Op 14 mei 2011 besprak ik hier de kroniek van het Derde Rijk van de Britse historicus Richard Overy. Nu weet ik redelijk veel van de Tweede Wereldoorlog en ik vond het niet zo spannend. Ik las weinig nieuws, weinig prikkelends, maar zag wel een mooi boek over een bekende materie.
Dan kun je denken dat de professor wat uit vorm is, of dat het boek een fout concept was, of dat je zelf wat knorrig was in je oordeel. Ik besloot, omdat geen der verklaringen viel uit te sluiten, mijn aarzelingen aan de professor te presenteren. Via de uitgever (de Bezige Bij) lukte dat.
Ik vroeg: ‘ De Kroniek van het Derde Rijk’ is een groots werkstuk, in de Nederlandse vertaling leest het als een trein en het is prachtig uitgegeven. Maar toen ik het uit had, voelde ik me toch wat teleurgesteld. Misschien komt het door mijn bekendheid met de loop der gebeurtenissen. De feiten blijven immers gelijk, maar onze uitleg en waardering ervan verandert. U schreef voor de jonge generatie, zo meldt ons het titelblad. Maar waarom? Wat ontbreekt er in andere verhalen over de oorlog of Hitler?
Overy zegt: “De redenen waarom U het boek een beetje onbevredigend vindt zijn gemakkelijk te beantwoorden. Ik kreeg de opdracht om een strakke kroniek te schrijven, een verhaal over wat er gebeurd is. Dat is niet mijn gebruikelijke manier van geschiedschrijven, maar het voordeel leek me dat het een volledige en informatieve vertelling over de periode zou opleveren, met alle gegevens die studenten, scholieren, etc. nodig zouden hebben. Onderweg komen wel elementen van verklaring aan de orde, maar dit is geen argumenterend maar een informerend boek. (Ik moet wel zeggen dat de claim dat ik schrijf voor de jongere generatie niet van mij afkomstig is!)
Een voordeel van het boek op deze manier te schrijven is dat het mogelijk is er veel in te verwerken dat meestal wordt weggelaten in de gepopulairiseerde verhalen. De Joodse kwestie bijvoorbeeld, wordt vaak behandeld als een apart thema, maar de kroniek maakt helder dat het een draad is die bijna door elk aspect van de geschiedenis van het Derde Rijk heen loopt. Het is ook mogelijk materiaal over economisch en sociaal beleid te verwerken, dat ook vaak wordt veronachtzaamd in algemene verhalen. De details over de oppositie en het verzet zullen helpen inzichtelijk te maken dat het niet slechts een harmonische samenleving was, zoals veel van de recente litteratuur heeft gesuggereerd”.
Ik vroeg vervolgens: In uw inleiding schrijft u over de centrale vragen. Hoe kon een volk van dichters en denkers, zich verlagen tot deze massieve criminaliteit? Hoe kon Hitler aan de macht komen met een zo beperkte steun van het volk in eerste aanleg? Hoe won Hitler de trouw van miljoenen, bijna tot zijn laatste dagen, hoewel de oorlog toch duidelijk verloren was in 1943? De antwoorden in uw boek zijn hoogstens partieel. Heeft de Kroniek de analyse gehinderd?
Overy: “De antwoorden op de grote vraag hoe Hitler mogelijk was en waarom de steun voor hem zo lang duurde zijn inderdaad partieel. Hiervoor is een ander soort boek nodig. Het antwoord is natuurlijk allerminst eenvoudig. Hitler was een ‘charismatische’ figuur – niet in de zin waarin het begrip doorgaans wordt gebruikt, als een machtige of hypnotische persoonlijkheid, maar in de oorspronkelijke Weberiaanse zin van iemand, gekozen door het volk, als voorman om hen te redden uit een crisis. Ik denk dat dit een fundamenteel punt is. Het deed er niet toe dat hij zo intellectueel desolaat scheen, zo sociaal kreupel en zo weinig attractief voor zijn critici (zoals Haffner). Wat er toe deed was de buitengewone kracht van het geloof dat de bevolking op bracht op het punt van de ergste Duitse crisis in 1932. Hitler droeg al hun hoop, hun zorgen, hun ambities, hun rancunes, enzovoort., reden waarom, ondanks het in in elkaar storten van de wereld in de latere oorlogsjaren, de mensen toch bleven vechten, de staat bleef onderdrukken. Hitler was de toetssteen, maar hij had de sterke collectieve psychologische verbinding nodig aan de overwinning of de ondergang, waar de gewone Duitsers zich vele jaren daarvoor aan hadden vastgeklonken. Deze band werd meteen verbroken toen hij dood was, waarmee verklaard is hoe de Duitsers weer konde terugkeren naar een normaler sociaal en politiek bestaan”.
