Ik heb getwijfeld over België

Bij onze zuiderburen tekent zich inmiddels nog een politiek drama van formaat af. Katholieke kerken in België bemoeien zich met de opvang van asielzoekers. Met de instemming van de bisschoppen, en sinds gisteren zelfs het Vaticaan, voeren zij actie en eisen een verblijfsvergunning. Soms zelfs onder druk van een hongerstaking. Het leidt tot een onvervalst dilemma: komen kerken terecht op voor de zwakkeren in de samenleving of dwarsbomen zij democratische besluitvorming?

Het herbergen van asielzoekers onder het etiket van het ‘kerkasiel’ komt ons uiteraard niet onbekend voor. In 1978 nemen 100 Marokkaanse gastarbeiders hun intrek in ‘De Duif’, een katholieke kerk in Amsterdam. Zij ‘verdienen‘ er een verblijfsvergunning mee. In 1989 pakken een aantal Syriërs het op een vergelijkbare manier aan.
Al eerder werd ook België geconfronteerd met ‘Sanspapier’ die de Sint-Bonifaciuskerk in Elsene bezetten, in hongerstaking gingen en, tot woede van Vlaamsbelang, door de Belgische minister van Binnenlandse Zaken Patrick Dewael stilletjes werden geregulariseerd.

Zoals te verwachten, reageren de meeste politici in het openbaar afwijzend. Jaap de Hoop Schreffer wijst in 1989 het kerkasiel de deur: “Het is een eis van rechtvaardigheid, ook naar andere afgewezen asielzoekers toe, om regels die wij met zijn allen hebben afgesproken te respecteren en mensen niet blijvend aan justitie te onttrekken. Ook niet via verblijf in een kerk”.

Maar in België reageert Dewael nu meer inhoudelijk: ” De meeste van die mensen komen niet in aanmerking voor asiel of regularisatie en hebben vaak niet eens een asielaanvraag ingediend.” En, hoe voor de hand liggend ook, dat is volgens mij precies ’to the point’. Hoe je ook denkt over de scheiding van kerk en staat, het valt niet te ontkennen dat kerken een morele plicht hebben tegen misstanden te ageren. In dat kader is het te billijken dat geestelijken, gezien de puinhopen die de moderne asielprocedures in de levens van vele mensen aanrichten, hun ruimtes beschikbaar stellen om als het geweten van een natie te dienen.

Maar kerken moeten zich wel realiseren dat zij beleid van democratisch gekozen volksvertegenwoordigers frustreren en dat zij daarvoor wel zeer zwaarwegende argumenten moeten bezitten. Als men de poorten openzet voor iedereen die zich ‘illegaal’ of ‘sanspapier’ noemt is daarvan in het geheel geen sprake. Immers, hoe valt te controleren of deze mensen geen misbruik maken van de naïviteit en de staatsrechtelijke positie van de kerk? Een kerkasiel valt alleen te billijken als men opkomt voor een bepaalde groep van mensen die een verblijfsvergunning eisen, een groep waarvoor men redelijkerwijs een moreel appèl op de samenleving kan doen. Dat kan langs de lijnen van het land (opkomen voor vrouwen uit Iran, journalisten uit Cuba etc) maar ook verblijfsduur kan deel uitmaken van een argumentatie (opkomen voor illegalen die al langer dan 10 jaar in het land werken).

Maar de woede van politici valt zeker te begrijpen als bisschoppen democratisch gevormd asielbeleid blokkeren door simpelweg mensen op te vangen, en ze zelfs toe te staan het chantagemiddel van de hongerstaking toe te passen. Jan de Volder van de Sint-Egidiusgemeenschap in Antwerpen lijkt zich daarvan bewust: “Wie per se een hongerstaking wil houden, moet dat ergens anders doen.” De Volder onderstreept bovendien in Trouw het feit dat de kerk het met name opneemt voor illegalen die al langere tijd in België verblijven en goed zijn ingeburgerd. Volgens de Nederlandse krant is de werkelijkheid zelfs nog veel mooier: “Ook in het Vlaams Belang, de extreem-rechtse partij die keihard asielbeleid bepleit, kampen individuele leden steeds vaker met gewetensbezwaren.” En het Vaticaan zag dat het goed was…