Zomergasten 2016 | Arjen Lubach

Toen ik opdracht kreeg om Zomergasten op 7 augustus 2016 te recenseren was ik al in het bezit van kaartjes voor  de show van Bill Burr – die ging ik niet laten schieten. Maar de opdracht weigeren was ook niet in Frage. Soms werkt het even niet helemaal mee in het leven.

Ik ontdekte Arjen in 2010 toen ik nog Führerin van het Blogbal was en hij een ontzettend grappig blogje begon: Recensiekoning, waar hij je-kan-het-zo-gek-niet-bedenken-wat recenseerde. Ik had verder nog nooit van de beste man gehoord. Ik wist dus niet dat hij filosoof was (filosofen FTW), al twee romans op zijn naam had staan en theater ende muziek bedreef. Ook schrijft hij scenario’s, zelfs in het Zweeds, en binnenkort in het Fârsi, want dat heeft ie geleerd om zomergastinterviewer Thomas Erdbrink, woonachtig in Teheran, “waar nodig tot de orde te roepen” (wat hij wel probeerde te doen maar helaas niet doorzette, uit gebrek aan interesse van Thomas kant). Verwacht van mij geen onpartijdig verslag. Ik hartje Arjen (il est trop mignon zeggen we in het Frans) en ben zo bevooroordeeld als de pest. Hij moet straks wel heel domme shit uitkramen wil hij van zijn piedestal vallen.

In 2015 ontsteeg Arjen het[1] predicaat komiek toen hij in Zondag met Lubach – zijn bekroonde Nederlandse versie van The Daily Show – Minister Ploumen live een handgeschreven contract liet tekenen waarin ze beloofde dat handelsverdragen zoals TTIP geen nadelige gevolgen voor onze regelgeving zouden hebben. Hier had ik niet van terug. Als je zoiets bewerkstelligt met je status, dan is het je wat mij betreft gegeven Farao der Nederlanden te worden.

Farao is Arjen nog niet doch hij mag wel al vierenhalf uur lang onze nationale intellectuele TV-avond vullen. Daar moeten we het maar mee doen.

De drie pijlers waaraan Arjens ideale televisieavond, en tegelijk heel zijn werk, moet voldoen zijn:

1- je moet erom lachen

2- je raakt erdoor ontroerd

3- je moet er iets van opsteken

Garden State (fragment), de film die hij 30 keer heeft gezien, voldoet hieraan. Van alle drie deze streefpunten beleefde ik, gek genoeg, nr.1 – humor – het minste. Ik weet achteraf eigenlijk niet of ik wel wat meer humor had verwacht; het blijft een interview, geen show. Feit is dat Arjen vanavond behoorlijk serieus is.

Nr 3 komt het meest aan bod. We leren:

– wie Arjen was:

een creatief kind, mama’s kindje, uit een gereformeerd gezin (‘gewoon Gereformeerd, niet vrijgemaakt Gereformeerd, dus niet art. 31: “mensen die dit geloof niet aanhangen gaan naar de hel.”) uit dorp Lutjegast van het Westerkwartier van Groningen, ‘van de hak op de tak’, hutten bouwen, complete Efteling nabouwen op kamer na bezoek aan pretpark, op de School met de Bijbel later Het Fundament hernoemd. Heeft in ieder geval één broer. Die Christen is. Juristen van ouders die niet uit het dorp vandaan kwamen, en ABN spraken. ‘Import-‘buitenbeentje, gepest omdat hij niet het dialect sprak. Verloor zijn moeder op 12-jarige leeftijd. Was eens verliefd op een Duits meisje dat zelf niet wou.

– wie hij is:

atheïst pardon agnost, scepticus, anti-religie (‘Niet tegen individuele spirituele belevenis maar overheid, wetenschap en scholen moet je eruit laten’), anti-homeopathie, tegen bijzonder onderwijs, schrijver van vier boeken en van een vijfde onderweg, houdt van muziek, a.k.a. Hartebees, danceproducer op festivals die niet de zoveelste BN’er wil zijn die zo nodig DJ wil spelen, Zwedofiel, geen menigtemens die naar de Gay Parade gaat. Zijn beste vriendin is Janine Abbring. Hij is het eens met Seinfeld die voorstellingen in theaters veel belangrijker vindt dan wat dan ook. Als je dat niet hebt, vindt hij, moet je het theater niet ambiëren.