In mijn artikel vergelijk ik uw boek met Anmerkungen zu Hitler van Sebastian Haffner. Zijn boek is anders ontworpen en heeft andere doelen, maar hij geeft de lezer een psychologisch portret om te overdenken:
Geen groei in karakter
Geen vrienden (zelfs Speer niet?)
Geen liefde (Geli Raubal en Eva Braun werden slecht behandeld)
Geen vaderschap
Geen zelfkritiek (maar hadden Lenin of Mao dat?)
Hij confronteert de lezer met de breuklijnen in zijn leven: een passieve mislukkeling gedurende 30 jaar, en een snelle klim naar de macht en de totale vernietiging in de volgende 20 jaar van zijn leven. Mag dit in historische analyse?
Over zijn klim naar de macht: hoe oordeelt u Hitler’s vermogen om chaos rond zich te organiseren, zijn selectie van getalenteerde medewerkers? (Todt, Schacht, Speer) en zijn hypnotiserende kracht bij speeches voor volle zalen?
Misschien had Haffner gelijk, aangevend dat het voor iedereen heel moeilijk was om Hitler’s succes te ontkennen tot b.v. 1938: “hij is niet beschaafd, maar we hebben de autobahnen, de rijksdelen terug en volledige werkgelegenheid”. Dat kan verklaren waarom hij steeds meer steun kreeg. En wat vindt u van Haffner’s conclusie: “Aber eines war er nie: ein Staatsman”?
Overy: “Hitler was natuurlijk geen groot staatsman. Hij was politiek zeer sluw, had een behoorlijk scherpzinnig greep op wat hij kon doen en niet kon doen, maar een blinde, obsessieve binding aan de “missie”, die hem naar zijn gevoel door de geschiedenis en het Duitse volk was opgedragen. Het was die ruwe doelgerichtheid waardoor hij de redder leek, de gids. In hun eigen omgeving dachten veel Duitser ongetwijfeld dat er fouten en foutieve beoordelingen waren. Het grote collectieve falen was hun onvermogen om deze waarneming te gebruiken om de verering te ondermijnen. In plaats daarvan zeiden ze simpelweg tegen elkaar: de Fuehrer weet het het beste. Dit is werkelijk de grootste verlating van het eigen oordeel.
Over de trouw van de Duitsers aan Hitler, kan het lot van Rommel misschien verhelderen. Er zijn contacten geweest tussen Rommel en de samenzweerders van von Stauffenberg, maar Rommels houding blijft onhelder. Hij was oppositioneel in militaire zaken, maar een volger in de politiek. Maar was hij dat? In ‘Mythos Rommel’ vertelt Maurice Philip Remy over een plan om het westelijk front voor de geallieerden te openen, om de opmars naar Berlijn te versnellen. Rommel schijnt daarover contact met de geallieerden te hebben gehad. De uitvoering van dit plan werd verhinderd door schietende Spitfires,die de auto van de Veldmaarschalk troffen en hem zwaar verwondden. Vervolgens ontwikkelde de samenzwering van von Stauffenberg zich en in de jacht op de samenzweerders werd Rommel gedwongen zelfmoord te plegen. Maar had hij een serieus militair plan voor een politiek probleem dat hij niet kon hanteren?
