Links in IJsland

In Nederland komt de discussie over linkse samenwerking op gang: moeten GroenLinks, D66, PvdA en SP gaan samenwerken? Is een links blok de enige manier om tegenwicht te geven aan de kracht van rechts?
(Zelfs) in IJsland loopt men ver op Nederland vooruit: daar werd dit al in 1999 geprobeerd. Nu is er een linkse regering van socialisten en sociaal-democraten.

De politiek in IJsland werd jarenlang gedomineerd door de rechtse partijen. Vanaf 1930 was de conservatieve Onafhankelijkheidspartij de grootste en deze regeerde regelmatig met de Progressieve Partij, een partij van boeren. Deze partijen vonden elkaar in een centrum-rechts economisch beleid en hun voorkeur voor sterke banden met de Verenigde Staten.

Op links waren er vier partijen: de sociaal-democratische Volkspartij, de communistische Volksalliantie, de feministische Vrouwenpartij en de links-populistische partij “Volksontwaking”. De sociaal-democraten en de communisten verschilden in de radicaliteit van hun economisch beleid en hun steun voor de NAVO. De feministische Vrouwenpartij was de eerste feministische partij die in een nationaal parlement kwam. Ze stond alleen maar vrouwen toe op verkiesbare plaatsen op de kandidatenlijst. Buiten haar feministische focus had de partij een breed groen en links programma. Volksontwaking ten slotte was een partij gevormd uit verzet tegen samenwerking tussen de sociaal-democraten en de Onafhankelijkheidspartij.

In 1999 besluiten de vier linkse partijen samen te werken in de partij “Alliantie”: een brede centrum-linkse partij die in staat zou moeten zijn om de grootste partij te worden. De partij was voorstander van toetreding van IJsland tot Europa. Een aantal leden vond het programma van de partij te gematigd: zij breken daarom af van de partij en vormen de Linkse Beweging – De Groenen. Deze partij is met name een voortzetting van de communistische en feministische partij. De partij heeft een socialistisch, groen en feministisch programma. Voorts is zij tegen toetreding van IJsland tot de Europese Unie en deelname van IJsland in de NAVO. Linkse samenwerking lijkt dus gefaald te zijn: nog voor de verkiezingen van 1999 zijn er alweer twee linkse partijen gevormd.

In 2008 overrompelt de bankencrisis IJsland. Met name de LinksGroenen hebben hier electoraal voordeel van: zij weten kiezers die ontevreden zijn over de centrum-rechtse regering en de onverantwoordelijke banken aan te spreken. Samen hebben LinksGroen en de Alliantie een meerderheid. Ze vormen het eerste linkse coalitiekabinet in de geschiedenis van IJsland. Het kabinet wordt geleid door Jóhanna Sigurðardóttir, de eerste openlijk lesbische premier op de wereld.

Er zijn echter nog steeds grote tegenstellingen tussen de linkse partijen in IJsland: de economische crisis dwingt de IJslandse regering om te bezuinigen op de verzorgingsstaat, ook overweegt IJsland toe te treden tot de Europese Unie. Over deze onderwerpen zijn LinksGroen en de Alliantie verdeeld. Het is onmogelijk gebleken om alle stromingen van linkse, groene en progressieve politiek in IJsland in een partij te verenigen: links bleef verdeeld tussen een meer gematigde, pro-Europese en een meer radicale, Euroskeptische tak. Verdeeld staan de partijen misschien wel sterker dan samen: alleen zo konden ze een meerderheid in het parlement verkrijgen omdat ze zo gematigde en de ontevreden kiezers konden aanspreken. En dat is misschien wel de belangrijkste les voor Nederland.