In de week van zijn sterven publiceerde de zwarte Franse psychiater Frantz Fanon zijn De Verworpenen der Aarde (1961), met een voorwoord van Jean Paul Sartre. Het boek werd onmiddellijk door de Franse autoriteiten verboden, en dat is ook niet zo vreemd, want Frankrijk voerde op dat moment een koloniale oorlog in Algerije en Fanon leek de Algerijnse opstandelingen aan te moedigen het Franse juk met geweld van zich af te schudden.
In het boek analyseert Fanon wat kolonialisme doet met het bewustzijn van de gekolonialiseerde volkeren, zowel op collectief als individueel niveau. Het eerste hoofdstuk, ‘Wat geweld betreft‘ is waar de documentaire Concerning Violence: Nine Scenes from the Anti-Imperialistic Self-Defense (2014) haar titel aan ontleend.
Antikoloniaal geweld is volgens Fanon onvermijdelijk, omdat kolonist en gekoloniseerde in een strijd op leven en dood zijn verwikkeld, een strijd over zeggenschap over het land, grondstoffen, zelfbestemming, bewegingsvrijheid en eigenwaarde. In het midden blijft of dat enkel een diagnose is, of voorschrift.
Regisseur Göran Olsson voorziet passages uit dat eerste hoofdstuk van illustratiemateriaal, ontleend aan de Zweedse filmarchieven.
Na een nogal bloedeloze schets van Fanons betekenis voor het postkoloniale denken door de weinig mediagenieke academica Gayatri Chakravorty Spivak, zet Olsson in negen scènes steeds kolonisator en gekoloniseerde tegenover elkaar.
Dat levert steeds een potsierlijk contrast op: we zien hoe blanke golfers zich, bijgestaan door zwarte caddies, verpozen op de golfbaan terwijl MPLA-rebellen in Portugees West-Afrika (Angola) door de jungle ploeteren om een geslaagde aanval op een legerbasis te voltrekken; we zien blanke Rhodesiërs (Zimbabwe) klagen over de mentaliteitsverandering van zwarten, terwijl een zwarte intellectueel vertelt hoe hij gevangengezet en gefolterd werd; we zien Zweedse zendelingen glunderen over de bouw van een kerk (door inheemse arbeiders), duidelijk zonder enige sjoege van lokale geschiedenis of tradities; maar vooral zien we hoe Afrikaanse bevolkingen worden uitgebuit met behulp van leger en politie, die ongekend bruut optreden wanneer de bevolking in verzet komt.
Menig recensent heeft zich erover beklaagd dat nagenoeg iedere vorm van context ontbreekt: wat was de historische achtergrond, wie waren die organisaties, hoe is het hen vergaan? Maar Concerning Violence wil een didactische polemiek zijn’. Wat de regisseur betreft, kunnen tijdperk en locatie verschillen, maar is de dynamiek telkens dezelfde: die van verdrukker en onderdrukte; het medium tussen hen bestaat uit geweld, hetzij institioneel hetzij naakt en bruut.
Reacties (2)
Altijd top voor het onder de aandacht brengen van schrijvers die alleen nog voor insiders lijken te bestaan.
@1: In Nederland heeft hij nooit een rol van betekenis gespeeld toch? Dat dat is Frankrijk anders is, komt logischerwijze doordat het boek oorspronkelijk in het Frans geschreven is.
Ook is de impact van de anti-koloniale strijd daar veel groter geweest dan die van bijvoorbeeld Indonesië vs Nederland, aangezien de gewapende strijd “thuis” werd gebracht, vanuit de bidonvilles van Nanterre, naar de straten van Parijs.
Ook in Amerika is het boek een rol van grote betekenis gaan spelen: het was verplichte literatuur voor lidmaatschap van de Black Panthers, die natuurlijk op zoek waren naar moderne, linkse, zwarte inspirators.
Zeer lezenswaardig boek inderdaad. Jammer echter hoe het in Algerije is afgelopen.