‘Koelkasten bouwen om in een oven te wonen’

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022
Serie:

ACHTERGROND - In de schaduw van de klimaattop in Doha publiceerde de Wereldbank gisteren een nieuw rapport over de gevolgen van klimaatverandering in de MENA-regio. Die voltrekt zich in een veel hoger tempo dan vroeger en traditionele overlevingsmechanismen zijn niet langer toereikend. Directe actie is nodig om nog grotere watertekorten en voedselonzekerheid te voorkomen.

‘Klimaatverandering is een realiteit voor de bevolking in Arabische landen,’ stelt Inger Andersen, vice-voorzitter van de Wereldbank voor de MENA-regio. ‘Het raakt iedereen, vooral de armen die het minst in staat zijn om zich aan te passen. Als het klimaat meer en meer extreem wordt, zullen ook de gevolgen voor het leven en welzijn van mensen toenemen. Het is nu tijd voor actie op zowel nationaal als regionaal niveau om de weerbaarheid te vergroten om met die klimaatveranderingen om te gaan.’

Aanpassing

In de Arabische wereld is men gewend met klimaatverandering om te gaan. De geschiedenis liet eerder perioden zien van grote veranderingen in temperatuur en regenval. De huidige klimaatverandering verloopt echter in een veel hoger tempo, zegt de Wereldbank in haar rapport Adaptation to a changing climate in the Arab countries, dat tot stand kwam in samenwerking met de Arabische Liga.

De traditionele overlevingsstrategieën zullen niet langer levensvatbaar zijn. Vroeger trokken mensen gedurende periodes van droogte naar andere gebieden. Soms lieten ze hele steden achter die onder het stof bedolven raakten. Tegenwoordig zijn de mogelijkheden voor klimaatmigratie beperkter. Vroeger waren er geen grenzen, met beperkingen wie die grenzen kon passeren. Vroeger kende men ook geen eigendomsrecht, iets dat het moeilijker maakt om alles achter te laten én om je elders te vestigen.

Onheilspellend toekomstbeeld

Tegen het einde van de eeuw zal volgens het rapport de temperatuur in de Arabische wereld drie tot vier graden hoger zijn dan nu. Een temperatuur van rond de 55 graden is dan normaal. De stijging verloopt anderhalf keer zo snel als het wereldwijde gemiddelde.

Decennialange inspanningen om de armoede te bestrijden dreigen tenietgedaan te worden, zoals de Wereldbank onlangs ook al stelde in het rapport Turn down the heat: why a 4°C warmer world must be avoided.

De laatste dertig jaar zijn 50 miljoen mensen in de Arabische regio geraakt door klimaatrampen. Dat ging gepaard met circa 12 miljard dollar aan directe kosten, terwijl de indirecte kosten uiteraard vele malen hoger zijn.

Warmer en droger

Wereldwijd was 2010 het warmste jaar sinds het einde van de negentiende eeuw, toen men de temperatuur ging bijhouden. In 19 landen werd een nieuw hitterecord gevestigd, waarvan er vijf in de MENA-regio liggen. Koeweit bijvoorbeeld registreerde in 2010 met 52,6°C een nieuw hitterecord, dat in 2011 al sneuvelde toen het kwik 53,5°C bereikte. Dat is slechts een voorbode van wat ons te wachten staat. ‘Someone mentioned we will have to build fridges to live in the oven.’

Tekort aan water

Nu al kampt nagenoeg de hele regio met waterschaarste, gedefinieerd als minder dan 1000 kubieke meter water per persoon per jaar. De klimaatverandering zorgt ervoor dat de hoeveelheid neerslag in 2050 met nog eens tien procent zal zijn gedaald.

Op dit moment is de vraag naar water al groter dan het aanbod. Tegelijkertijd groeit de bevolking en leidt toenemende welvaart tot een hoger waterverbruik. De verwachting is dat de vraag naar water in 2045 met 60 procent is toegenomen. Dat kan leiden tot de situatie dat er onvoldoende water is om de bevolking van drinkwater te voorzien, de gewassen te irrigeren en de industrie draaiende te houden. Watertekort en klimaatverandering hebben bovendien grote gevolgen voor de landbouwproductie.

Overstromingen

Temperatuurstijging betekent in de Arabische regio niet alleen toenemende droogte, maar ook een grotere kans op flash floods. Dat komt niet alleen door het hogere risico op intensieve regenval, maar ook door de vele betonoppervlakken die geen water opnemen, niet adequate of geblokkeerde afvoersystemen en het feit dat steeds vaker gebouwd wordt in wadi’s en lager gelegen gebieden.

Nu al is te zien dat het effect van die flash floods groter wordt. In de tien jaar vanaf 2000 werd een half miljoen mensen erdoor geraakt, vergeleken met honderdduizend in het eraan voorafgaande decennium.

Onvoldoende hulp

Terwijl toenemende droogte en overstromingen vragen om meer noodhulp, waarschuwt het Rode Kruis deze week dat zij daar door het toenemende aantal natuurrampen in de toekomst niet in staat zal om voldoende fondsen bijeen te brengen om mensen te helpen. We kunnen dus zonder meer stellen dat de situatie alarmerend is.