Net als de hoofdpersoon in zijn boek Magnus heeft Arjen een aversie tegen ‘deelnemers’, is hij ‘gefascineerd door figuren die aan de zijlijn staan, die het leven beschouwen en daar moeite hebben om mee te doen met wat er gebeurt.’ ‘Ik vervloek mezelf dat ik er moeite mee heb, ik ben ook maar een consument en iemand die wel deelneemt “wat zijn we toch consumptie-idioten!”.’

‘Ik heb meer affiniteit met de eenling die iets probeert te maken dan met de machine.’

Arjen heeft volgens Thomas voor het eerst een Nederlands satirisch nieuwsprogramma weten te maken, ondanks dat het moeilijker is dan in de VS, omdat ze daar constant breaking news hebben en wij hier gematigd nieuws, wat blijkbaar moeilijker is om er een satirisch programma mee te maken. Dat dat lukt komt doordat ze een hecht clubje vrienden zijn, aldus Arjen, waarin iedereen er 100% voor gaat.

Rijdt in een tien jaar oude Saab 97x ‘een Amerikaan die doet alsof hij Zweeds is.’

Kijkt niet graag mensen aan. Vindt hij te intiem.

Zit in een gelukkige relatie (het woord homo is niet gevallen).

– hoe hij dat geworden is:

kreeg les viool en schreef verhalen, werd gevormd door het tripperige van de muziek van de Doors (zat op de middelbare school in een coverbandje dat uitsluitend nummers van de Doors speelde). Had niet door dat je van creativiteit kon leven tot hij tijdens zijn studie een gek liedje componeerde dat een enorme hit werd en waar hij een jaar van kon leven (“Jelle”, een parodie op een nummer van Eminem) waarna hij zijn studie opgaf om van creativiteit zijn beroep te maken. Op de universiteit stuurde hij een verhaal naar een schrijfwedstrijd, dat gepubliceerd werd. Het besef daalde dat hij talent had en hij begon aan zijn eerste roman, dat af kwam toen hij 24 was. Heeft 50 vlogs gemaakt, maar stopte ermee omdat het teveel tijd kostte: ‘Ik ben geen acteur, geen sketchesman. Televisie biedt de mogelijkheid om heel lang over iets na te denken, grondig te werk te gaan om tot iets goeds te komen. […] Soms zitten we een halve dag over 10 seconden script […]. Dat zou niet kunnen met een vlogcamera op een YouTubekanaal.’

Buiten bovengenoemde drie vereisten, vindt hij lichtheid in een zwaar onderwerp een pre. Ook heeft hij in zijn vierde boek ernaar gestreefd te voldoen aan de Wet van Bechdel namelijk:

– twee vrouwen

– die allebei met elkaar praten

– niet over mannen

– die allebei een naam hebben

(laatste is volgens mij optioneel)

Van dat ontroeren (tweede vereiste) kwam niet zo veel. Het was toch best heel beschouwelijk, analytisch. Of het moest komen van het eerste fragment, waarin Ede Staal, de Jacques Brel van Groningen, t Hoogelaand  (spreek ût: ‘laend’) zingt, het tweede volkslied van Groningen: ‘het land waar ik nog niets begreep van pijn en zorg’. Bij Arjen roept dat nostalgie naar de plek en tijd voordat zijn moeder overleed op, wanneer hij zorgeloos kind kon zijn.

Arjen kan zich bijvoorbeeld niet herinneren wanneer hij voor het laatst gehuild heeft. Thomas, daarentegen, heeft gisteravond nog bij Nieuwsuur gehuild. Maar als Arjen het over Dany, de prototype agent, vertelt, waarvan hij vindt dat die gekloond moet worden om een leger van dienders te vormen, glinstert iets van verliefdheid in zijn ogen.

