Weinig incidenten zoveel emotionele reacties opgeroepen als de moord op Marisela Escobedo, vijf dagen geleden. De activiste, wiens dochter in 2008 werd vermoord en die streed voor een einde aan de straffeloosheid in de Noord-Mexicaanse deelstaat Chihuahua, is de zoveelste martelaar in het wetteloze Ciudad Juárez.
De zaak van Marisela Escobedo is een tragische en roept zoveel reacties op, omdat het een schoolvoorbeeld is van het totaal niet functionerende Mexicaanse rechtssysteem. Meer nog dan dat is het het zoveelste voorbeeld van hoe ver de wetteloosheid in sommige delen van Mexico is gaan reiken.
Escobedo werd 16 december doodgeschoten voor het gouverneurspaleis in Chihuahua, hoofdstad van de gelijknamige Noord-Mexicaanse deelstaat, de gewelddadigste van Mexico. Wat de zaak zo schokkend maakt, is dat de moord duidelijk is vastgelegd op veiligheidscamera’s van het plaats delict. Te zien is hoe Escobedo woorden heeft met een gemaskerde man, waarna ze probeert de vluchten maar op de stoep voor het paleis in het hoofd wordt geschoten. Ze stierf even later in het ziekenhuis, van de daders ontbreekt tot nu toe ieder spoor.
Verontwaardiging
Het hele land reageerde emotioneel op de moord. De gouverneur van Chihuahua zegt woedend en verontwaardigd te zijn. President Felipe Calderón twitterde dat hij de straffeloosheid in Chihuahua ‘betreurt’ en tot in Mexico Stad gingen mensen de straat op om te protesteren.
Wie was Marisela Escobedo? In een notendop: Escobedo’s 16-jarige dochter Rubí verdween in augustus 2008 in Ciudad Juárez. Juni 2009 werd haar verbrande lijk teruggevonden in een varkensboerderij nabij de stad. Vanaf het begin werd Sergio Rafael Barraza Bocanegra, Rubí’s vriend, van de moord verdacht. Hij werd nog diezelfde maand opgepakt. Barraza heeft de moord op Rubí toegegeven, maar werd april dit jaar om onbegrijpelijke redenen vrijgesproken, wat leidde tot emotionele taferelen in de rechtzaal. Barraza is nu de belangrijkste verdachte van de moord op niet alleen zijn ex-vriendin, maar ook van Escobedo zelf.
Vrouwenmoorden
Marisela Escobedo heeft sinds de dood van haar dochter intensief actie gevoerd tegen de straffeloosheid en de belabberde positie van vrouwen in Ciudad Juárez. De stad werd in de jaren negentig berucht om de honderden moorden op jonge vrouwen, waarvan het gros niet is opgelost. Een van de slachtoffers was de Nederlandse Hester van Nierop, die in 1998 werd verkracht en vermoord in Juárez.
Escobedo was een van de voornaamste activisten voor vrouwenrechten in de stad. In de internationale berichtgeving over de moord wordt vooral de nadruk gelegd op wéér een slachtoffer van het drugsgeweld in Juárez, maar het is de vraag of deze moord onder die noemer kan worden geplaatst. Weliswaar heeft Barraza vermoedelijk banden met drugskartel Los Zetas, maar uit de verhoren met hem kwam naar voren dat hij Rubí uit jaloezie zou hebben vermoord. De dood van Escobedo heeft daarom waarschijnlijk minder met drugsgeweld, als wel met vrouwen- en mensenrechten te maken.
Straffeloosheid
In Juárez gaan armoede, geweld en drugshandel hand in hand, maar niet iedere moord is een drugsmoord. Wel is de drugshandel, in Juárez goed voor een geschatte vijf miljard dollar per jaar, een belangrijke oorzaak van de straffeloosheid in de stad. De enorme hoeveelheden geld en wapens leiden tot afpersing en omkoping op grote schaal, waardoor een goed functionerend justitiëel systeem praktisch non-existent is.
De gevolgen daarvan zijn schrikbarend: niet alleen het drugsgeweld kan ongestraft door gaan, een mensenleven an sich is sterk gedevalueerd in de stad (en ook in omliggende gemeentes en deelstaathoofdstad Chihuahua). Of het nu om een executie in het criminele circuit, iemand die in een opwelling wordt doodgeslagen of de moord op een meisje als Rubí gaat, moorden gaan in principe ongestraft, net als de meeste andere vormen van criminaliteit.
Minachting
De rechters die Barraza niet alleen hadden kunnen, maar hadden moeten veroordelen hebben hun werk niet gedaan en daardoor onnoemlijk leed aangericht en het gevoel van onvrijheid en onveiligheid in de stad vergroot. Hun motieven? Wie weet. Als Barraza inderdaad banden met Los Zetas heeft, zouden ze kunnen zijn omgekocht of bedreigd. Of, zoals wel vaker in Juárez voorkomt, ze hebben domweg minachting voor het leven van een jonge vrouw uit een relatief arm milieu.
Mannen als Barraza kunnen daardoor zonder probleem hun ex-vriendin doodschieten, drugsbendes kunnen probleemloos federale politieagenten met autobommen opblazen en activisten als Marisela Escobedo lopen een constant risico om hun publieke rouw te worden omgelegd. Vandaag kwam ook nog het nieuws naar buiten dat afgelopen zaterdag de zwager van Escobedo is vermoord. Hij is gewurgd en in dekens gewikkeld gevonden, maar werd pas gisteren geïdentificeerd
Juárez dreigt te stikken, vertelde de Juarense priester Mario Maríquez me augustus dit jaar, toen ik de stad voor het eerst bezocht. De sociale structuur is kapot, de staat heeft er geen autoriteit en criminaliteit blijft van klein tot ernstig ongestraft. Zelfs de bekendheid van de activiste en de sympathie en steun vanuit het hele land waren niet voldoende om haar te beschermen tegen het geweld.
De zaak is tragisch en wekt alom woede op, en in dat laatste zit hem dan ook het enige positieve aspect aan dit drama. De woedende reacties van de Mexicanen maken duidelijk dat het land nog steeds niet murw is gebeukt door het geweld. Een moord als die op Escobedo wordt nog steeds niet als ‘normaal’ gezien. Zolang mensen protesteren, boos worden, hun sympathie betuigen aan de slachtoffers en duidelijk maken dat een mensenleven nog steeds waarde heeft, is er hoop voor de straffeloze regio’s van Mexico. Want, zoals een activiste me in Juárez vertelde, op het moment dat deze drama’s als onderdeel van het dagelijks leven worden gezien, zijn Juárez en heel Mexico op termijn verloren.
[jan-albert]