Gemeenschappen onder druk

Het hardere klimaat bedreigt de gemeenschappen in de regio. De toerisme-industrie die nu jaarlijks nog 50 miljard dollar oplevert, zal leiden onder extreem weer. De landbouw komt zwaar onder druk te staan: hogere temperaturen, minder regenval en frequentere droogteperiodes leiden tot lagere landbouwopbrengsten en mislukkende oogsten. Daardoor zullen bijvoorbeeld de boeren in Tunesië tegen het jaar 2050 700 miljoen dollar aan inkomsten verliezen.

Deze ontwikkelingen zetten vooral de plattelandsbevolking, ongeveer de helft van de inwoners, steeds meer onder druk. Dat zorgt voor grote migratiestromen richting de kustgebieden en de ook nu al overbevolkte steden. Leeft nu nog 56 procent van de Arabieren in steden, tegen het jaar 2050 zal dat 75 procent zijn.

Maatschappelijke ontwrichting

De trek naar de steden heeft gevolgen voor de sociale cohesie. Het zijn meestal de mannen die naar de stad trekken om werk te zoeken wanneer hun traditionele manier van leven bedreigd wordt. De vrouwen die achterblijven staan daardoor voor een dubbele uitdaging. Niet alleen vergen dagelijkse activiteiten als het halen van drinkwater meer tijd, ze moeten ook de rol van de afwezige mannen in de landbouw en de gemeenschap overnemen. Je ziet nu al dat in arme landen als Jemen kinderen, en zeker meisjes, van school gehaald worden om te helpen in de huishouding, bijvoorbeeld om dagelijks kilometers te lopen om water te halen.

Als er niks gedaan wordt aan dit alarmerende scenario, zo waarschuwt de Wereldbank, dan lopen we het risico dat de verandering van de oude familiestructuren een grote bron van stress wordt. Het is daarom belangrijk om de bevolking voor te lichten over wat er staat te gebeuren en hen te helpen zich daaraan aan te passen. Daarvoor zijn vooral de vrouwen belangrijk. Zij hebben een sleutelrol in de gemeenschap en daardoor zijn zij het beste in staat om houding en gedrag te beïnvloeden zodat mensen zich kunnen aanpassen aan nieuwe vormen van bestaan en een andere sociale organisatie.

Actie noodzakelijk

De Wereldbank roept op tot snelle actie en een sterk leiderschap om landen en gemeenschappen voor te bereiden op de naderende dreiging. Zo is het belangrijk om klimaatgegevens en accurate weersinformatie te verzamelen, zodat men zich kan voorbereiden op extreem weer.

Ook zal men zich moeten richten op het ontwikkelen van nieuwe vormen van productie en nieuwe inkomstenbronnen, op beter onderwijs, zorg voor de volksgezondheid en een sociaal vangnet voor mensen die hun have en goed verliezen. Daartoe moeten de benodigde aanpassingen in het beleid geïntegreerd worden en is duurzame aandacht voor de sociale, economische en klimaatgevolgen noodzakelijk.

Reacties (8)

#1 Inkwith Barubador

MENA? Ik heb dat moeten opzoeken. Voor de meelezers: Middle East and North Africa.

Graag niet teveel jargon zonder uitleg.

  • Volgende discussie
#2 roland

Dit stuk overtuigt niet nog afgezien van de afstandelijke juridiserende benadering met: “Vroeger kende men geen eigendomsrecht, iets dat het moeilijker maakt om alles achter te laten”

Verder lees ik “toenemende droogte en overstromingen vragen om meer noodhulp”. Die noodhulp helpt niet echt zoals blijkt uit:
“klimaatverandering zorgt dat de neerslag in 2050 met 10% zal zijn gedaald” en “de vraag naar water is in 2045 met 60% toegenomen”
of “door de vele betonoppervlakken die geen water opnemen, geblokkeerde afvoersystemen en het feit dat steeds vaker gebouwd wordt in wadi’s en lager gelegen gebieden..”
De ruimtelijke inrichting en het groeiend waterverbruik is het probleem

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Timmy Muigd

Je vergeet het belangrijkste traditionele overlevingsmechanisme: evolutie door genetische aanpassing van de soort aan de nieuwe leefomgeving en klimaatomstandigheden.
Wij hebben onze apevacht afgeworpen ten gunste van een zweetkoelsysteem om in staat te zijn langdurig hard te rennen op de droge boomloze savanne.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 HansR

Waar ik woon – en volgens mij in veel gebieden – is de overmatig snelle afvoer van regenwater naar de zee een probleem. Het water krijgt geen tijd meer in de grond te dringen maar wordt afgevoerd. Fouten in de afvoer geven flashfloods.

Het is niet alleen verhoogde regenval.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Johanna

@1 Zie ook het logo bovenaan het artikel.