Er is wel iets van chemie tussen die twee, en dat werkt ontroerend. Die chemie is iets waarvan het gemis vaak de plank mis laat slaan bij Zomergasten. Thomas en  Arjen zijn allebei zachtaardige, charmante mannen die het leuk met elkaar schijnen te hebben: ze geven elkaar complimentjes, lachen om elkaars spitsvondigheid, en voeren elkaar zelfs hapjes. Thomas is duidelijk gecharmeerd. Hij minimaliseert de pijnlijke momenten, en is geneigd alles goed te praten wat Arjen zegt. En toch krijgt hij behoorlijk veel diepte in het interview. Ik vind dat knap, en een verademing, in de doorgaans agressieve mediacultuur waar de Zweedse professor Hans Rosling (fragment) zo’n hekel aan heeft.

Over de media zegt hij:

Doordat de techniek in 10 jaar tijd zo enorm is verbeterd is ‘YouTube TV kapot aan het maken, en bij de TV heeft niemand het door.’ ‘Twintigers kijken allemaal op YouTube, zeker niet op de bank bij hun ouders. Wij, bij Zondag met Lubach, hebben ook geëist dat we op een YouTube kanaal mochten, wat bij de NPO not done is. We wilden ons programma aan de jeugd aanbieden. Het is een veranderende tijd.’

Over religie:

Tijdens het debat ‘Do we have a god’ (fragment) between  Deepak Chopra, een arts die natuurkunde op school heeft gehad, en neurowetenschapper Sam Harris, in een zaal vol wetenschappers, citeert Deepak Chopra de soefi dichter Rumi: ‘You are not the drop in the mighty ocean you are the mighty ocean in the drop’ en ‘brabbelt wat woorden uit de kwantummechanica aan elkaar.’

Aan het einde staat een theoretische fysicus op die hem een cursuskwantummechanica  aanbiedt om voortaan de terminologie correct te gebruiken. Arjen vindt het niet kunnen dat Chopra 750.000 dollars per lezing krijgt en wereldberoemd is en wil hem ontmaskeren door dat filmpje te laten zien, zoals James Randi, een voormalige goochelaar, Uri Geller wil ontmaskeren. In het fragment uit An honest liar, wordt Randi weggehoond door zowel publiek als presentator, terwijl Uri Geller nog steeds te boek staat als psychic. James Randi heeft dan ook nog steeds die miljoen dollars klaar liggen voor iemand die kan bewijzen dat er iets bovennatuurlijks bestaat.

‘Sommigen zeggen “atheïsten zijn net zo erg als gelovers” nee, want we pretenderen juist niets, het is geen vergelijkbare fanatieke gedachte.’ aldus Arjen. Het frustreert hem niet dat hij niet kan bewijzen dat god niet bestaat want ‘het gaat om de mate van waarschijnlijkheid. Ik hoef niet te bewijzen dat god niet bestaat net zo min als kabouters. Zoals Russells theepot: bewijs maar dat god niet een theepot is.’

Thomas: ‘En de troost van religie? Waar haal je troost uit?

Arjen: ‘Uit het leven.’ Zingeving: ‘Je hebt juist meer om voor te leven want het is het enige leven die je hebt.’

‘Wij zijn het beste af in een wereld gebaseerd op wetenschap en vooruitgang en niet gebaseerd op sprookjes.’

‘Wetenschap en geloof is geen strijd, de basis is gelijk, empirisch waar te nemen werkelijkheid is gelijk, de aannames daarboven heb ik niet.’

Over de vrijheid van meningsuiting:

Arjen is ‘zeer gepassioneerd over het vrije woord en het vrije Westen.”Vrijheid van meningsuiting is tot dusver de beste vorm van vrijheid die we op de wereld hebben gekend. Wat je allemaal kan en mag in NL is ongekend.’  ‘Zoals Böhmermann in Duitsland vervolgd kon worden, grote schande dat Merkel het niet tegenhield.’ In Nederland zou hij geen problemen verwachten, op een paar boze Turken na.

