Komrij of niet, dat is de vraag

Bijna twintig jaar geleden verscheen in NRC Handelsblad een pamflet met de titel ?De Ondergang van Nederland?, geschreven door iemand met het pseudoniem Mohammed Rasoel. Het pamflet behandelde een thema dat nog altijd actueel is: de volgens de schrijver te slappe houding ten opzichte van de islam. Hij betoogt dat het Nederlandse cultuurgoed in de toekomst zal verdwijnen door de invloed van de religie, zonder dat Nederlanders ingrijpen. De ondertitel van het boek luidt dan ook: Land der Naieve Dwazen.

In het Nederland van 1990 was dit uitgangspunt een groot taboe. Een jaar ervoor nog had Hans Janmaat tot afgrijzen van de hele landelijke politiek een zetel weten binnen te slepen met zijn extreem-rechtse Centrum Democraten. Bij zijn beëdiging tot kamerlid stond het Binnenhof vol met demonstranten die vonden dat zo?n partij verboden moest zijn. En in dit klimaat was een boek met negatieve uitspraken over de islam zeer ongewenst, al ziet de schrijver zelf het boek als een reactie op de fatwa voor Salman Rushdie.

De Anne Frank Stichting doet na verschijning van het boek aangifte bij justitie, en in 1992 wordt de schrijver bij verstek veroordeeld tot 2.000 gulden boete wegens ?aanzetten tot haat op grond van ras of geloofsovertuiging?. De schrijver komt dus niet naar de rechtszaal, volgens een verklaring omdat hij bang is dat hem hetzelfde lot wacht als Salman Rushdie. Wel is hij dan al verschillende keren te gast geweest in talkshows om zijn boek toe te lichten, maar altijd vermomd en zonder zijn identiteit prijs te geven aan de pers. Op internet staat beschreven hoe sommige interviewers pogen zijn paspoort af te nemen, en hoe imams zijn glas met vingerafdrukken afgeven aan de politie.

De persoon die bij verstek is veroordeeld gaat de geschiedenis in als Zoka A. uit Ede; een straatartiest van Pakistaanse afkomst. Maar sommigen twijfelen of met hem wel de juiste persoon is veroordeeld. Sterker nog: hoogleraar tekstwetenschap Teun A. van Dijk zegt klip en klaar dat dichter, columnist en schrijver Gerrit Komrij de schrijver van De Ondergang van Nederland is. Van Dijk doet deze boude beweringen na uitvoerige exegese, waarbij hij het pamflet op schrijfstijl en woordkeus vergelijkt met het werk van Komrij.

Komrij reageert woedend op deze bewering, en valt Van Dijk in vlijmscherpe columns aan. Dit inspireert Van Dijk weer tot het uitbrengen van een boek, in eigen beheer, waarin hij niet alleen de teksten vergelijkt, maar teksten van Komrij aandraagt die hij als racistisch bestempelt. Tot op de dag van vandaag hoopt Van Dijk, wiens goede naam door de kwestie behoorlijk is beschadigd, dat justitie de zaak heropent en zal erkennen dat Zoka A. weliswaar de acteur was die bij de talkshows zat, maar niet kan doorgaan voor de schrijver van dit boek.

Deze oude literaire kwestie, als je dat zo mag noemen, is plots actueel nu ?cultuurwoordvoerder? Martin Bosma van de PVV eist dat het boek weer ‘gelegaliseerd’ moet worden wegens de literaire waarde. Een nogal loze eis, als je het mij vraagt, want de overheid drukt geen boeken en er bestaat voor De Ondergang van Nederland geen echt drukverbod zoals bij Mein Kampf. Een beetje laat is het ook, al kun je zeggen dat in het licht van de huidige tijd een vergelijking met vroeger interessant zou kunnen zijn.

In dat verband pakt de eis trouwens wrang uit: door de maandag gedane oproep heeft een provider de online-versie van De Ondergang van Nederland gisteren van het web gehaald. En ergens vind ik dat jammer, want ik had eigenlijk best willen lezen hoe trefzeker de analyse van twintig jaar geleden was.