@2 Gegeven het feit dat het erg lang bewoond gebied is en de klimaatverandering leidt tot extremer weer, is te verwachten dat er vaker klimaatrampen zich zullen voordoen. Die rampen maken slachtoffers, brengen schade toe aan gebouwen en zorgen dat mensen ontheemd raken. Dat maakt noodhulp noodzakelijk, ervan uitgaande dat het hier vaak om niet al te rijke landen gaat die zelf niet over voldoende fondsen beschikken.

@3 Zie je dat nog gebeuren voor 2050?

@4 Dat gaat niet alleen over fouten in de afvoer. Je gaat (neem ik aan) uit van je eigen situatie, in ons vlakke Nederland. Woon je echter in bergachtig gebied en het gaat heel hard regenen, dan gutst het water letterlijk naar beneden, de wadi’s (geen betonnen oppervlakten) stromen in no time vol en wie in het dal woont krijgt al dat water dat zich verzamelt over zich heen. Dat water heeft zoveel kracht dat hele rotswanden erdoor afbreken en wegen erdoor geblokkeerd raken. Omdat het een zanderige regio is, gaat het bovendien gepaard met grote modderstromen.

Het heeft niet alleen met riolering te maken. Om te beginnen komen flash floods nu veel vaker voor dan vroeger, en dat heeft alles met de klimaatverandering te maken. Belangrijk is ook de ondergrond. We hebben het hier over gebieden die heel droog zijn, zandwoestijnen. Ik ken plaatsen waar het één keer per jaar regent. En als het dan regent, dan breekt de hel los. Want de regen op de hoogvlakte stroomt niet de grond in, omdat die kurk- en kurkdroog is. Het water stroomt dus naar het laagste punt. In dit geval over een granietgebergte. In heel erg korte tijd komt er dus een enorme massa water de bergen afdenderen. Met zoveel kracht dat hele rotswanden er door kunnen afbreken en wegen geblokkeerd raken.

Dan kun je natuurlijk zeggen: leg dan een goede waterafvoer aan. Alleen moet die dan wel door een granietgebergte aangelegd worden. Dat is enorm arbeidsintensief, en daarmee dus ook heel erg duur. En de landen waar we het over hebben staan niet bekend om hun rijkdom.

Maar: het hele idee van het rapport is dat die veranderingen niet te voorkomen zijn en dat het dús noodzakelijk is om nu al de noodzakelijke maatregelen te gaan treffen om het leven aan te passen en de impact van die klimaatrampen zoveel mogelijk te beperken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 roland

@5:
Jammer dat je niet ingaat op mijn punt en slechts herhaalt dat klimaatverandering problemen geeft. Heb ik dat bestreden?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Johanna

@6 Je eindigde je reactie met “De ruimtelijke inrichting en het groeiend waterverbruik is het probleem”

Groeiend waterverbruik is een gevolg, van enerzijds stijgende welvaart en anderzijds toenemende droogte. Dat zorgt er bijvoorbeeld voor dat men meer water gebruikt voor irrigatie.

En dan nog kun je niet alle landen over één kam scheren, de onderlinge verschillen zijn groot. Ter illustratie: Het waterverbruik per hoofd van de bevolking is in Jordanië (2007) 158 m3, in Algerije (2002) 196 m3. In diezelfde periode was dat voor Nederland (2008) 642 m3, voor Canada (2002) 1468 m3 en voor de VS 1550 m3.
Daar komt bij dat er op dit moment ook al sprake is van waterschaarste in de regio en
een groot deel van het water in de MENA-regio benut wordt voor agrarisch gebruik, voor voedsel
, terwijl in de meeste westerse landen industriële productie de grootverbruiker is.

Een andere ruimtelijke inrichting maakt het probleem niet kleiner. Wel zal het de gevolgen binnen de perken houden.
Tegelijk is het voor sommige landen, ook gelet op het nu al erg lange gebruik, lastig om dat gebruik nog verder te verlagen en tegelijkertijd wel te zorgen voor voldoende eten en drinken.

Hou dan ook is het – zij het noodzakelijke – symptoombestrijding. De oorzaken van de klimaatverandering, die vooral buiten de MENA-regio liggen, blijven ermee buiten schot. Bovendien: om de noodzakelijke maatregelen te treffen is er geld nodig, en in veel gevallen beschikken de landen daar nu juist niet over. Als er sprake zou zijn van internationale solidariteit dan zouden landen die sterk bijdragen aan de klimaatverandering de landen die de gevolgen ervan ondervinden steunen. Maar dat gebeurt dus niet, getuige ook
het verloop van de klimaattop in Doha.

Noodhulp zou niet nodig moeten zijn. Dat vraagt om de aanpak van de oorzaak en om het doen van aanpassingen. Waarbij je je dan wel moet realiseren dat die aanpassingen heel veel geld zullen kosten. Geld dat er gelet op de financiële en sociaal-economische positie van de betreffende landen vaak niet is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Hans Verbeek

De titel is leuk: veel mensen lezen dit in hun centrale verwarmde, geïsoleerde broeikasje, gebouwd om de Europese winters wat aangenamer te maken.

  • Vorige discussie