Overy: “Over Rommel, ik ben er niet van overtuigd dat hij werkelijk zou hebben gehandeld. Inderdaad was zijn zelfmoord een antwoord op de kwadratuur van een cirkel, waar hij niet uitkwam. Zo lang Hitler in leven was, was het denk ik heel moeilijk voor de Rommels en anderen de sprong naar een volledige oppositie te maken. Ik denk dat wat historici, politieke wetenschappers en sociaal psychologen veel meer moeten bestuderen is wat de collectieve steun aan dictators op gang houdt, niet de figuur van de dictator zelf. De dictator doet er wel toe, maar het is de wijze waarop het grote publiek en de institutionele sleutelspelers ondersteuning bieden en samenzweren met de populaire dictator, waardoor het allemaal mogelijk wordt. Ongepolijste autoritaire overheersing ( met gebruik van leger en politie-bandieten) is gemakkelijker te verklaren dan populair dictatorschap”.
Tot zover het kleine dispuut van uw nederig boekbespreker met een historicus van wereldfaam. Hij verwijst naar zijn boek “The dictators” waarin hij zijn laatste stelling verder toelicht. Ik zoek het op en zal u daarover berichten.
Overy is wetenschapper, dus roept: daar moeten we nog veel onderzoek naar doen. Ik heb er op zich geen moeite mee: maar ik kijk naar de Arabische lente en verbaas me. Ik kijk naar de Balkan en verbaas me. Ik kijk naar de transitie in Oost Europa en verbaas me. En Obama was bij zijn verkiezing toch ook een soort verlosser? Geschiedenis leert ons niet veel, maar geeft te denken. Dat moet.
Bestel hier Kroniek van het Derde Rijk
Reacties (29)
Kan iemand (auteur?) een vergelijking maken met de boeken over het Derde Rijk van Richard Evans? Vond die altijd mooi geschreven, redelijk diepgaand en toch een goede lijn erin.
Onderzoek doen waar? Zijn de meeste archieven over de WOII niet al openbaar – of verwacht men ergens in een Sovjetarchief nog een ontdekking te doen? Ondertussen hebben we toch wel genoeg interpretaties.
Tjerk: de Sovjet-archieven zijn nog bij lange na niet open. Juist dat bracht nog wat onbekende zaken aan het licht zoals het boek dat Hitler’s lijfwachten Otto Günsche en Heinz Linge voor Stalin en Stalin alleen geschreven hebben. Dat boek is pas zeer recentelijk (2005) bekend. Ook bijv. van een land als Wit-Rusland (en meer Oost-Europese landen) zijn de archieven niet open.
Daarnaast zie je dat de historische beschrijving over WOII evolueert. Hier valt nog een apart artikel over te schrijven.
Overbodige post, if you ask me..
Maar misschien komt dat omdat ik ‘redelijk veel weet’ van hoe je een beknopte recensie moet schrijven en ook ‘redelijk veel’ ervaring heb met het inkorten van iets te ijdele of enigszins zelfingenomen teksten.
Aan tegenvallende boeken, zeg ik redelijk vaak, moet je gewoon niet teveel aandacht besteden. Daarvan zijn er teveel van. Je doet lezers/kijker/aanklikkers en/of snuffelaars een groter plezier met teksten over boeken die wel de moeite waard zijn.
Zo, nu snel weer een boek lezen.
Iets nieuws over het Derde Rijk (Hitler) te berde brengen, wordt met de dag moeilijker. We weten al te veel. Vanuit de optiek van de schuldvraag schreef ik er het volgende over.
Schuld, aansprakelijkheid en daderschap zijn symbolisch. ‘Symbolisch’ gebruik ik hier vaak voor 1. verkorte schrijfwijze van waarde, norm, regel, gezichtspunt e.d en 2. attendering op het feit dat schuld vanwege zijn (symbolisch) karakter zich niet spontaan de natura laat vaststellen, zelfs niet in ogenschijnlijk de duidelijkste situaties. Vraag het aan rechtvaardige rechters.
