Is er ruimte voor progressieve, linkse politiek in Israel, een land dat in een voortdurend conflict is met haar Palestijnse buren?
In bijna alle Westerse democratieën is het dominante politieke conflict economisch. Links en rechts worden daar gescheiden door vragen over de rol van de overheid in de economie en de manier waarop inkomen verdeeld moet worden. Israel is een van de weinige landen waar een andere kwestie de politieke partijen het sterkst verdeeld en dat is de relatie tussen de staat Israel aan de ene kant en de Palestijnen, de Arabische buurlanden en inwoners van Israel aan de andere kant. Is politiek in zo’n land wel te vergelijken met politiek in een land, als Nederland. Hier staat de Islam wel op de politieke agenda maar het is niet het belangrijkste politieke thema is, noch is het zo sterk ver verbonden is met het voortbestaan van de staat, als in Israel.
De centrale tegenstelling is tussen haviken en duiven: de duiven willen land opgeven voor vrede, steunen de vorming van een Palestijnse staat en willen de burgerrechten van Arabische Israeli’s en Palestijnen beschermen. De haviken willen geen land opgeven voor de vorming van een Palestijnse staat, wantrouwen de Arabische burgers sterk en steunen de kolonisten die zich in de Palestijnse gebieden vestigen.
Economische vraagstukken volgen grofweg deze tegenstelling, maar deze zijn duidelijk minder belangrijk. Daarnaast is er een tegenstelling tussen religieuze en seculiere partijen. De orthodox joodse partijen steunen niet alleen religieus onderwijs en het traditionele huwelijk tussen man en vrouw, maar willen ook de uitzonderingspositie die orthodoxe joden hebben, bijvoorbeeld waar het gaat om de dienstplicht, niet aantasten.
Er zijn op dit moment vijf grote partijen in Israel en een aantal kleinere partijen: vier van de vijf grote partijen zijn seculier en verschillen met name op het veiligheidsvraagstuk van elkaar: de klassieke tegenstelling was tussen de duif-achtige Arbeiderspartij en de havik-achtige Likudpartij. Sinds 2006 staat daar een grote centrumpartij tussen, Kadima, een partij die ontstaan is vanuit de gematigde vleugel van Likud. Een grote nieuwkomer in 2009 was Yisrael Beiteinu, een partij die duidelijk verwantschap heeft met Wilders, in haar wantrouwen ten opzichte van Arabische inwoners van Israel en haar Arabische buren. De vijfde partij is Shas, een partij die op veel punten pragmatische standpunten inneemt behalve op religieuze kwesties. Al deze partijen zijn zionistisch: ze steunen het bestaan van de staat Israel. Daarnaast zijn er nu zeven kleinere partijen vertegenwoordigd in de Knesset: twee orthodox-joodse partijen (die sterk verbonden zijn met de kolonisten in de Palestijnse gebieden), drie partijen van Arabische Israeli’s (een communistisch, een islamistisch en een nationalistisch), een zeer havik-achtige partij en Meretz, de politieke arm van de vredesbeweging. Zelfs deze kleine partijen ontlenen dus een groot deel van hun identiteit aan de veiligheidsvraagstukken.
De enige progressieve keuze ligt volgens mij in die partijen die een twee statenoplossingen serieus steunen: dit strekt zich uit van de Arabische partijen aan de ene kant tot Kadima aan de andere kant. Deze partijen verschillen sterk in de mate waarin en de manier waarop, zij zo’n vreedzame oplossing willen realiseren
Hadash is een front van partijen rond de Communistische Partij. Deze partij wordt met name gesteund door Arabische Israeli’s maar heeft ook banden met de vredesbeweging. Vanuit haar communistische principes geeft ze geen steun aan nationalistische ideologieën zoals het zionisme.
Meretz is een duif-achtige zionistische partij. Ze heeft sterke banden met de vredesbeweging. De partij heeft een breed progressief-links programma: ze staat voor de burgerrechten van alle inwoners van Israel (joden en Arabieren, homo’s en hetero’s) en een groene en sociale economie.
De Arbeiderspartij was sinds de oprichting de belangrijkste progressieve kracht in Israel. En zeker in de jaren ’90 was zij ook een van de belangrijkste krachten die zich inzetten voor een vreedzame twee statenoplossing. maar electoraal valt deze partij steeds verder weg door concurrentie vanuit Kadima. In economisch opzicht laveert deze partij sterk tussen de vakbondsarm van de partij en een Derde Weg stroming.
Kadima is in veel opzichten een centrum-rechtse partij (met name op economische thema’s). Ze toont zich pragmatisch op veiligheidsthema’s: aan de ene kant wil ze wel territoriale concessies doen om vrede te verzekeren, aan de andere kant wil ze hard op treden om in de Palestijnse gebieden terrorisme te bestrijden. Omdat Kadima de grootste partij is die zich serieus inzet voor een twee statenoplossing, is zij voor veel duif-achtige Israeli’s de enige keuze: want alleen een politieke meerderheid kan een vreedzame oplossing realiseren.
Dus zelfs als de dominante tegenstelling niet tussen links en rechts is, maar tussen haviken en duiven, dan zijn de partijen van uit Nederlands perspectief heel herkenbaar: van oude communisten, via een progressieve vredespartij, naar verliezende sociaal-democraten en een pragmatische centrumpartij.
Dit artikel verscheen ook in de OverDWARS zomer 2010.