kregen aanvankelijk voor de bestrijding van het terrorisme de beschikking over een back-up van de database van SWIFT. Toen dat in 2006 ontdekt werd kwam Europa, de Europese privacytoezichthouders en vervolgens het Europarlement in opstand. Dit ging toch echt te ver. Voor inzage in de bankgegevens van Europeanen kan alleen Europa toestemming geven. Onderhandelingen met de VS volgden die uiteindelijk leidden tot de gewenste zeggenschap van Europa, dacht iedereen. Maar de vorig jaar zomer nog afgezwakte regeling blijkt niet goed te werken. En, zo onthulde de NRC afgelopen zaterdag, Nederland biedt de VS een tweede kanaal om toch aan de gewenste gegevens te komen. Het kantoor van SWIFT staat weliswaar in België, maar het datacenter waar alle gegevens worden opgeslagen blijkt te staan in Zoeterwoude. Dat was tot nu toe bij niemand bekend. Ook niet bij de parlementariërs die een paar jaar geleden zonder morren akkoord gingen met een nieuw verdrag tussen Nederland en de VS waarin de uitwisselingen van gegevens in het kader van terrorismebestrijding was geregeld. In deze regeling stond dat alle gegevens die toegankelijk waren op Nederlands grondgebied onder het nieuwe verdrag zouden gaan vallen. Inclusief het SWIFT datacenter dus. Nu kan de VS dus via de Nederlandse route aan gegevens komen die via de bekende, aangepaste Europese route niet of minder snel ter beschikking komen.
Intussen blijkt ook de Europese route in de praktijk anders te verlopen dan was bedoeld. Vorig jaar februari leek toenmalig VVD-europarlementariër Hennis-Plasschaert een overwinning behaald te hebben met de afstemming van de overeenkomst die de Raad van ministers met de VS over SWIFT had willen sluiten. De aangepaste regeling die vervolgens vorig jaar zomer door het Europarlement werd aangenomen was echter maar nauwelijks gewijzigd ten opzichte van het oorspronkelijke voorstel. Nu blijkt dat in de praktijk ook deze aangepaste regeling niet zo veel voorstelt. Europol is veel te soepel met het verstrekken van gegevens, geeft de voorzitter van de raad van Europese politieorganisaties toe. Europarlementariërs Sargentini (GroenLinks) en In ’t Veld (D66) zien de overwinning van hun VVD-collega in het Europarlement vorig jaar geheel verdampen. Het was een van de eerste overwinningen van het parlement op de Raad, de gezamenlijke Europese regeringen, sinds het Verdrag van Lissabon van kracht werd.
De SWIFT-geschiedenis gaat niet alleen over privacy. Het gaat ook over democratie. Het Europarlement is voor de tweede keer geschoffeerd. De eerste keer was toen de Raad op 30 november 2009 de laatste dag voor het in werking treden van het Verdrag van Lissabon nog snel het verdrag met de VS aanpaste om te voorkomen dat een nieuwe regeling aan het parlement zou moeten worden voorgelegd. Het Nederlandse parlement is geschoffeerd. Via slinkse wegen heeft de Nederlandse regering het mogelijk gemaakt dat de VS toegang krijgen tot de database van SWIFT. Er zijn inmiddels kamervragen gesteld, niet door Hennis-Plasschadert, maar door D66. Benieuwd hoe de VVD gaat reageren.
De grenzen van de terrorismebestrijding zijn ook na tien jaar nog steeds niet gemarkeerd. De vraag is of de risico’s op aanslagen inmiddels niet veel kleiner zijn geworden dan het risico op een ernstige en langdurige ondermijning van het vertrouwen in de overheid. Als de overheid zelf zijn regels aan de laars lapt en kiest voor achterbakse wegen dan mogen we toch niet vreemd opkijken als mensen het vertrouwen verliezen. En -net als bij dappere reddingsmissies per helicopter- de vraag stellen: is dit allemaal nodig, gaat het nou echt wel om terrorismebestrijding?