Schuld is onnatuurlijk; dieren zijn nooit schuldig. Zekerheid over schuld vind je uitsluitend in bepaalde regels; waar die ontbreken, worden afgewezen of moeilijk te vinden zijn, wordt oordelen problematisch of onmogelijk.
Scherp zien wij dit in bij de veroordeling van Duitsland/Duitsers voor wat ze in de IIe Wereldoorlog hebben gedaan. Eerst lijkt wijzing van vonnis met zo veel feiten voor handen eenvoudig, dan wordt een onderscheid Volk en Regime gemaakt, met die delen ongelijkmatig schuldig, ten slotte worden schuld, verantwoordelijkheid en boete bij volgehouden scrupuleus onderzoek in klimmende mate moeilijker te bepalen.
Wie of wat deed het nu eigenlijk: Hitler, de economische depressie, de Duitse cultuur, de kampbewakers, Hitler’s pater-genitor, het Kapitalisme enz.? En al die reële mogelijkheden van oorzaak, gevolg, dader en responsabiliteit baren een verwarring die consequentie van een teveel aan feiten is.
Onze levende historici beschikken inzake WO II over documenten en gestaafde ‘bewijzen’ in hoeveelheden waar hun historische voorgangers in hun vergelijkbare onderzoeken niet van hebben kunnen gedroomd. En wat doen ze? Eronder bezwijken. Hun voornaamste conclusies over WO II staan au fond niet sterker dan Herodotus’ of Thucidides’ meningen over ontstaan en aard van de Perzisch-Helleense – respectievelijk de Peloponnesische oorlog.
Kortom, weten we weer niets en had Henry Ford met zijn grove opmerking ‘History is bunk’ misschien gelijk De meeste kundige, toegewijde studies over Duitsland & Hitler komen uit op verbijstering van het verstand en het aanwijzen van causale makrofactoren waarop schuld, verantwoordelijkheid en dergelijke woorden geen betrekking lijken te hebben. Het waren ‘gewoon’ onpersoonlijke krachten waaraan niemand wat kon doen.
HPax: wat is dat nu weer voor een Mullischiaanse braakargumentatie? We weten enorm veel. Dat bijv. maakbare samenlevingen een illusie blijken te zijn, dat het haten van anderen tot afschuwelijke zaken kan leiden enz. Ook wie er welke verantwoordelijkheid draagt voor welke misdaad is alombekend maar was rond 1946 nog bij lange na niet bekend.
Daarnaast is het lariekoek om de Tweede Wereldoorlog te vergelijken met de beschrijvingen van de oorlogen tussen Griekenland en Perzie. WO2 is beter gedocumenteerd en met weet met een veelvoud nauwkeuriger wat er zich op welke plaats heeft afgespeeld.
Als je daarnaast de schuldvraag bij onpersoonlijke krachten wil leggen, dan zie je kennelijk niet dat diverse historici er op hebben gewezen dat al halverwege de negentiende eeuw Duitsland op een koers lag die zeer destructief voor Europa zou zijn. Die koers werd ingeslagen, maar het was op dat moment nog geen ramkoers naar Auschwitz. Maar dat de weg tot zeer sinistere denkbeelden leidde, dat was wel degelijk duidelijk.
@6 – Benesh stelt dat wanneer je de schuldvraag bij onpersoonlijke krachten wil leggen, kennelijk niet ziet “dat diverse historici er op hebben gewezen dat al halverwege de negentiende eeuw Duitsland op een koers lag die zeer destructief voor Europa zou zijn.”
Klinkt mooi, maar ik herken in deze drogreden niets maar dan ook niets, dat het bestaan van “onpersoonlijke krachten” ontkent.
@5 – De stelling waar het betoog van HPax op is opgebouwd is de volgende:
“Schuld is onnatuurlijk. Zekerheid over schuld vind je uitsluitend in bepaalde regels; waar die ontbreken, worden afgewezen of moeilijk te vinden zijn, wordt oordelen problematisch of onmogelijk.”
