Kunst op Zondag | Tussen nep en kitsch

Vorige week ging Kunst op Zondag over nepkunst als bedrog. Er bestaat ook nep in de kunst dat verder gaat dan frauduleuze namaak.

Kunst wordt nog steeds gedefinieerd als namaak. De kunstenaar reproduceert wat zijn oog ziet of zijn hoofd denkt. Schilderijen en beelden zijn niet alleen een weergave van natuur, mensen en dingen, maar ook een weergave van ideeën. Kunst is altijd een kopie van alles.

Plagiaat

Dus waarom zou kunst geen kopie van kunst mogen zijn? Omdat ook kunst om geld draait. Maar nu de wereld en de mensheid al zo lang bestaat, is de kans groot dat alles en iedereen al gauw lijkt op iedereen en alles. Nieuwe, uiterst authentieke ideeën zijn zeldzaam. We borduren voort.

Van kunst en kunstenaars verlangen we die authenticiteit wel. Maar waarom? Lijken de landschappen van de oude Hollandse meesters niet erg op elkaar? Toch spreken we niet van plagiaat. Landschappen, stillevens, dagelijkse taferelen, het zijn genrestukken en dat zoveel oude meesters hetzelfde genre beoefenden, maakt ze niet tot copycats. Ook niet als kunst in kunstkamers wordt gekopieerd.

Willem van Haecht – De galerie van Cornelis van der Geest,1628.

David Teniers de Jonge – Leopold Wilhelm in zijn galerie in Brussel,1651.

De Stuckists, een groep kunstenaars die opkomt voor figuratieve kunst en conceptuele kunst afwijzen, hebben Damien Hirst tot super copycat gebombardeerd. De man zou werkelijk geen enkel origineel idee hebben. In dit filmpje leggen de Stuckists het uit. Ver gezocht of hebben ze gelijk?
[kliktv nr=1]

Damien Hirst zal het worst zijn. Maar in de wetenschap dat alleen originaliteit goed verkoopt, maken sommige kunstenaars zich boos als ze hun idee door anderen zien uitgevoerd. In 2010 sleepte de Belgische kunstenaar Arne Quinze zijn collega Dion Tsekouras voor de rechter. Quinze maakt kunst met houten planken. Tsekouras ook. Vorig jaar besloot de rechter dat er echter geen sprake was van plagiaat. Onbegrijpelijke actie van Quinze, want er zijn meer kunstenaars die met houten plankjes werken. Laten we dat een genre noemen.

Arne Quinze – The Sequence.

Tadashi Kawamata – werk bij het Centre Pompidou.

Een soortgelijke kwestie werd in Nederland afgelopen maart door de Hoge Raad beslist. In 2011 werd Theo Broeren door de rechtbank veroordeeld tot het betalen van € 50,000 aan Gerdine Duijsens, wiens werk hij geplagieerd zou hebben. Duijsen schildert vrolijke en wat corpulente dames. Onze collega’s van Trendbeheer berichtten er fijntjes over door een keur van kunstenaars in hun artikel op te nemen, die zich evengoed aan vrolijke dames bezondigen.

In maart dit jaar besloot de Hoge Raad in hoger beroep anders. Broeren had het auteursrecht niet geschonden, want “de auteursrechtelijke bescherming van abstracties als stijlkenmerken zou een ontoelaatbare beperking van de vrijheid van creatie van de maker meebrengen, en aldus een rem op culturele ontwikkelingen zou vormen”.

Kitsch

Het is natuurlijk een kwestie van smaak, maar het werk van Duijsens en Broeren heeft toch een wat kitscherige allure. Kitsch heet geen kunst te zijn, ook al ontroert het een groot publiek. Kitsch is dus een soort nepkunst?

Tenzij kitsch weer tot kunst wordt verheven. De Belgische kunstenaar Hans Op de Beeck ensceneert uit het leven gegrepen beelden en maakt er bewegende stillevens van.

Hans Op de Beeck – All together now.
[kliktv nr=2]

Hans Op de Beeck – Celebration.
[kliktv nr=3]

Fake

‘Ik hou van authentieke fake’, zei Op de Beeck in een interview met De Groene in 2009. Kunstenaars  die zich in authentieke fake bekwamen, worden echter ook niet altijd gewaardeerd. Het publiek of kunstcritici voelen zich genept als kunstenaars bewust de zaak bedonderen.

De Britse schrijver William Boyd bedacht de kunstenaar Nat Tate. Een reproductie van Nat Tate’s werk werd in 2011 geveild in het gerenommeerde veilinghuis Sotheby’s. Willima Boyd reisde de wereld over om zijn grap uit te leggen. Hier een filmpje tijdens zijn bezoek aan Berlijn, waarin het zogenaamde werk van Tate is te zien.
[kliktv nr=4]

De Tjechische kunstenaar David Černý verzon maar liefst 24 niet bestaande kunstenaars, die samen met hem Entropa maakten. Een kunstwerk ter meerdere eer en glorie van de Europese Unie en in 2009 in Brussel onthuld. De Tsjechische regering moest excuses maken voor de wijze waarop diverse lidstaten van de EU werden geridiculiseerd (Nederland afgebeeld als ondergelopen land, waar alleen nog minaretten boven water uitsteken) en Černý maakte excuses voor de niet bestaande kunstenaars.

David Černý – Entropa.

Een gevalletje nep of niet nep is Mr. Brainwash. In de documentaire Exit through the giftshop, van de roemruchte Banksy, Mr. Brainwash is het pseudoniem voor Thierry Guetta, een voormalig filmmaker die zich tot street art heeft bekeerd. Volgens veel street art kunstenaars zou hij hun werk gejat hebben. Anderen houden het er op dat Mr. Brainwash een door Banksy bedachte hoax is.

Mr. Brainwash – Remix Michael Lautrec.

De hele Banksy documentaire is hier te zien.

Hoe dan ook, aan nep valt veel lol te beleven.