De ChristenUnie is net met een stevig rapport over de laatste ‘verloren’ verkiezingen gekomen. In plaats van de verwachte 7 tot 10 zetels kwam de ChristenUnie uit op 5. Waarom?
De adviezen van de commissie waren helder:
De ChristenUnie profileert zich blijvend als een uitgesproken christelijke partij. (…) De ChristenUnie heeft een eigen achterban van betrokken en overtuigde christenen die de vaste basis vormt van de partij. De ChristenUnie moet blijven investeren in deze achterban…
Ik vind dit een rare conclusie, die zich moeilijk laat staven door de werkelijkheid. De problemen waarmee de ChristenUnie kampt, lijken mij niet uniek voor de ChristenUnie.
Het rapport biedt drie interessante tabellen. Eerst kijken ze waar CU-stemmers wonen. Ze maken het onderscheid tussen vier gebieden. CU-bolwerken, plaatsen waar de CU geen lijst had bij de gemeenteraadsverkiezingen en twee tussen gebieden. Overal verliest de partij ongeveer 0,7 procent van de stemmen. Dat betekent dat de partij relatief de minste stemmen in de traditionele CU-bolwerken behaalt. De partij verliest met name in plaatsen waar er geen consistente CU-aanwezigheid was in het verleden: dat duidt erop dat traditionele christelijke kiezers (vrijgemaakt, gereformeerd) bij de partij zijn gebleven, en dat ze niet-traditionele kiezers verliest.
Ten tweede heeft de partij bekeken aan welke partijen de CU stemmen verliest of wint. Wat is er aan de hand: de ChristenUnie verliest kiezers aan ongeveer vier clusters. De grootste groep verliest de CU aan mensen die aangeven niet meer te gaan stemmen: van alle uitstroom geeft 30% aan niet gestemd te hebben. Ongeveer even veel kiezers als de CU netto verloor aan niet-kiezers verloor de CU ook aan seculiere linkse partijen (PvdA, D66, PvdD, SP en GL). De winnende ‘kleinere’ linkse partijen (D66 en GL) verloren daarbij ook nog eens nauwelijks kiezers aan de CU. Ook de PvdA won veel CU-kiezers. Aan seculier rechts (PVV, VVD) verloor de ChristenUnie de helft van wat zij verloor aan seculier links. Het grensverkeer met de christelijke partijen (SGP en CDA) hield elkaar min of meer in balans. Veel kiezers die in 2006 de ChristenUnie een aantrekkelijk alternatief vonden, zijn nu uitgeweken naar niet-stemmen of met name naar een linkse partij. Waarom?
Ook hiervoor heeft het rapport mooie data. Wat zijn redenen voor kiezers om niet ChristenUnie te stemmen? De CU verloor kiezers die aangaven strategisch te stemmen. In 2006 was dit misschien minder noodzakelijk: de strijd ging toen tussen CDA en PvdA, beide partijen die CU-stemmers sympathiek vinden. Maar nu de strijd ging tussen PvdA enerzijds en VVD en PVV anderzijds, was de vraag wie het grootste kon worden belangrijker. Daarnaast geven veel kiezers die dit keer geen CU hebben gestemd, aan ontevreden te zijn over het programma en het functioneren van de partij in de regering. Dat verschil is veel kleiner voor de regering. Het derde wat opvalt is dat 17% van de niet-CU stemmers aan geeft ‘altijd’ op een andere partij gestemd te hebben: zou de CU in 2006 kiezers hebben getrokken die eenmalig CU stemden, maar anders ‘altijd’ een andere partij? Zouden dat met name CDA- en PvdA-kiezers zijn die 2006 met hun hart en hun hoofd op de CU konden stemmen om een christelijk-sociale regering te forceren?
Als we deze drie gegevens naast elkaar leggen, ontstaat het volgende beeld. Veel mensen die dit keer geen CU stemden, stemden strategisch PvdA/GL (om een links kabinet te verzekeren) of CDA (om een kabinet met een christelijke rand te verzekeren). Dit kunnen niet de niet-stemmers zijn: het lijkt me waarschijnlijk dat deze kiezers niet CU hebben gestemd vanwege het verkiezingsprogramma of het functioneren van deze partij in de regering. Het is algemeen bekend dat regeringspartijen vaak verliezen: verantwoordelijkheid nemen kost stemmen.
Het probleem van de partij lijkt dus niet te zijn dat ze haar eigen profiel bij haar traditionele kiezers verliest: de partij verliest het minst in traditionele CU-bolwerken. De CU lijkt met name zwevende, strategische of wisselende kiezers verloren te hebben. Het eigenlijke probleem van de ChristenUnie is dus een paradox: de ChristenUnie verliest strategische stemmers die een regering van een bepaalde signatuur willen verzekeren. De ChristenUnie moet zich dus relevant maken voor de regeringsmacht. Aan de andere kant: de ChristenUnie heeft drie jaar geregeerd en voor een deel van de achterban is dat een reden om de partij de rug toe te keren.
Het probleem van de CU lijkt me dus geen probleem dat alleen de ChristenUnie zal hebben – ChristenUniek, zoals het rapport dat noemt – maar een probleem van alle kleine of middelgrote partijen die willen regeren. Ik denk dan met name aan D66, die wist in 1994 haar droom regering te forceren, zoals de CU dat in 2006 deed: met een belofte van een paarse respectievelijk christelijk-sociale regering maakte ze een mooie uitslag. Echter regeringsmacht dragen is niet makkelijk: compromissen sluiten, voortdurend in de schijnwerpers staan, fouten maken. Dat kost stemmen.