Laten we aannemen dat dieren nooit schuldig zijn: is schuld daaarom “onnatuurlijk”? De mens is gewoon onderdeel ban de natuur, maar de mens is dat niet meer, zodra het begrip schuld deel uitmaakt van de communicatie en het bewustzijn. De natuur is als het ware gelimiteerd tot het dierlijke en wat de mens van het dier onderscheidt is een illusie. Aldus HPax.
WANT: zekerheid over schuld vind je uitsluitend in bepaalde regels.
Wat de mens van het dier onderscheid zijn de regels die de mens gemaakt heeft, niets meer en niets minder. Schuld is het gevolg van het overtreden van de regels, elke andere vorm van schuld is een illusie die de mens zichzelf aanpraat. Aldus HPax.
Achter dit kromme metafische gebrabbel gaat het werkelijke punt schuil: HPax ontkent elke vorm van ethiek als drijfveer voor het menselijk handelen. Ethiek is immers niet gebaseerd op geschreven regels en onethisch handelen creert schuld. Het is die ethiek die de mens onderscheidt van het dier en daarmee is ethiek “onnatuurlijk”. Althans volgens HPax.
Als de ethiek geen factor meer vormt, dan worden de regels geschreven door de macht en de eerste regel van de macht is, dat het goed is als je de regels naleeft.
Harm: wel als je dat invult met persoonlijke overtuigingen zoals een sterke mate van autoritair denken, volksantisemitisme, eugenetica enz. Wat HPax beweert leunt bijna aan tegen het idee dat Nazisme een onafwendbare koers was waar men toch niets aan kon doen (“De meeste kundige, toegewijde studies over Duitsland & Hitler komen uit op verbijstering van het verstand en het aanwijzen van causale makrofactoren waarop schuld, verantwoordelijkheid en dergelijke woorden geen betrekking lijken te hebben. Het waren ‘gewoon’ onpersoonlijke krachten waaraan niemand wat kon doen”). Dat is gewoon de vroegste aanwijzingen negeren en je kop in het zand steken.
.
De reacties gaan over de klassieke vragen van de geschiedschrijving. Maar dat was niet wat ik bedoelde met de vragen, die ik Overy stelde.
In navolging van Haffner en anderen ben ik geinteresseerd in de mogelijkheid van het ontstaan van barbarij.
En dat nog wel in een land van dichters en denkers. En dat nog wel met een messianistisch leider, die toch vrij duidelijk een onbeschaafde proleet was en een waardeloos militair.
De chroniqeur komt daar ook niet uit. De aantekeningen van Haffner zijn voor een antwoord op die vragen veel boeiender. Dat geeft Overy in bijzinnen wel toe `ik had een opdracht, dat vereist een ander boek`.
Tom, kan je ingaan op wat ik in 1 vroeg?
@10: met genoegen. Ik ben alleen vaag bekend met Evans, dus heb je een titel waarvan je denkt: dat zou hij eens moeten lezen?
Ik bedoel: ik word geboeid door de vragen, die de kroniek overstijgen. Dat zeven Spitfires de Luftflotte op 15 september 1940 tot de aftocht dwongen wist ik al en het geluid van Churchill daarover heb ik op CD.
Maar hoe was het mogelijk dat het zo ging?
Ik vind het jammer dat Overy de vraag over Rommel een beetje ontwijkt. Natuurlijk: een trouwe militair kan niet oppositioneel worden. Maar Rommel was in militair opzicht zeer kritisch jegens de Führer en bedacht misschien wel een militair einde aan de oorlog. Dan ben je met “the might have been” benadering bezig. Stel dat Rommel een akkoord had bereikt met Montgomery en de Geallieerden hadden snel kunnen oprukken naar Berlijn? Misschien had het Rommel toch het leven gekost, misschien was het nooit op de tweedeling tussen Oost en West uitgelopen.
Kortom, die, wat speculatieve vragen over de bekende gebeurtenissen, die vind ik leuk. Als je een aanbeveling hebt, dan ga ik graag eens wat van Evans lezen.
Overigens: voor de feiten, de kroniek, heeft Overy een prachtig boek gemaakt.