Thomas: ‘Wanneer vind je een grap te ver gaan?’

Arjen: ‘Ik zou dit (fragment the Aristocrats, docu waar 100 beroemde komieken dezelfde – vieze, vieze – grap over gore porno bij de familie Von Trapp vertellen)[2] niet op een middelbare school vertellen. Maar er is geen grens. De grens ligt bij je eigen oordelingsvermogen over smaak, publiek, timing, dat soort dingen… Het gaat erom dat het een goede grap is, en dat is de enige maatstaf.’

Onderwerpen waar hij zich niet aan brandt:  ‘Charlie Hebdo, Kurt Westergaard, hebben me wel aan het denken gezet. Het is egoïstisch om grappen over de profeet te maken, want dan krijgt de hele crew problemen.’

Over het schrijven:

In zijn boek Magnus is het personage Cecilia (uit een lied van Cornelis Vreeswijk – fragment – een Nederlander die in Zweden huge is geworden als troubadour) een samenraapsel van “de vrouwen in zijn leven” net als Olga in Turks Fruit, een melange is van de drie vrouwen in het leven van Jan Wolkers.

‘Je kan een nog behapbaardere werkelijkheid creëren. Dat is het fascinerende aan schrijven.’

Over de liefde:

‘Jeugdliefde’ is een thema in zijn boeken.

Arjen: ‘Jeugdliefde is een blauwdruk voor wat het zou moeten zijn. Het wordt nooit meer zo heftig. Het blijft altijd bij je, je zoekt naar dat gevoel. Dat soort liefde is het draagvlak onder al die liedjes en literatuur omdat het meest gepassioneerd is. Volwassen liefde is anders, niet zo hormonaal gedreven, dat je iemand vindt waarmee je tot je 80ste 24 uur per dag wilt zijn.’

Thomas: ‘Je bent op zoek naar ratio maar wat dan in de liefde?’

Arjen: ‘Als het beantwoord wordt hoeft dat niet maar als je liefdesverdriet hebt is het fijn als je kunt rationaliseren: “Het zijn maar chemische verbindingen in mijn lichaam die mij willen doen voortplanten.” Je moet echter jezelf toestaan om af en toe uit die ratio te springen om de pieken en dalen te ervaren.’

‘Het is niet waar dat  sceptici niet lief kunnen hebben, dat alle kunst ontstaat in de ban van religie.[…] Het zijn gescheiden werelden die naast elkaar kunnen bestaan.’

Over vrijheid:

Arjen: ‘Het is het enige leven dat ik heb, het moet nu gebeuren. Pauzes? Waarom? Rust vind ik in mijn werk.’

Hij wordt altijd midden in de nacht vanzelf wakker. Gedachtes opschrijven, grapjes verzinnen, muziek luisteren. Zijn hoofdpersonen en ook de personages die hij in films bewondert zijn meestal trage figuren die aan de zijlijn staan. Maar hijzelf is juist heel gedreven bezig. Arjen zegt jaloers te zijn op die zijlijnfiguren. Hij is het zichzelf verplicht om het maximale uit het leven te halen. Hij wil niet een halve versie van zichzelf. ‘Er komt een moment dat je beseft dat die hele mal een grote farce is, dat je het allemaal zelf kunt bepalen.’

‘We zijn doorontwikkelde apen met net iets te veel hersenen.’

Zijn keuzefilm Farväl Falkenberg komt uit zijn geliefde Zweden. Daarover zwijg ik als het graf.

[1]          :  “CETA wordt op het punt van ISDS aangepast. Ik, Ploumen, garandeer dat de Nederlandse standaarden, voedselveiligheid, dierenwelzijnsstandaarden niet worden verlaagd, en dat er, op basis hiervan, geen grote claims kunnen komen.”

[2]          Maandag 8 augustus om 22 uur op cultura