REDD moet het bos redden

Dit is een gastbijdrage van Marjolein van de Water van Noticias.nl.

Rijke landen gaan arme landen betalen om hun bossen te beschermen. En als alles volgens plan verloopt, kunnen bedrijven hier goed aan verdienen. Walmart, de Wereldbank en andere grote spelers op de klimaattop in Cancun, zijn laaiend enthousiast over REDD, een mechanisme waarbij men de co2 die in bomen ligt opgeslagen, inzet om klimaatverandering tegen te gaan. Boeren en sociale organisaties vrezen voor de gevolgen ervan.

REDD (Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation) was een van de weinige punten op de agenda in Cancun, waar de VN landen redelijk unaniem achter staan. Het idee is simpel. Bomen en planten absorberen co2 en slaan dat op. Landen gaan eerst uitrekenen hoeveel co2 er precies ligt opgeslagen in hun bossen. Als ze deze bossen vervolgens niet kappen, telt dat als vermindering van uitstoot. Hiervoor worden de landen dan financieel gecompenseerd. Kortom, er komt een prijskaartje te hangen aan de co2 die opgeslagen ligt in bomen.

Bomen op de markt
De vraag is natuurlijk wie dat gaat betalen. Brazilië is groot voorstander van het opzetten van een fonds waar rijke landen geld in storten. Ontwikkelingslanden kunnen dit geld dan gebruiken om hun REDD programma’s te financieren. Maar de meeste landen, vooral de westerse landen, pleiten voor een systeem waarbij ze de co2 uit bossen op de emissiemarkt kunnen verkopen. Zo kunnen landen en bedrijven die meer uitstoten dan afgesproken, hun klimaatschuld aflossen.

In theorie is iedereen gebaat bij REDD. Bijna 20 procent van de wereldwijde uitstoot wordt veroorzaakt door ontbossing. Het beschermen van bossen zou dus een grote bijdrage leveren aan een beter klimaat. Maar dat niet alleen. Gemarginaliseerde groepen zouden betaald kunnen worden voor het beschermen van de bossen waarin ze leven. Het kan ecotoerisme stimuleren en leiden tot betere waterkwaliteit en een grotere biodiversiteit.

De Europese landen waren vorig jaar in Kopenhagen zo enthousiast, dat ze bereid zijn de komende jaren 4,5 miljard dollar te reserveren voor REDD programma’s. Dat is niet alleen omdat ze zo begaan zijn met de bossen, economen hebben berekend dat het redden van regenwoud in ontwikkelingslanden een veel goedkopere manier is om klimaatverandering tegen te gaan, dan bijvoorbeeld het bouwen van windmolens in Europa.

Van wie is het bos?
Maar niet iedereen deelt dit enthousiasme. “REDD is een ramp voor de mensen die in de gebieden wonen waar het om gaat”, zegt Tom Goldtooth van Indigenous Environmental Network. Wereldwijd zijn er zo’n 1,5 miljard mensen die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van de bossen. Bij gebrek aan landrechten hebben zij niks te zeggen over deelname aan een REDD programma of op het verloop ervan.

Mensen die niet de officiële eigenaar zijn van land, kunnen geen aanspraak maken op de emissierechten die het behoud van de bossen opbrengen. Hiervoor zijn ze afhankelijk van de soms corrupte regeringen.

Voorstanders presenteren het mechanisme als voordelig voor de inheemse bevolking. Maar de REDD programma’s zijn soms juist in strijd met de belangen van de bewoners van de bossen. Dit blijkt uit een deze week verschenen reader van onder meer Carbon Trade Watch. De onderzoekers tonen aan dat REDD programma’s in bijvoorbeeld Papoea Nieuw Guinea, gedwongen ontruimingen en ernstige mensenrechtenschendingen tot gevolg hebben.

En dat niet alleen, afhankelijk van de eisen die in het contract staan, kunnen de bewoners gedwongen worden hun leefstijl aan te passen. REDD belet hen dan het bos te blijven gebruiken voor hun levensonderhoud.

Onduidelijkheid over effectiviteit
Goldtooth beweert bovendien dat REDD niet per definitie ontbossing tegen gaat. De brede definitie die de VN hanteert voor bos, kan volgens hem juist tot meer ontbossing leiden. Niet alleen gebieden met bomen, ook velden met monoculturen als soja en palmolie, of snelgroeiende bomen zouden dan onder REDD vallen. Dit maakt het mogelijk om regenwoud te kappen en daarvoor in de plaats grootschalige plantages te bouwen.

“Op die manier leidt REDD dus alleen maar tot grotere problemen”, zegt Goldtooth. “Bedrijven gaan dan juist meer bomen kappen. Immers, als je er monoculturen op zet, kun je daar meer geld mee verdienen.” Daarbij is volgens Goldtooth nooit bewezen dat uitstoot op de ene plaats, gecompenseerd kan worden door elders genoeg co2 te absorberen.

Ook het openen van de emissiemarkt voor REDD kan rekenen op felle kritiek. “In plaats van de eigen uitstoot te verminderen, gaan rijke landen en bedrijven arme landen betalen zodat ze zelf door kunnen gaan met vervuilen”, zegt Sylvia Ribeiro, onderzoeker bij ECT. “Met emissierechten wordt druk gespeculeerd en het is een winstgevende business. Het komt er dus op neer dat de vervuilers uiteindelijk geld verdienen aan REDD terwijl de lokale bevolking hier vrijwel niets van terugziet.”

Na Cancun
De vraag is na Cancun niet meer zozeer of REDD er komt, maar hoe het eruit zal zien. Er is besloten dat REDD vooralsnog betaald gaat worden uit het nieuw op te richten Groene Fonds, een door de Wereldbank beheerd fonds dat arme landen moet helpen klimaatverandering tegen te gaan. In Durban wordt volgend jaar verder gepraat over de precieze invulling en de voorwaarden van de programma’s. En over de vraag wanneer en op welke manier REDD op de emissiemarkt kan worden gebracht.

De tegenstanders verwerpen het hoe dan ook. “De lucht boven een bos privatiseren is niet de oplossing”, zegt Goldtooth. “Natuurlijk moeten de bossen beschermd worden. Maar om het klimaatprobleem op te lossen, moet iedereen, de rijke landen voorop, de uitstoot verminderen. En niet hun slechte gedrag compenseren door elders lucht te kopen.”