Met Richard Evans doel ik op de bekende derde rijk trilogie. Hier het linkje naar het eerste deel:
http://www.bol.com/nl/p/nederlandse-boeken/het-derde-rijk-deel-1-opkomst/1001004002055425/index.html
Recentelijk heb ik deel een en twee voor een schappelijke prijs bij De Slechte zien liggen. Ik heb ze uiteindelijk alledrie gekocht en met genoegen gelezen.
@8 Benech – De causale makrofactoren, de “onpersoonlijke krachten” bestaan op elk willekeurig moment in de geschiedenis en vormen de achtergrond waartegen mensen hun keuzes maken.
De vraag is of groepen mensen zich gedragen als een zwerm vogels of een school vissen, waarbij elk lid van de zwerm zijn gedrag afmeet aan dat van zijn buurman.
Ik denk dat je het antwoord tevergeefs in de geschiedenis zult zoeken, maar dat je eerder moet zijn bij de gedragswetenschappen.
Dat zal wel Harm maar dat maakt het juist dat je waakzaam zal moeten zijn voor de koers waarin je als samenleving vaart. Die waakzaamheid ontbrak meer en meer in de decennia voor WO2.
Zo is er een bepaalde koers van de PVV en hier is een bekende voorgeschiedenis van. Maar er is een even bekende tegenkoers momenteel opkomende. Dat maakt mij al een heel stuk geruster dan een samenleving die rechtstreeks op ramkoers is en geen tegenkoers in hun midden duldt.
@ 7 e.a.
Je interpretatie van mijn ‘kromme metafische gebrabbel’ is vermakelijk, maar niet zonder verdienste. Je hebt je binnen de grenzen van je intellectuele capaciteit ingespannen, en een beloning van mijn kant in de vorm van een repliek mag niet uitblijven.
Wat je mijn ‘gebrabbel’ noemt, is niet anders dan mijn uitgesponnen overpeinzing over schuldtoewijzing, in het algemeen, en i.h.b. in geval van Hitler-Duitsland. Meer niet.
Wat ik er mee wilde aantonen, is dat het toerekenen van een schuld (subs. oorzaak) moeilijker is dan je soms denkt, en dit ook, of misschien juist in ogenschijnlijk de makkelijkst ogende gevallen.
Geen katastrofe is volgens mij beter gedocumenteerd, bestudeerd, met feiten belegd geweest, dan die van WO II, maar als iemand: een nadenkend mens, zegt dat hij eigenlijk toch nog steeds niet weet hoe en waarom die is ontstaan, vinden weinigen dat vreemd. De ramp was te groot, te gruwelijk, te misdadig. Niet te bevatten. En dat allemaal in Christelijk Europa!
Nog steeds komen er nieuwe boeken over WO II op de markt. Dat ze aftrek vinden, heeft volgens mij te maken met de hoop, levend bij een publiek, dat nog eens een schrijver de ultieme waarheid en werkelijkheid over WO II zal openbaren. Dat het dan zoals Doormaal teleurgesteld wordt, hoort erbij. Ook die had meer verwacht, maar waarom?
Persoonlijk denk ik dat voor de ‘oplossing’ van WOII wij de fysica tijdelijk tussen haakjes zullen moeten plaatsen, om primair op de metafysica over te gaan. Ik bedoel daarmee dat we WOII als een mythe moet gaan behandelen en als zodanig analyseren. Bijvoorbeeld een Westerse (anti)Christelijke mythe, te vergelijken met niet-Westerse mythen.
PS. Ik wil graag toelichting op: ‘Ethiek is immers niet gebaseerd op geschreven regels’ .
Ethiek berust toch op regels, geschreven of niet?
HPax: Bovenstaande is nu exact waarom ik ageer tegen je. Je bent een soort mystiek verhaal om WO2 aan het breien die geen doel dient behalve jouw onvermogen te temperen. Er zijn uitstekende analyses geschreven van hoe Europa voor 1933 in elkaar zat. Je kan zonder problemen deze lezen en voor jezelf op zijn minst de afweging maken in hoeverre elke genoemde oorzaak een rol speelde in plaats van je handen in de lucht te steken en roepen: “het is te groot, te gruwelijk, te misdadig. Niet te bevatten.”
