Zout, klei, graniet

In het kader van 25 jaar Tsjernobyl en het nieuwe Nederlandse verlangen naar een tweede kerncentrale brengt VUconnected een webspecial over kernenergie. Journalist Jeroen Kuiper gaat op zoek naar de verbanden en verhalen achter de actualiteit. Hij zag kerncentrales en opslagplaatsen van nucleair afval in Nederland, Finland en Tsjernobyl. Hij was in ondergrondse opslagplaatsen voor kernafval in Duitsland en bezocht uraniumafvalbergen in de VS. Van 5 tot 26 april schrijft hij elke dag een nieuwe bijdrage hier, een selectie van deze bijdragen verschijnt ook op Sargasso.

Terwijl ´we´ al decennia lang radioactief afval produceren, is er nog altijd is nérgens ter wereld een eindopslagplek in gebruik genomen voor zwaar nucleair afval. Gek eigenlijk.

Meestal wordt nucleair afval in drie categorieën ingedeeld: laag-, middel- en hoogradioactief afval. Uiteraard is de laatste categorie verreweg de meest problematische. Qua volume stelt het echter relatief weinig voor. In Nederland kun je als bezoeker bij de COVRA (Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval) in Vlissingen gewoon bóven op al het Nederlandse –bewerkte- hoogradioactieve afval staan. Het zit in een paar vaten in de grond.

Minder gevaarlijk, maar qua volume veel groter, is de wereldwijde berg licht- en middenradioactief afval. Dit afval bestaat bijvoorbeeld uit schorten uit het ziekenhuis, die medici dragen bij röntgenscans en dergelijke. In Nederland wordt dit afval eveneens bovengronds, in een grote hal, opgeslagen in Vlissingen.

Lek
In Europa gaan we op verschillende wijzen met licht- en middenradioactief afval om. Duitsland bereidt bijvoorbeeld een oude ijzermijn in de buurt van Hannover voor als opslagplaats. Op duizend meter diepte rijden Mad-Max-achtige graafmachines door de onderwereld, om de voormalige mijntunnels om te bouwen tot opslagplaats. Een deel van het licht- en middenradioactief afval in Duitsland werd de afgelopen decennia in vaten gedumpt in de mijn Asse. Daar lekt nu radioactief vervuild water naar buiten. Gevolg: al het afval moet teruggewonnen worden. Dat gaat de Duitsers miljarden kosten. De Duitse regering overweegt verder om hoogradioactief afval ondergronds op te slaan, in een zoutkoepel bij Gorleben.

Export
Omdat een opslagplaats voor nucleair afval heel erg duur is, overwegen meerdere Europese landen samen een afvallocatie in te richten. Litouws kernafval in Nederland? Hm. In principe geldt nog altijd: ieder land ruimt zijn eigen kernafval op. Anders dreigt het gevaar van export van kernafval naar ´enge landen´ in ruil voor een zak geld.

Voor de eeuwigheid
Waar het uiteindelijk vooral om gaat, is een opslagplaats voor zwaar nucleair afval. In theorie zijn er vier opties: bovengronds, of ondergronds: in zout-, klei-, of gesteentelagen. Vervolgens komt dan nog de vraag: is het afval terughaalbaar of niet?

De discussies over de mogelijke opslagvormen lopen nogal uiteen. Terwijl Nederland en België nadenken over opslag in klei, richten de VS en Duitsland zich op opslag in zout. Het verst met de ontwikkeling van een eindopslagplaats zijn de Finnen. Ze zijn van plan vanaf 2015 zwaar afval op te slaan in gesteente op het eiland Olkiluoto, in een speciaal uitgegraven tunnel van meer dan 400 meter diep.

De Deen Michael Madsen, die over die locatie de documentaire ´Into eternity´ maakte, vindt de plannen maar niks. In zijn film kiest hij een bijna filosofisch perspectief over de omgang van de mens met kernafval. ´We willen een opslagplaats bouwen die meer dan 100.000 jaar moet standhouden´, volgens Madsen. `Nog nooit heeft een door mensen gemaakt bouwwerk langer dan 5000 jaar overleefd.`

Naar de zon
Misschien moeten we toch terug naar de jaren zeventig en tachtig. Toen dumpten we kernafval gewoon in vaten op zee. Of we voeren een voorstel van een Brits onderzoekscomité uit 2003 uit. Voorgestelde oplossing: we schieten kernafval richting de zon. Klein probleempje: mocht er een explosie tijdens de lancering plaatsvinden, dan hebben we een wereldwijde kernramp.

Afijn, toch nog maar even over nadenken.