Meer dan twee jaar na de inval van de politie en de arrestatie van cartoonist Nekschot is hij nu ontslagen van rechtsvervolging. Het kostte de tekenaar ruim een etmaal in de cel en twee jaar onzekerheid. Zijn arrestatie veroorzaakte in mei 2008 flink wat rumoer. Minister Hirsch Ballin werd hierover in de Tweede Kamer ter verantwoording geroepen. Bijna de hele Tweede Kamer beoordeelde de huiszoeking bij Nekschot, zijn aanhouding en vervolgens zijn opsluiting van 30 uur als intimiderend en disproportioneel. Volgens de minister was de overval nodig omdat gevreesd werd voor het zoekraken van bewijsmateriaal. De politie wilde niet dat hij via via op de hoogte zou worden gebracht van het onderzoek dat inmiddels ook al weer drie jaar liep na een aanklacht van het Meldpunt Discriminatie. Voor veel Kamerleden was deze uitleg toen niet voldoende, maar Hirsch Ballin meende dat het OM het onderzoek moest voorzetten. Want: “het recht moet zijn loop hebben.”
De afloop van de affaire deze week is gelukkig voor Nekschot, maar verder hoogst onbevredigend. Ondanks dat zeven cartoons en twee teksten strafbaar zijn gevonden seponeert het OM de zaak. Belangrijke redenen zijn: de tijd die inmiddels is verstreken sinds de aanklacht, het feit dat de cartoons (al twee jaar) van de website verwijderd zijn, de mogelijke gevolgen van een rechtszaak voor de tot nu toe onder pseudoniem opererende tekenaar en – als verzachtende omstandigheid – zijn arrestatie en detentie twee jaar geleden. Nekschot is blij dat hij zijn identiteit niet in een rechtszaak prijs hoeft te geven. Maar daar houdt het positieve nieuws dan wel mee op. Doordat de zaak niet voor de rechter wordt uitgevochten, blijft volgens zijn advocaat Max Vermeij wel “een beetje boven de markt hangen wat er nou wel en niet mag op cartoongebied.” Hij hoopt dat ‘deze onduidelijkheid’ niet leidt tot ‘zelfcensuur’ bij columnisten, cabaretiers en collega-cartoonisten.
Dat zullen we helaas nooit te weten komen. Maar dat het OM op deze manier zelfcensuur uitlokt is duidelijk. Zeker als de gronden voor strafbaarheid van Nekschot’s creaties, althans zoals het OM die ziet, onbekend blijven. De afstandelijke reactie van ex-PvdA-minister en thans Kamerlid Plasterk woensdag bij Pauw & Witteman op deze affaire was dan ook erg schijterig voor een voormalige minister van Cultuur. Hij wilde zijn voormalige collega Hirsch Ballin niet voor de voeten lopen. Twee jaar geleden was zijn fractie bij monde van Ton Heerts al erg duidelijk: “Een cartoonist vervolgen gaat vrij ver. Als de aanhouding alleen op basis van cartoons heeft plaatsgevonden, dan lijkt me dat buitensporig.” Zelfs Wouter Bos, toenmalig vice-premier, zei geschokt te zijn: “Ik schrok van het feit dat in cartoons en tekeningen, die in de sfeer van artistieke uitingen liggen, ook aanleiding gevonden kan worden voor eventuele strafvervolging.”
Gelukkig was er ook nog goed nieuws deze week: de ‘artistieke uitingen’ van Jonas Staal zijn door de Hoge Raad na een jarenlang proces definitief beoordeeld als niet strafbaar. Staal maakte op de openbare weg kunstwerken waarin een foto van Geert Wilders was verwerkt. Het geheel leek op de uitstallingen van bloemen en knuffels die de laatste jaren verschijnen op plaatsen waar iemand door een verkeersongeluk is omgekomen. Wilders diende vanwege dit kunstwerk een aanklacht in die door de rechtbank en het hof werd verworpen en deze uitspraak is nu door de Hoge Raad bevestigt. Die ziet er ook geen bedreiging van de politicus in. Wat betreft de kunstenaar zijn hiermee al zijn artistieke wensen vervuld. Hij was van begin af aan op uit op een rol van de rechtszaal in zijn kunstproject dat als doel had de maatschappelijke discussie over de rol van de beeldende kunst te bevorderen. Wie weet was dat ook wel de verborgen agenda van de maker van Fitna die op vier oktober waarschijnlijk wel voor de rechter zal verschijnen?