Misschien is het juist veel angstaanjagender om deze invloeden naast elkaar te zien en daar een mening over te moeten vormen.
@15 HPax – Dat een ramp te groot, te gruwelijk en te misdadig is om te bevatten, wil nog niet zeggen dat een schuldtoewijzing niet mogelijk is. Dat is een volstrekt absurde mystificatie: hoe groter het misdrijf, des te moeilijker de schuldtoewijzing?
Het betekent hoogstens dat je de schuld misschien niet kunt toewijzen aan één enkel individu, maar er is natuurlijk geen enkel argument dat de mensen aan top van de bevelsstructuur kan vrijpleiten.
Nee, het grote raadsel is de omvang van de collaboratie, of, in andere woorden, hoe “het volk” dit kon laten gebeuren. Was bij allen dan het “ethisch kompas” op hol geslagen?
Jij stelt:”zekerheid over schuld vind je uitsluitend in bepaalde regels.” Nu wil je dat ik de vraag beantwoord of ethiek gebaseerd is op regels. Die vraag zul je echter zelf moeten beantwoorden
en daarbij gelijkertijd de vraag of je volhoudt dat die ethische regels (indien ze bestaan) niet zijn geschonden.
er is qua mega-projecten nog veel onbekend.
neem Project Riese oftewel Komplex Riese in (nu) Polen.
hier werd meer beton en slavenarbeid verbruikt dan in heel schuilkerderrijk Germania, maar waartoe ?
niemand weet het.
er ligt nog van alles in de archieven in Moskou.
de Russen hebben Europa bevrijd, maar totnogtoe zien we dat anders.
beginnetje: http://en.wikipedia.org/wiki/Project_Riese
Harm: straks krijgen we van HPax de redenering dat alle topnazi’s “schuldig zijn aan het bevel”, wat ik je brom. Het zijn juist dit soort mystificaties en abstracties waarom ik Mullisch’ De Zaak 40/61 beroerd vind.
Tom van Doormaal | 4 July 2011 | 09:17: “In navolging van Haffner en anderen ben ik geinteresseerd in de mogelijkheid van het ontstaan van barbarij.
En dat nog wel in een land van dichters en denkers. En dat nog wel met een messianistisch leider, die toch vrij duidelijk een onbeschaafde proleet was en een waardeloos militair.”
– Dat begrip ‘land van dichters en denkers’ vindt zijn historische oorsprong in Franse spot, over de zogenaamde Duitsers die heel wat af zitten te dichten en te denken over die dan ooit nog te vormen eenheidsstaat—terwijl ondertussen Fransen (en Denen, Zweden en Polen) eeuwenlang de reëelbestaande Duitse dwergstaatjes permanent onder voet liepen en plunderden—maar die zogenaamde dichters en denkers in werkelijkheid praktisch dus geen klap uitvoerden om die eenheidsstaat van de grond te tillen. De misvatting heeft gepostvat dat met ‘land van dichters en denkers’ dus respect zou worden betuigd, of kwaliteiten zouden worden geroemd; in werkelijkheid handelt het dus echter om niets anders dan sarcasme en hoon.
Er zijn de laatste jaren goede boeken verschenen met analyses van de economische voorwaarden voor en van het Derde Rijk, zoals Adam Tooze’s The Wages of Destruction en Guido Giacomo Preparata’s Conjuring Hitler, die nog geen rol lijken te spelen in de discussies, wegens de mogelijke huiver die men mogelijk heeft om in ‘economie’ te duiken. Die vrees lijkt me echt onnodig.
Maar ook in 1939 al een inzichtelijk werk op dat vlak, dat als PDF te downloaden valt.
