Formeren boven een bord Chinees

OPINIE - De Tweede Kamer zou het initiatief nemen voor de formatie, maar het regeerakkoord werd weer ouderwets in de achterkamertjes beklonken. 

De formatie van Rutte I ging door roeien en ruiten omdat Rutte zijn formatieadvies nog tijdens de consultatieronde bijstelde en Lubbers de fractievoorzitters van de formatietafel wegstuurde om zelf een list te verzinnen. De koningin kreeg de schuld en de Tweede Kamer zou voortaan ‘het initiatief’ nemen. Er werd een bordkartonnen sponsorbord besteld en Verbeet verzamelde telefoonnummers om de fractievoorzitters op een lijn te krijgen.

Maar inmiddels begint het er op te lijken dat tijdens de formatie van Rutte II geen club zo irrelevant geweest is als de Tweede Kamer zelf.

Uit de reconstructies valt op te maken dat Rutte en Samsom al lang voor de verkiezingen een draaiboek hadden klaarliggen voor het geval zij samen zouden gaan formeren. De verkenner/informateurs waren al aangezocht. Toen het zo ver kwam, zetten Samsom en Rutte er vaart achter en lag het concept-regeerakkoord er in feite al voordat Henk Krol bij de verkenner had kunnen pleiten voor de bejaardenbelangen of Pechtold had uitgevist wat het woord ‘tenminste’ precies betekende. Allemaal overbodig, want Samsom en Rutte hadden met een paar blikjes bier aan de keukentafel van Loek Hermans reeds bedacht hoe het moest gaan lopen. Nog voor de informatieopdracht door de Tweede Kamer verstrekt was, werden de beoogde secondanten in het Torentje al op de hoogte gesteld van wat het ging worden.

Je kunt er veel van zeggen, maar niet dat de Tweede Kamer het initiatief had. De enige mogelijkheid om nog eens goed in het formatieproces te stoken, de begrotingsbehandeling, werd door de informateurs afgesloten met een deelakkoord, waarmee ook gelijk het CDA-smaldeel in het demissionaire kabinet op een ceremonieel spoor werd gezet.

Maar goed. De Tweede Kamer stond er vroeger ook altijd maar een beetje schaapachtig bij te kijken als er geformeerd werd. En formeren gebeurde vroeger ook wel eens aan tafel boven een bord Chinees. De Tweede Kamer komt in de regel na afloop van het proces weer in beeld. Als de ministers op het bordes hebben gestaan, en als de ministeriële verantwoordelijkheid weer een echt aangrijpingspunt heeft. Dan begint de verantwoording en verheft de Tweede Kamer zich weer als de ultieme wil van het volk. Daar komt nu ook niet zoveel van terecht. Er is veel verantwoording af te leggen, en iedereen is zo’n beetje in het geweer gekomen, behalve de Tweede Kamer zelf.

Het gaat over de Eerste Kamer, al een tijdje geleden indirect verkozen met een serie verkiezingsafspraken. Daar zouden problemen ontstaan, en VVD-senator Hermans meldde alvast dat hij zich niet verantwoordelijk voelde voor wat er aan zijn keukentafel was besloten. Het gaat over het PvdA-congres, het vehikel waarmee het actieve smaldeel van het minieme deel van de bevolking die lid is van de PvdA zich roert. Daar moest rekening mee worden gehouden, en daarom mochten de socialisten niet met te veel liberale euforie getergd worden. En het gaat tenslotte over ‘de VVD-achterban’ die zich verheft en de eigen partijtop bij de strot grijpt. Men wijst de Telegraaf aan als katalysator van de ellende, maar het is een feest voor alle media. De show van Pauw en Witteman, waarin de oude achterban van Rita Verdonk (type snor-draaginsigne-blazer) een schutterende b-garnituur aan prominenten mag afdrogen, is minstens even dodelijk als de kop ‘Marx Rutte’.

En de Tweede Kamer? De VVD-fractie in de Tweede Kamer liep achter gesloten deuren leeg in een intern fractieberaad, en de oppositie sloot een eigen akkoord om juist geen debat te houden. Liever de dodelijke verwarring laten voortduren en wekelijks zetels opstrijken in de peilingen. Daarmee gaat ook het initiatief in de tweede ronde van deze formatie aan de neus van de Tweede Kamer voorbij. Fractievoorzitters zitten in het Torentje om achter gesloten deuren met ministers te onderhandelen. Er waren tijden dat we dit verfoeilijk monisme vonden. Paarse tijden.

Dit stuk verscheen eerder op Publiekrecht & Politiek.