De macht van de situatie

Communicatie is een breed en belangrijk vakgebied. Vanuit de massamedia, interpersoonlijke communicatie en reclame kunnen we veel verschijnselen en trends in de maatschappij verklaren. Daarom belicht ik elke laatste vrijdag van de maand op GC een nieuwe communicatietrend, waarmee ik hoop bij te dragen aan jouw oordeelsvorming

Elke vrijdag staat mijn dag in het teken van de sociale psychologie. Het hele tweede blok van het eerste semester op de opleiding communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam dwaal ik als student-assistent door de gangen van het Bushuis aan de Kloveniersburgwal. Tweemaal twee uur geef ik in werkgroepen les aan eerstejaars over de fascinerende wijze waarop mensen zich ten opzichte van elkaar gedragen. Centraal thema is de macht van de situatie. Wat doen we als we andere opvattingen hebben dan de meerderheid? Hoe gedragen we ons onder druk van een autoriteit? Door de sociale psychologie te bestuderen, wordt het af en toe bizarre gedrag van mensen meer duidelijk.

Van de werking van irritante reclames tot de slachtpartij in My Lai: theorieën hebben er een verklaring voor. Daarom behandel ik in deze tweede post van de communicatietrendreeks enkele hoofdthema’s uit de sociale psychologie. Zodat u met die kennis in uw achterhoofd, de volgende berichten in deze reeks kan ingaan.

Conformeren
Elk mens heeft de illusie zijn of haar eigen weg te bepalen. We trekken ons niks aan van de grote massa en kijken neer op de sukkelaars die wel met the flow meegaan. In werkelijkheid passen we ons gedrag echter dagelijks aan dat van anderen, in de hoop niet buiten de groep te vallen, of verkeerd gedrag te vertonen.

Solomon Asch toonde met zijn lijnenexperiment aan, hoe ver mensen daar in gaan:

De macht van de autoriteit
Vanaf onze geboorte wordt ons verteld om naar autoriteiten te luisteren. Je ouders, de leraren op school, voetbalcoach en politieagenten. We willen autoriteiten over het algemeen niet teleurstellen en doen onze plicht. Dit kan ik sommige situaties desastreuze gevolgen hebben. Eind jaren ’90 belde een cipier restaurantmanagers op, en deed zich voor als agent. Hij sommeerde de manager een werknemer van de vloer af te halen omdat zij geld gestolen had. Zeventig keer trapte managers door heel Amerika hier in. Met soms verschrikkelijke gevolgen:

De sociale wetenschapper Milgram bracht dit met zijn stroomschok experiment aan de orde. Dit klassieke onderzoek toont aan dat door de macht van de autoriteit, mensen in staat zijn wildvreemden levensgevaarlijke stroomstoten te geven.

De macht van de situatie
Door omstandigheden roepen sommige situaties verschrikkelijk gedrag op bij mensen. Denk aan de martelingen in de Abu Ghraib gevangenis, Nazi- Duitsland of de slachtpartij in My Lai. Wanneer wij over dit soort gebeurtenissen horen, denken we vaak dat het aan de mensen zelf ligt. Dat ze gek zijn, of laf. Maar in werkelijkheid heeft iedereen het in zich om uit te groeien tot bijvoorbeeld een sadistische cipier, zo bewees dit klassieke onderzoek van Zimbardo aan Stanton University:

De meeste onderzoeken die u hierboven gezien hebt, kunnen nu niet meer uitgevoerd worden omdat ze als onethisch beschouwd worden. Ze hebben ons echter wel aan het denken gezet en de uitkomsten leiden onvermijdelijk tot de vraag: hoe zou ik me gedragen? Ik zie dan ook uit naar jullie reacties.