Günter Reimann – The Vampire Economy: Doing Business Under Fascism (PDF-alert!)
http://mises.org/books/vampireeconomy.pdf
@6 “dat al halverwege de negentiende eeuw Duitsland op een koers lag die zeer destructief voor Europa zou zijn.”
Heb je hier een linkje bij? Als Duitsland hierin uniek was dan ben ik erg benieuwd in welk opzicht.
@21: Niet per se Duitsland alleen, maar bijv. Oostenrijk vertoonde hetzelfde. Een boek als het bekende boek van Kertzer (In Gods naam) legt behoorlijk netjes uit dat er onder Katholieken al zeer naargeestige gedachten leefden. Daarnaast is het begin twintigste eeuwse occultisme (kan je zelf op googlen) in Duitsland zeer doordrenkt van antisemitisme. Ook loopt er een zeer wezenlijk lijntje van Luther naar Hitler (zie het boek van Rene Suss) enz enz.
@21: http://en.wikipedia.org/wiki/Sonderweg
the Sonderweg theory of German history has progressively gained a following inside and outside of Germany, especially since the late 1960s. In particular, its proponents argue that the way Germany developed over the centuries virtually ensured the evolution of a social and political order along the lines of Nazi Germany. In their view, German mentalities, the structure of society, and institutional developments followed a different course in comparison with the other nations of the West, which had a “normal” development of their histories.
Klinkt interessant. Ik ben nu toevallig De Begraafplaats van Praag aan het lezen, waarin Eco constant verwijst naar dit soort dingen. Een personage zegt op een gegeven moment dat de ‘eindoplossing’ alleen in Rusland plaats kan vinden omdat Duitsland niet tot ‘grote daden’ in staat is.
@24: Umberto Eco staat erom bekend dat hij allerlei terloopse verwijzingen maakt naar de moderniteit door die in de mond te leggen van personages. Ik heb toevallig een maand of vier datzelfde boek gelezen en ik herinner me dat ik veel erin las als een aanklacht tegen modenrn populisme.
Dat ook ja. Het gaat over een soort blauwdruk om een specifieke groep in de samenleving zwart te maken. In het boek is er niets dat het anti-semitisme echt uniek maakt. De blauwdruk kan naar smaak toegepast worden op joden, communisten, monarchisten, jezuïeten of vrijmetselaars, afhankelijk van wat op dat moment politiek goed van pas komt.
En je kunt er natuurlijk ook prima moslims voor invullen.
Volgens mij is dat inderdaad deels de achterliggende gedachte van zijn boek. De technieken en rethorische kunstgrepen verschillen niet bijster veel van elkaar.
De reacties doen mij wel plezier. Het is inderdaad een onvoltooide geschiedenis. Of Duitsland gevuld was met achterlijke sukkels, waag ik te betwijfelen: het werd in elk geval na de eenheid van Bismarck het strijdtoneel van de europese antagonismen. (Thomas Mann)
Maar ook als je dat bent, pleit dat niet vrij van schuld. Overigens weet ik niet of dat nu zo interessant is. Wie trekkers overhaalt, crematoria stookt voor mensen, in uniform grenzen overschrijdt heeft schuld.
Boeiend is wel de studie van J. van Doorn over het nationaal socialisme en de bronnen in het socialisme. Dat Martin Bosma daar aanleiding in ziet om socialisme te schetsen als nazi-ideologie, maakt het zoeken naar de wortels van het nazisme niet minder interessant.
Sterker nog Tom, ik vind de these dat men alle topnazi’s pathologiseert zeer twijfelachtig. Het leidt mijns insziens tot een vorm van mysticisme waarbij een soort eigen verantwoordelijkheid of historisch besef wordt vervangen voor een opgeheven handen van “ik kon er ook niets aan doen”.
Nee, ik kijk niet de mensen van nu op de daden van toen aan, ook de doorsnee Duitser of Oostenrijker van nu niet, maar ik doel wel op een soort ontlopen van een verantwoordelijkheid om na te denken over waartoe bepaalde denkbeelden kunnen leiden. Dat onvermogen bespeur ik zeer sterk bij bijv. HPax in dezen.